Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.2001, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. APRÍL 2001
É
G HEF aldrei reykt, nema óbeint.
Þó hef ég lengi verið heillaður af
heimi sígarettunnar, ekki síst eins
og hann birtist í auglýsingum í er-
lendum fjölmiðlum. Kveikjan að
þessum pistli er nýleg Marlboro-
auglýsing á baksíðu tímaritsins
Newsweek.
Marlboro-auglýsingarnar eiga sér langa sögu.
Þeim má líkja við lífseigan framhaldsþátt þar
sem atburðarásin er það hæg að ekki kemur að
sök þótt maður missi af nokkrum þáttum en þó
nægjanlega hröð til að viðhalda áhuganum. Að
vísu hefur söguþráðurinn verið slitróttur í gegn-
um tíðina og persónusköpunin fremur takmörk-
uð. Lengst kom aðeins ein aðalpersóna við sögu,
hinn goðsagnakenndi Marlboro-maður. Hann var
síðasti ósvikni kúrekinn. Hann fékkst við tamn-
ingar og smölun, við sólarlag sveiflaði hann
hnakknum upp á efsta riðið í hestaréttinni. Stöku
sinnum birtist hann í nærmynd með sígarettu
milli sólbakaðra fingra, en æ sjaldnar í seinni tíð,
enda fólst starf hans ekki bara í því að selja sígar-
ettur heldur ákveðinn lífsstíl.
Marlboro-maðurinn hefur frá upphafi verið
táknmynd karlmennsku, útivistar og frelsis.
Vestanhafs tengist hann goðsögninni um banda-
rískt þjóðareðli þar sem orð á borð við landnám,
víðátta og sjálfstæði koma við sögu. Hlutverk
hans var að ljá vörumerkinu Marlboro jákvæða
merkingu þessara hugtaka. Markhópur auglýs-
inganna voru neytendur sem dreymdi um að telj-
ast karlar í krapinu.
Það var þessum hópi nokkuð áfall þegar frétt-
ist að kappinn sem lék Marlboro-manninn um
langt árabil hefði dáið úr krabbameini. Heilbrigð-
isyfirvöld víða um heim gripu fréttina á lofti og
þóttust hrósa sigri í áróðursstríðinu við tóbaks-
framleiðendur. En Philip Morris, framleiðandi
Marlboro, var ekki af baki dottinn. Í stað þess að
beina sjónum að Marlboro-manninum leggur fyr-
irtækið meiri og meiri áherslu á heimaslóðir
hans.
Á baksíðu Newsweek blasti nýlega við tilkomu-
mikil litljósmynd af grænum árbakka og greni-
skógi, í forgrunni er hestastóð á hlaupum, í bak-
sýn gnæfir snæviþakinn fjallstindur og djúpblár
himinn. Marlboro-maðurinn er hvergi sjáanleg-
ur. Ef ekki kæmi til lögboðin viðvörun um skað-
semi reykinga neðarlega á myndinni mætti draga
þá ályktun að þetta væri auglýsing frá ferðaskrif-
stofu. Tvíræður auglýsingatextinn ýtir undir
þann skilning: „Marlboro Country. Come to
where the flavor is.“
Hér hefur tóbaksauglýsingin náð fullkomnun
sinni. Myndin birtir með afdráttarlausum hætti
endanlegt táknmið allra sígildra Marlboro-aug-
lýsinga. Hún gefur Marlboro merkinguna hreint
og tært andrúmsloft.
FJÖLMIÐLAR
FULLKOMIN TÓBAKSAUGLÝSING
Ein áhrifamesta hug-
myndastefna í hugvísindum
síðari ára er án efa póstmód-
ernisminn. Í stuttu máli boðar
hann að allt sé skrök og ekkert
viðfangsefni sé merkilegra en
annað. Þetta hefur skiljanlega
fallið í kramið hjá bókmennta-
fræðingum, heimspekingum og
mannfræðingum þar sem við-
fangsefni þeirra eru hvort sem
er skrök og hugarburður. Með
póstmódernismann að vopni
geta því latir fræðimenn uppá-
staðið að Andrés Önd og
„Spæderman“ séu síst ómerk-
ari bókmenntir en Fornald-
arsögur Norðurlanda og því
réttlætt það að flatmaga dag-
inn út og inn að lesa skrípablöð
og kallað það fræðimennsku.
Stefán Pálsson
Múrinn,
www.murinn.is
Átti að ritskoða Laxness?
Vandi Weimar-lýðveldisins
var ekki of mikið tjáning-
arfrelsi. Hitler sagði hvað hann
ætlaði að gera, lesið bara
Mein Kampf; það tók bara
enginn mark á því, ekki einu
sinni eftir að hann var kominn
til valda. Stalín gaf varla neitt
upp um fyrirætlanir sínar, hann
þóttist vera velviljaður lands-
faðir í fyrirmyndarríki. Svo
murkaði hann lífið úr tugmillj-
ónum Sovétborgara. Samt held
ég að flestum þyki það fásinna
enn í dag að rétt hefði verið að
beita fylgismenn hans ritskoðun
– eða hefðu menn viljað rit-
skoða Halldór Laxness, Þór-
berg Þórðarson og Jóhannes úr
Kötlum?
Egill Helgason
Silfur Egils,
www.strik.is.
Höfundurinn
að Djöflaeyjunni?
Í heildina tekið virðist skyld-
leikinn ekki mikill milli f́rásagna
Agga á spólunum og skáld-
sagnanna þegar ákveðnum
aðalþræði sleppir. Persónur,
aðrar en aðalpersónur bók-
anna, eru ekki auðþekkj-
anlegar á spólunum því þær
hefur Einar mótað mun meira,
slegið saman nokkrum í eina
og bætt við öðrum sem hann
þurfti á að halda. Í fljótu bragði
virðist til dæmis mun meiri
skyldleiki milli dagbóka Magn-
úsar Hjaltasonar og bóka Hall-
dórs Laxness um Ólaf Kárason
Ljósvíking þótt einnig þar taki
skáldskapurinn völdin og hefji
efnið upp í listrænar hæðir.
Silja Aðalsteinsdóttir
DVMorgunblaðið/RaxSjómaður í verkfalli í Grindavíkurhöfn.
LATIR
FRÆÐIMENN
Sjálfsmynd norska listmálarans Odds Nerd-
rums, sem prýðir veggspjöld, boðskort og annað
kynningarefni sýningar hans sem opnuð verður á
Kjarvalsstöðum í dag, vekur óneitanlega athygli.
Málverkið, sem er tilvísun í sjálfsmyndir Rem-
brandts, sýnir Nerdrum í miklum serk sem hann
lyftir upp á bringu til þess að bera lim sinn í fullri
reisn. Undan kyrtlinum skagar líka víðáttumikil
vömb Nerdrums sem ögrar staðlaðri fegurðar-
ímynd samtímans, þar sem sléttur og stæltur lík-
amsræktaður magi er frumþáttur.
Á sumu kynningarefni sýningarinnar, svo sem
auglýsingaspjöldum á strætisvögnum, hefur
verið settur svartur borði yfir neðsta hluta mynd-
arinnar vegna fjölda áskorana sem bárust lista-
safninu. Málverkið, sem er lýsandi fyrir glæsilegt
handverk Nerdrums, olli sömuleiðis usla í Stokk-
hólmi þar sem listamaðurinn hélt sýningu fyrir
skömmu. Verkið særði blygðunarkennd sænsku
borgaranna sem einnig vildu borðaleggja það.
Viðbrögðin við nekt Nerdrums vekja hnýsi-
legar spurningar. Til dæmis þá hvers vegna
hún sé leyfileg innan veggja opinberrar listastofn-
unar, sem er opin öllum almenningi, ef hún er
bönnuð utan hennar?
Nerdrum kallar sig kitsmálara og á þá við
að myndir sínar séu yfirborðskennd túlkun
á viðteknum hugmyndum og ímyndum. Eins og
Milan Kundera bendir á í List skáldsögunnar tal-
aði þýski rithöfundurinn Hermann Broch um þörf
kitsmannsins: „Þörfin fyrir að skoða sig í fegrandi
lygaspegli og kannast þar hrifinn og ánægður við
sjálfan sig.“ Kitsið er útlitsmenning samtímans í
algleymi. Sjálfsmynd Nerdrums er fallegur við-
snúningur á henni.
Austurstrætið er nú sundurgrafið frá Póst-
hússtræti til Ingólfstorgs, flakandi sár í
hjartastað borgarinnar. Endurnýja á götuna og
endurhanna útlit hennar. Reykjavík á óþægilegar
minningar um slíkar framkvæmdir. Laugaveg-
urinn hefur kannski oftast verið skorinn upp með
þessum hætti. Árangurinn hefur verið misjafn og
götumyndin iðulega margvísleg þar til nú að heild-
arsvipur hefur komist á hana. Bugðurnar og ljós-
pollarnir og hríslurnar setja hins vegar óþarflega
tilgerðarlegan blæ á Laugaveginn, þessa fornfrægu
götu sem gæti haft látlaust klassískt yfirbragð.
Hið sama á við um austurhluta Austur-
strætis, – hliðið við enda þess er hámark
smekkleysunnar og vafalítið aumasta borgarhlið
Evrópu og þótt víðar væri leitað. En vonir standa
til að annað verði upp á teningnum í vesturend-
anum. Þar vinna Kjartan Mogensen landslags-
arkitekt og Kristinn E. Hrafnsson myndlist-
armaður að hönnun á nýrri götumynd. Kristinn
hefur áður tekið þátt í slíku hönnunarsamstarfi við
arkitekta en hann vann með Steve Christer arki-
tekt hjá Studio Granda og Steinþóri Kára Kára-
syni arkitekt að hönnun nýs útisvæðis og bíla-
geymslu við viðbyggingu Kringlunnar. Það
samstarf var nýjung í íslenskum arkitektúr og tókst
mjög vel. Hingað til hefur tilhögun slíks samstarfs
verið sú að listamaðurinn kemur ekki að verkinu
fyrr en hönnunarvinnu og jafnvel framkvæmdum
er lokið. Bætir hann þá listaverki sínu við þá mynd
sem arkitektinn hefur hannað. Útkoman hefur oft
verið ærið sundurleit, skort hefur á samhengi og
samræðu milli listaverksins og umhverfisins, verk-
ið hefur frekar verið eins og aðskotahlutur í mann-
virkinu. Með samstarfi arkitektsins og listamanns-
ins við hönnunina er hins vegar miðað að því að
gera listaverkið hluta af mannvirkinu. Forvitnilegt
verður að sjá hvað úr verður í Austurstrætinu.
NEÐANMÁLS
NÝ SKÁLDSAGA, Fury (Heift),
eftir Salman Rushdie kemur út
í Bretlandi og Bandaríkjunum í
september en
hún hefur þegar
verið gefin út í
hollenskri þýð-
ingu.
Samkvæmt
The Sunday Ti-
mes er að finna
nokkur tengsl
við ævi höfund-
arins í skáldsög-
unni, en þar
segir frá miðaldra gáfumanni,
fæddum á Indlandi, sem skilur
við eiginkonu sína og flytur til
New York, þar sem hann fellur
fyrir ungri fegurðardís. Þess
má geta að Rushdie, sem sagð-
ur er eiga í skilnaði, flutti ný-
lega til New York, en samband
hans við hina þrítugu Padma
Lakshmi hefur vakið nokkuð
umtal. Að sögn útgefenda hjá
Random House er fyrst og
fremst um skáldskap að ræða,
þar sem höfundur fléttar saman
frásögn af götulífi í New York
og samkvæmislífi fyrirfólks
borgarinnar.
Rushdie er þekktastur fyrir
skáldsögu sína Söngvar Satans,
en þrjú ár eru síðan samfélag
múslimskra bókstafstrúar-
manna aflétti dauðadómi sínum
yfir höfundinum vegna bók-
arinnar.
King ekki af
baki dottinn
SAGNAMEISTARINN Stephen
King hefur sent frá sér nýja
skáldsögu, sem jafnframt er sú
fyrsta sem rit-
höfundurinn
skrifar eftir að
hann varð fyrir
alvarlegu slysi
fyrir tveimur
árum. Bókin ber
titilinn Dream-
catcher og segir
frá hópi vina
sem heldur í
veiðiferð á af-
skekktan stað, og kemst í kast
við óhugnanlegar verur.
Bókin hefur hlotið lofsam-
lega dóma og hafa gagnrýn-
endur, sem og dyggir lesendur
Kings, líkt bókinni við sígildar
hrollvekjur höfundarins á borð
við It og The Stand, jafnframt
því sem höfundurinn þykir sýna
á sér nýjar og óvæntar hliðar í
snjöllum efnistökum á sígildu
viðfangsefni hryllings-
bókmenntanna.
Gróteskar smásögur
Joyce Carol Oates
ÚT ER komið smásagna-
safnið Faithless: Tales of
Transgressions eftir banda-
ríska rithöfundinn Joyce Carol
Oates. Í bókinni er að finna 24
smásögur, en höfundurinn hef-
ur áður gefið út á áttunda tug
skáldsagna, smásagnasafna,
ljóðasafna og fræðiverka. Að
sögn gagnrýnenda er höfund-
urinn á áþekkum slóðum og í
fyrri skáldskap sínum hvað við-
fangsefni sagnanna varðar, en
þar eru dregnar upp snarpar
myndir af skuggahliðum mann-
legrar sjálfsvitundar þar sem
hversdagsleikinn tekur oftar en
ekki á sig gróteska mynd.
Dálkurinn menning, listir næstu viku
er á blaðsíðu 19.
Salman
Rushdie
Stephen
King
Ný skáld-
saga eftir
Rushdie í
haust
ERLENDAR
BÆKUR
Ef ekki kæmi til lögboðin
viðvörun um skaðsemi
reykinga neðarlega á
myndinni mætti draga þá
ályktun að þetta væri aug-
lýsing frá ferðaskrifstofu
J Ó N K A R L H E L G A S O N
II
I
III
IV
V
VI