Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.2001, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. APRÍL 2001 3
S
AMKEPPNISRÁÐ varpaði
sprengju í vikunni þegar það
birti ásakanir á hendur
þremur fyrirtækjum um
verðsamráð og samsæri
gegn neytendum. Þessu
fylgdi tilkynning um hærri
sektir en höfundur þessa
pistils minnist að hafa áður heyrt um. Já,
ljótt er ef satt er, sagði ráðherra landbún-
aðarins við tíðindin. Það eru orð að sönnu.
Fróðlegt verður fyrir íslenska neytendur
að fylgjast með framvindu málsins. Tilvera
og uppruni minnisblaðanna sem birt hafa
verið virðast ekki véfengd.
Hér er mikið í húfi á margan veg. Trú-
verðugleiki samkeppnisráðs er í húfi.
Reynist þessar alvarlegu ásakanir ekki á
rökum reistar verður ráðinu seint trúað að
nýju. Hinsvegar er hér um svo alvarlegt
mál að ræða frá sjónarhóli samfélagsins að
samkeppnisráð hlýtur að hafa gengið ræki-
lega úr skugga um að fullyrðingar þess
yrðu ekki hraktar áður en sprengjunni var
varpað og þjóðinni greint frá.
Sannast sagna eru þær upplýsingar sem
fram koma í skýrslu samkeppnisráðs svo
reyfarakenndar að með ólíkindum er. Orð-
réttar tilvitnanir gera mann höggdofa og
neytendur fá innsýn í veröld þar sem ríkir
ævintýraleg ósvífni og einskis er svifist.
Það vekur líka furðu hvað forystumenn fyr-
irtækjanna hafa verið öruggir með sig að
láta skjöl af því tagi sem vitnað er til í
skýrslunni liggja á glámbekk
(Skyldi pappírstætarasala hafa tekið
kipp eftir tíðindin?). Kannski hafa forstjór-
arnir staðið í þeirri trú að allt væru þetta
eðlilegir viðskiptahættir. Þá hefur það
örugglega einnig vakið furðu margra, þeg-
ar lögmaður tveggja af þeim þremur fyr-
irtækjum sem hér um ræðir sagði efnislega
í sjónvarpsþætti kveldið sem þessi ósköp
urðu lýðum ljós, að hér væri eiginlega verið
að tala um sagnfræði. Ef eitthvað hefði
gerst á gráu svæði hefði það gerst fyrir
margt löngu og nú væri búið að færa mál til
betri vegar. Er það ekki sambærilegt við að
segja að nóg sé að benda á þjófinn, hann
megi halda þýfinu og sleppa við refsingu?
Það er ekki ofmælt, þótt sagt sé að fregnin
um samráðsmakkið hafi komið eins og
þruma úr heiðskíru lofti, eða kannski ætti
maður að segja „eins og þjófur úr heiðskíru
lofti“ svo vitnað sé í frægt mismæli. Ís-
lenskir neytendur eru ýmsu vanir en þetta
tekur út yfir allan þjófabálk. Er hugsanlegt
að svipað samráð sé viðhaft á fleiri sviðum?
„Auðvitað tala menn saman,“ sagði lög-
fræðingurinn í sjónvarpinu. Neytendur
velta því ef til vill fyrir sér þegar tilkynnt
er verðhækkun á bensíni og olíum hvort ol-
íufélögin eigi jafnmiklar birgðir og því
verði verðbreytingin á sömu mínútunni hjá
öllum þremur. Er það kannski líka í kjölfar
þess að „menn hafa talað saman“ þegar ol-
íufélögin þrjú koma sér saman um að reka
eina bensín- og olíusölu í tilteknu kauptúni
í stað þess að keppa um hylli viðskiptavina?
Eitthvað þurfa menn væntanlega að tala
saman um hvernig hagnaðinum af slíkum
bróðernisrekstri er skipt. „Auðvitað tala
menn saman.“ Vafalaust mætti spyrja svip-
aðra spurninga á fleiri sviðum. Hvað með
tryggingarfélögin? Gæti verið að menn töl-
uðu eitthvað saman um iðgjöldin? Þau eru
hærri hér á ýmsum sviðum en í grann-
löndum okkar. Gætu það verið samantekin
ráð að meta ekki til iðgjaldalækkunar ýms-
ar varúðarráðstafanir viðskiptavinanna?
Til dæmis hjá þeim sem setja upp þjófa-
varnarkerfi í húsum og bílum eða geyma bíl
í læstum bílskúr. Slíkar ráðstafanir minnka
áhættu tryggingarfélaganna, en hafa
kostnað í för með sér fyrir viðskiptavininn.
Eða taka tillit til þess hvort bifreið er ekið
10 þúsund kílómetra eða 40 þúsund kíló-
metra á ári. Þetta meta mörg erlend trygg-
ingarfélög til iðgjaldalækkunar. Þegar
spurst er fyrir um þetta hjá íslenskum
tryggingarfélögum fást þau svör að þessi
mál séu í athugun. Þannig er auðvelt að
drepa málinu á dreif. En aftur að grænmet-
inu. Sjálfsagt þykir ýmsum sem sektirnar
sem fyrirtækjunum þremur er gert að
greiða séu býsna háar. Svo má vera.Við
ákvörðun þeirra hefur væntanlega verið
höfð hliðsjón af því hve háar fjárhæðir fyr-
irtækin hafa haft af almenningi. Óhætt er
þó að fullyrða að miðað við sektir fyrir svip-
uð brot í öðrum löndum eru þetta smápen-
ingar. Höfundur þessa Rabbs minnist þess
er hann fyrir fjörutíu árum og rúmlega það
kom fyrst til útlanda og las um það í banda-
rískum blöðum að forstjórum stórfyr-
irtækja á borð við Westinghouse og gott ef
ekki General Electric líka hefði verið
stungið í steininn fyrir ólöglegt verðsamráð
gagnvart útboðum hins opinbera. Örugg-
lega er ekki vægar tekið á slíkum málum
þar vestra í dag eða á EES-svæðinu og inn-
an Evrópusambandsins. Fyrir 40 árum var
þetta flestum Íslendingum framandi. Þess
er að vænta að yfirvöld bregðist nú snöf-
urmannlega við, lofi bót og betrun og
standi við það. Auðvitað ætti að gefa inn-
flutning á grænmeti og ávöxtum frjálsan
allan ársins hring svo að almenningur eigi
kost á hollustuvörum á hagstæðu verði í
skjóli frjálsrar samkeppni. En það er sjálf-
sagt borin von. Íslenskir neytendur hafa
árum saman búið við okurverð á ávöxtum
og grænmeti. Nú er hluti skýringarinnar
að koma í ljós. Því skal skotið hér inn í að
þegar höfundur þessara lína átti leið um
Strikið í Kaupmannahöfn í fyrri viku voru
útisalar að viðra vörur sínar, blóm og
grænmeti. Í fljótu bragði virtist verð á
jarðarberjum og páskaliljum vera þriðj-
ungur þess sem við greiðum. Ekki segja
okkur að munurinn felist í flutningskostn-
aði. Því trúir enginn. Í stað þess „að hysja
upp verðin“ (sic!) ættu forvígismenn þess-
ara fyrirtækja nú að hysja upp um sig og
biðja íslenskan almenning afsökunar þótt
framferði þeirra sé í rauninni óafsakanlegt.
GRÆNMETIS-
REYFARINN
RABB
E I Ð U R G U Ð N A S O N
EINAR BENEDIKTSSON
HEKLUSÝN
DJÖFLADANS
Vér berum hinn hlakkandi harm
án hjarta með friðlausan barm.
Vér, ginnungagapsins raumar,
glottum óséðir af andanum.
Vér erum þeir öfugu straumar,
úrkastsins helmerktu draumar,
sem reiðum haturs og uppreisnar arm
mót öllu, sem til er, oss sjálfum og fjandanum.
Vér sveiflumst á sjóðandi reist,
sviðnir frá grön nið’r í leist.
En köld er vor hyggja sem klaki.
Nú kyrjum. En hver tekur forsönginn?
Svik séu að brjósti og baki
og böl undir sérhverju þaki.
Öll andskotans völd séu á Íslandi leyst.
Þú ert einvalinn, Kolbrími. Hefðu upp vorsönginn.
Vér, kvalarans þýkjörna þing,
stöndum þétt, sláum hring, sláum hring.
Vort Lögberg er glóðanna gígur.
Verum gleiðir, unz rofar af sólinni.
Nei, Húmbjörn, sjá hvernig þú stígur.
– Það helvíti, er mærir þig, lýgur.
Og Skjáörn, ó, saurperla á skarnsins bing,
því skárum við lík þitt niður úr ólinni.
Einar Benediktsson (1864–1940) birti ljóðabálkinn Heklusýn í Hrönnum árið
1913.
Íslenskan
enskan og atvinnulífið, nefnist grein Birnu
Arnbjörnsdóttur um harðnandi samkeppn-
isstöðu íslenskunnar á tungumálamark-
aðnum. „Við styrkjum íslenskuna með því
að hún haldi áfram að vera lifandi mál og
að málhafar sjái hana sem sína eign sem
gagnist þeim sem tæki til tjáskipta á öllum
sviðum íslensks mannlífs,“ segir Birna.
Íslenzkur aðall
er skáldævisaga, segir Soffía Auður Birg-
isdóttir í grein um bók Þórbergs Þórð-
arsonar sem hún nefnir Sannleikurinn hafinn
í æðra veldi. Hún heldur því fram að skáld-
ævisagan fæðist fullþroskuð í verkum Þór-
bergs og hún hafi síðan lifað og dafnað í jaðri
íslenskra bókmennta þar til Guðbergur
Bergsson fann henni nafn.
FORSÍÐUMYNDIN
Sjálfsmynd sem barn eftir Odd Nerdrum, 2000. Í einkaeigu. Ljósm. Jan Ung.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 4 . T Ö L U B L A Ð - 7 6 . Á R G A N G U R
EFNI
Yayoy Kusömu
mætti kalla ömmu japanskrar nútíma-
listar. Ásdís Ólafsdóttir fjallar um dopp-
óttan veruleika hennar og nýjar inn-
setningar sem hún sýnir nú í París.
Odd Nerdrum
er staddur hér á landi en í dag kl. 16 verður
opnuð á Kjarvalsstöðum sýning á mál-
verkum eftir þennan norska listamann sem
mörgum er kunnur fyrir óvenjulega mynd-
list sína sem segja má að sé einhvers konar
blanda af nútímalist og málverkum barokk-
tímans. Odd hefur margoft áður lagt leið
sína hingað til lands og mörg íslensk kenni-
leiti ber fyrir augu í myndum hans, en þetta
er í fyrsta skipti sem hann sýnir verk sín
hér á landi.