Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.2001, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. APRÍL 2001 11
hin ágætasta húsmóðir.“ Björgunarstörf Sigurð-
ar fólust í að koma örmagna mönnum inn úr dyr-
um á Kolviðarhóli. Þar tók Valgerður við þeim,
dró af þeim vosklæði, háttaði þá ofan í rúm og
hjúkraði þeim eins og með þurfti. Þegar þeir fóru
að skjálfa kvaðst hún hafa hætt að óttast um líf
þeirra.
Stórvirki
á Kolviðarhóli
Árið 1929 réðst Sigurður Daníelsson í að
byggja 140 fermetra steinhús, kjallara hæð og
ris. Megineinkenni hússins voru þrjár svipmiklar
burstir. Þetta hús reis tignarlega á Hólnum,
byggingarlistaverk Guðjóns Samúelssonar,
húsameistara ríkisins, sem var einmitt á þessu
tímaskeiði að gera athyglisverðar tilraunir til að
endurvekja burstabæjarstílinn með nýju bygg-
ingarefni, steinsteypunni. Laugarvatnsskólinn er
til dæmis frá sama tíma. Margir hafa tekið eftir
því að burstir fara vel undir fjallshlíðum og sann-
aðist það bæði á Laugarvatni og Kolviðarhóli.
Þetta svipmót fær líka aukinn styrk sé húsið hátt.
Sérkennilegt var, að miðburstin var mjórri en
hinar og ögn lægri og í öðru lagi það, að kvistur
gekk í gegnum burstirnar þrjár. Þá lausn notaði
Guðjón ekki annarsstaðar.
Nú varð heldur betur staðarlegt heim að líta á
Hólinn; „skýjaborgir“ Sigurðar málara orðnar að
veruleika og gott betur. Í húsinu voru 20 vist-
arverur, 6 herbergi í kjallara, önnur 6 herbergi
og 2 stofur á hæðinni og 8 herbergi undir súð í
burstunum. Húsið var allt steinsteypt, miðstöðv-
arhitun frá kolakatli í kjallara og raflýsing frá
stórri ljósavél. Byggingarkostnaðurinn nam 70
þúsundum sem var stórfé á árunum 1929–30. Úr
ríkissjóði fékkst 12 þúsund króna styrkur; hitt
kostuðu þau Sigurður og Valgerður sjálf.
Ekki allar ferðir til fjár
Hér var gengið fram af miklu áræði og ekki
vissu menn þá að heimskreppan mikla var fram-
undan. Nú var sú aðstaða fengin sem lengi hafði
verið nauðsynleg og þau hjón urðu þekkt sem af-
burða gestgjafar. En ekki voru allar ferðir til fjár
og enn sem fyrr var Kolviðarhóll björgunarstöð
við alfaraleið í óbyggðum. Fyrir mikla og óhemju
erfiða vinnu við hjálparstarf og björgun manns-
lífa var einskis krafizt.
Þó að vegum sé nú haldið opnum með snjó-
mokstri þekkja margir þann ótrúlega mun sem
orðið getur á veðri í Reykjavík og uppi í Svína-
hrauni. Hæðarmunurinn er þó ekki ærinn. Fyrsti
vegurinn upp eftir Svínahrauni var lítið sem ekki
neitt upphlaðinn og hann varð ófær í fyrstu snjó-
um.
Árið 1907 var sími lagður austur yfir Hellis-
heiði og sími kom þá að Kolviðarhóli. Eftir það
varð föst venja Sigurðar að nota símann til að
fylgjast með mannaferðum ef illa leit út með veð-
ur og færð. Þá hafði hann annarsvegar samband
við Lögberg, efsta byggða ból ofan Reykjavíkur
og hinsvegar við Kotströnd í Ölfusi. Þegar Sig-
urður frétti að einhver hefði lagt af stað í tvísýnu
veðri og skilaði sér ekki á eðlilegum tíma, fór
hann óbeðinn af stað til leitar og aðstoðar þó ekki
sæist út úr augum, ýmist einn eða með einhvern
með sér. Aftur og aftur kom hann að mönnum
sem voru búnir að gefa allt frá sér og lagstir fyr-
ir. Alltaf tókst Sigurði að bjarga þeim. Á verstu
snjóavetrunum kom fyrir að hann færi tvær eða
þrjár björgunarferðir sama daginn, ýmist upp á
Hellisheiði eða fram í Svínahraun
Þegar heilsu Sigurðar fór að hraka 1935 lét
hann það verða sína síðustu framkvæmd á Kol-
viðarhóli að útbúa heimagrafreit með stein-
steyptu grafhýsi. Þarna vildi hann bera beinin og
nú er þetta grafhýsi eina mannvirkið sem uppi
stendur á staðnum fyrir utan nokkra grjótgarða.
Krabbamein í hálsi dró Sigurð til dauða. Hann
var þá 67 ára og fylgdi honum mikill mannfjöldi
til grafar.
Frægir menn og flakkarar
Förumenn, eða flakkarar eins og þeir voru
nefndir, áttu vísan næturstað á Kolviðarhóli og
ekki gátu þeir borgað fyrir sig. Einn þeirra, sem
margoft hafði gist á Hólnum og þegið matarbita,
kom þangað aldraður og þrotinn að kröftum með
þá ósk eina að hann mætti fá að deyja hjá Val-
gerði. Honum varð að ósk sinni. „Ég saknaði
þessara manna þegar þeir hættu að koma,“ sagði
Valgerður, „þó að mér væri alltaf illa við sóða-
skapinn sem þeim fylgdi.“
Meðal förumanna sem oft komu að Kolviðar-
hóli voru Jón Repp, Bréfa-Runki, Jón söðli, Guð-
mundur dúllari, Eyjólfur ljóstollur, Símon Dala-
skáld, Guðmundur kíkir, Óli prammi, Gvendur
blesi, Árni funi og Langstaða-Steini.
En þjóðskáld, stjórnmálamenn og frægir er-
lendir ferðamenn gistu líka á Kolviðarhóli. Á
gestalistanum eru ýmis þjóðkunn nöfn: Sigurður
Breiðfjörð skáld, Þuríður formaður og séra
Matthías Jochumsson. Hann segir frá því í ævi-
sögu sinni, að hann gisti á Hólnum 1884 á aust-
urleið. Ófærð var og hríðarveður og 40 ferða-
menn höfðu þá verið hýstir á Hólnum. Þeim gaf
séra Matthías öllum staup af brennivíni og síðan
gengu menn til náða.
Hannes Hafstein skáld og ráðherra kom oft á
Hólinn og gisti þar tvívegis. Í eitt skiptið var
hann á ferð þeirra erinda að vígja Sogsbrúna.
Þótti heppilegt að skipta þeirri löngu leið austur
að Sogi í tvo áfanga og gista á Kolviðarhóli. Ann-
að skáld, Einar Benediktsson, gisti þar ásamt
konu sinni þegar hann var sýslumaður í Rang-
árvallasýslu. Það var ólíkt Einari sem að jafnaði
jós út fé, að hann kvartaði yfir háu verði á gist-
ingunni. Gott hjá Guðna, að hann bauðst þá til að
gefa honum gistinguna eins og flökkurunum, en
ekki þáði skaldið það. Eitt skáldið enn, Grímur
Thomsen, hafði sérstaklega stutt húsbygginguna
á Hólnum 1877 og gisti þar löngu síðar og bað um
tvennt: Þrjú staup af brennivíni og að hestur
hans yrði látinn í hús og breitt yfir hann. Grímur
átti þá fá ár eftir.
Íslandsvinurinn Williard Fiske gisti á Kolvið-
arhóli 1879 ásamt séra Matthíasi. Daniel Bruun
gisti þar oft og baróninn á Hvítarvöllum hafði þar
viðkomu þegar hann fór til að athuga ölkelduvatn
í Hengli, sem hann hugðist nýta. Áður var minnst
á Friðrik kóng VIII sem kom að Kolviðarhóli í Ís-
landsförinni 1907.
Hnignun og fall á Kolviðarhóli
Eftir lát Sigurðar bjó Valgerður áfram á Kol-
viðarhóli til ársins 1938 og sinnti gestgjafahlut-
húsameistara ríkisins, og hefur verið eitt af því
Ljósmyndari ókunnur.
Valgerður Þórðardóttir á Kolviðarhóli. Um tíma
sá hún ein um reksturinn á Kolviðarhóli eftir lát
Sigurðar. Myndin er tekin á efri árum Valgerðar.
Sigurður Daníelsson gestgjafi á Kolviðarhóli
1906-1935, sinnti jafnframt björgunarstarfi á
Hellisheiði og í Svínahrauni.
Morgunblaðið/Gísli Sig.
Sigurður og Valgerður á Kolviðarhóli hvíla í þessu grafhýsi sem Sigurður lét byggja skammt frá bænum skömmu áður en hann dó.anda hestum. Ljósmyndari ókunnur.
Morgunblaðið/Gísli Sig.
Útsýnið frá Kolviðarhóli til vesturs er fremur eyðilegt. Í baksýn sést yfir Svínahraun og til Vífilsfells.
Leyfar steinsteyptra veggja næst á myndinni eru úr kjallara húss sem Guðni Þorbergsson byggði
aldamótaárið 1900 þegar aðeins örfá hús höfðu verið steypt í Reykjavík.
NUN
RBROT
SJÁ SÍÐU 12