Pressan - 14.10.1988, Page 9

í « f
< '#
339: iscicl/io ?*? 1UQ6DUt8Ö"i
v * * «1t 'MTMrHFWfVQtMRm' 1*1? m m<m 'di * * *
'* i
Sumir virðast halda að uppáskrift á lán sé tómt grín
RÉTI EINS OG ÞEIR KROTA
NAFNIÐ SITT Á RISSBLAÐ
segir Grétar J. Guðmundsson, forstpðumaður ráðgjafarstöðvar Húsnœðisstofnunar. „Við
fáum alltof oftfyrirspurnirfráfólki sem er að verða gjaldþrota vegna áhyrgðar á lánum œtt-
ingja sinna eða vina. Þetta hefur stórlega aukist upp á síðkastið, “ segir hann.
„Það sem af er þessu ári höfum við hjá ráðgjafar-
stöðinni fengið 871 umsókn um sérstaka lánveitingu
vegna greiðsluerfiðleika, þar af eru 16 umsóknir
vegna þess að viðkomandi voru komnir í vandræði
fyrir að hafa skrifað upp á lán fyrir nákomna ætt-
ingja eða vini. Það hefur oft komið til okkar fólk sem
hefur lent í miklum vandræðum vegna þessa og þessi
vandræði virðast fara vaxandi," segir Grétar J. Guð-
mundsson, forstöðumaður Ráðgjafarstöðvar Hús-
næðisstofnunar.
Grétar segir að oft komi upp til-
vik þar sem fólk hefur skrifað upp
á lán án þess að gera sér grein fyrir
því hvað það þýðir. „Við höfum
nokkur dæmi um að fólk virðist
halda að slík uppáskrift sé eitt-
hvert grín rétt eins og sumir krota
nafnið sitt á rissblöð. Margir virð-
ast ekki gera sér neina grein fyrir
hvað það þýðir að gefa veðheimild
eða vera ábyrgðarmenn,“ segir
hann.
„Við fáum því miður alltof oft
fyrirspurnir frá fólki sem er að
verða gjaldþrota vegna svona
uppáskrifta. Við verðum glögg-
lega vör við að þetta hefur sterk-
lega aukist upp á síðkastið, þó við
getum ekkert sagt um umfang
vandamálsins, en við sjáum líka
alltaf stærri og stærri tölur sem
liggja þarna að baki.“
Grétar segir að mjög mikið sé
um að fólk fari út í atvinnurekstur
án þess að gera sér grein fyrir því
hvað hann getur gefið af sér, og sé
það stór hluti þessa máls. „Þetta
fólk fær lánafyrirgreiðslu í lána-
stofnunum eingöngu út á ábyrgð-
armenn, sem oft eru foreldrar eða
systkini sem leggja skuldlausar
íbúðir sínar að veði. Þetta byrjar
kannski með lítilli upphæð en svo
vefur þetta upp á sig. Þetta er lík-
legast einn angi af offjárfesting-
unni í þjóðfélaginu,“ segir Grétar.
„Við höfum skilgreint orsakir
þeirra vandamála sem berast
okkur og þ.á m. eru að sjálfsögðu
háir vextir og misgengi launa og
lána á sínum tíma. Svo eru veik-
indi, sambúðarslit o.fl. stórir
þættir sem valda greiðsluerfið-
leikunum. Auk þessara 16 um-
sókna, sem okkur hafa borist frá
fólki sem komið er í stór vandræði
vegna þess að það hefur skrifað
upp á fyrir aðra, erum við með 36
umsóknir frá fólki sem var í vanda
vegna atvinnurekstrar síns en
málin þó ekki komin á það stig að
ábyrgðarmennirnir sjálfir væru
farnir að leita til okkar,“ segir
hann.
Að sögn Grétars hafa þær tæp-
lega 900 umsóknir sem hafa borist
ráðgjafarstöðinni á þessu ári ekki
komið honum verulega á óvart.
„Árið 1986 auglýstum við ræki-
lega þessa starfsemi og fengum
um 2.300 umsóknir. Þessi starf-
semi fór svo af stað i föstu formi
á sl. vetri og ég er sannfærður um
að ef við auglýstum þessa aðstoð
í dag fengjum við ekki færri en
2.000 umsóknir," segir hann.
„Við höfum mesta samúð með
þeim umsækjendum sem hafa
lægstu launin eða hafa orðið fyrir
tekjumissi vegna t.d. veikinda. En
það sem hefur vakið mesta athygli
okkar er hversu margir eru komn-
ir í greiðsluvandræði sem þyrftu
strangt tekið ekki að hafa lent í
þeim. Tæplega helmingur þeirra
sem leita til okkar þyrfti ekki að
hafa lent í þessu þrátt fyrir allt ef
fjárfestingin hefði verið skipu-
Iögð. Þrátt fyrir verðbólgu og háa
vexti er alltaf hægt að skipuleggja
sína fjárfestingu eins og margir
hafa sýnt en því miður eru alltof
margir sem gera það ekki.“
Allir sem leita til ráðgjafar-
stöðvarinnar um aðstoð þurfa að
gera skilmerkilega grein fyrir
skuldum sínum, sýna skattskýrsl-
ur síðustu tveggja ára, afrit af
greiðsluseðlum o.s.frv. og því má
segja að starfsmenn stöðvarinnar
hafi meiri yfirsýn yfir skuldamál
íslenskra Iaunþega en flestir aðrir.
„Út úr þessum gögnum getum við
lesið skuldasögu hvers einstakl-
ings. Það er áberandi stór hluti af
erfiðleikum margra að þeir hafa
fjárfest i bílum, utanlandsferðum
o.s.frv. þrátt fyrir allar lántökurn-
ar,“ segir Grétar.
Á síðasta ári ákvað ríkisstjórn-
in að Húsnæðisstofnun fengi 300
milljónir kr. til að veita í lán vegna
greiðsluerfiðleika húsbyggjenda.
Fjölskyldum stóð til boða allt að
600 þús. kr. lán til 40 ára á sömu
kjörum og önnur lán Húsnæðis-
stofnunar. „Þetta hefur gefið
þeirn sern fá þessi lán möguleika á
að skuldbreyta talsvert stórum
upphæðum hjá sér og þetta var
oft notað til að borga inn á óhag-
stæð skammtímalán. Jafnframt
hafa bankar og sparisjóðir skuld-
breytt lánum þar sem nauðsyn
hefur þótt á,“ sagði Grétar.
„Meginmarkmiðið er að lána
ekki mikið umfram greiðslubyrði
hvers og eins og þumalfingur-
reglan er sú að HVer ven|plegur
launamaður geti notað u.þ.b.
25—30% af brúttölaunuib sínum
í að borga af lánum sem tengjast
húsnæðismálum.“
Að sögn Grétars eiga lántak-
endur skv. nýja kerfinu, sem tekið
var upp haustið 1986, ekki rétt á
greiðsluerfiðleikaláni. „Hins
vegar höfum við fengið margar
fyrirspurnir frá fólki sem er jafn-
vel ekki búið að fá út síðari hluta
húsnæðisstjórnarlánsins og vill fá
greiðsluerfiðleikalán þar að auki.
Húsnæðisstofnun ber áætlanir
umsækjenda saman við tekjur
þeirra og oft synjum við umsókn
og samþykkjum ekki lánveiting-
una nema viðkomandi breyti
áætlunum sínum.
Við höfum a.m.k. enn sem
komið er ekki fengið til okkar
mikið af fólki sem hefur lent í
erfiðleikum eftir að hafa fengið
lánsloforð upp á vasann en hins
vegar hafa mjög margir lent í
vandræðum fyrir að hafa rokið út
í fjárfestingu áður en þeir fá láns-
loforðið. Þar er um marga tugi,
jafnvel hundruð umsækjenda að
ræða, sem hafa rokið út i kaup án
þess að hafa lánsloforðið, en svo
hefur biðtíminn orðið lengri en
þeir bjuggust við og þá blasa
vandræðin við.“
Grétar segist sannfærður um að
Grétar J. Guðmundsson: „Ef
aðrar lánastofnanir skoða ekkert
annað en hvaða tryggingar lán-
takendur hafa að baki, þá verða
alltaf greiðsluerfiðleikar á ís-
landi.“
ef lánastofnanir almennt taki upp
breytt vinnubrögð og fari að taka
mið af greiðslugetu lántakenda
megi koma í veg fyrir vitlausar
fjárfestingar. „Það eitt myndi
minnka þá stafla umsókna sem
koma til okkar. Ef aðrar lána-
stofnanir skoða ekkert annað en
hvaða tryggingar viðkomandi
umsækjendur hafa að baki, þá
verða alltaf greiðsluerfiðleikar á
íslandi. Þeir verða þá fastur liður
í Iandinu," sagði Grétar að
lokum.
Holan í tannlœknakostnaðinum
VISITOLUFJOLSKYLDAN SEGIR 720 MILLJÓNIR
Tannlœkningar mælast 0,9% framfœrslukostnaðarvísitölufjölskyldunnar. Liggur holan stóra á bilinu 720—1.200 millj?
Frétt Pressunnar um 1.200 milljóna króna holuna í
tannlæknakostnaði landsmanna, miðað við heildar-
rekstrartekjur tannlækna, vakti að vonum athygli.
Tannlæknar hafa eðlilega dregið niðurstöðurnar í efa,
en fyrst og fremst þó svör fólksins og aðferðirnar í
könnun Félagsvísindastofnunar. Önnur aðferð hefur
hins vegar verið nærtæk síðustu árin og staðfestir að
holan er stór. Með því að miða við útreikninga Hagstof-
unnar á framfærslukostnaði kemur þannig út um 720
milljóna króna hola.
Á árunum 1985—1986 héldu 376
fjölskyldur á landinu bókhald og á
grundvelli þess bókhalds var fund-
inn nýr grunnur framfærsluvísitöl-
unnar. A verðlagi í október kemur
þannig í ljós að til að framfæra sér
þarf vísitölufjölskyldan alls 1,8
milljónir króna yfir árið. Tann-
læknakostnaðurinn var hjá þessum
fjölskyldum alls 0,93% af fram-
færslunni, alls 16.824 krónur á
hverja vísitölufjölskyldu eða að
meðaltali rúmlega 4.834 krónur á
hvern einstakling, en eðlilega vega
hinir ótryggðu þyngst.
MINNI EN SAMT EKKI LÍTIL
Árið 1985 voru landsmenn um
242.000 talsins. Miðað við meðal-
kostnaðinn, 4.834 krónur, hefur
tannlæknakostnaður sjúklinganna
numið á því ári alls um 1.170
milljónum króna. Inni í þessari tölu
er ekki hlutur tryggingakerfisins,
að sjúklingahlutnum undanskild-
FRIÐRIK ÞOR
GUÐMUNDSSON
um. Tannlæknakostnaðurinn
vegna tryggðra einstaklinga 1985
var staðfestur alls 709 milljónir
króna, en þar af var hluti sjúkling-
anna sjálfra 146 milljónir eða
20,6% að meðaltali. Þessi hluti
tannlæknakostnaðarins er innifal-
inn í framfærslukostnaði fjöl-
skyldnanna, sem skyldu tákna
landsmenn alla við vísitöluútreikn-
inginn.
Eftir stendur hjá tryggingakerf-
inu 563 milljóna króna tannlækna-
—i tawwhikiwr »«gie og |hA»—i tkjýhlwHwganilr W||<
Samkvœmt/ramiðlum tannlcrkna/engu þeir I miltjarð I tekjur oð
núvirði árið 1983. Tðktr Tryggingastofnunarmnar yfir hirta tryggðu og
svðr hirtna ótryggðu samkvceml könnun Féiagsvisindastofnunar benda
hins vegar til miltjarða króno útgjatda vegna tannfceknaþjónust-
_________ unnar. Erþessi 1,2 milljarða króna mismunur falinn I einhverri'óskil- •
BL—grtindri Svartri holu?
1.200 MILLJ0NA
KR0NAH0LA!
Þegar 209 tannUeknar /ylltu. út skattskýrslur slnar
irið 1986 sögðu þeir, og lögðu drengskap við, að heildar-
rekstrartekjur þdrra hefðu verið álb um 1.010 mllljónir
króna á núgildandi verðlagi. Af þcssum 209 tannlsekn-
um vora 19S starfandi og samkvæmt þvi bafði hver
þeirra að meðaltali 5,1 milljón króna i heildarrekstrar-
tekjur. Af milljarðinum sögðu þeir reksirarkostnaðinn
vera taepkga 600 ralUjóttk, en laun og hreinar tekjur ura
400 miUjónir..
Út fri oýlcfri I
t>aa tð 10 mmh hafl M uyuö-
n«s tsrjasz
króiu tll unnLckn • -•-
íii. trta ms. I
rnpúðt þvl Srt o» kóm frmœ I
ur.mii ilAcr I tkaiukýnlum I
•Actni frmm 1.010 i
lckjur. þmr tf tvplctt

11> ócryuðir ll.rltmt (I7-Ó7
Ara) htf) hiu vcgmr (rett um IJM
mifljónir króat tð tilviróii nnu trt
ta ttnnlicknt lionm. Mrómó vló löF
hílÍ!tirVTitnifl>^llUn*f 'unatok"
Inst trmóra ijdkhntt fyrir trló
IMS nmm koMBtðurinn. fr.m
mkatður t núrirði. ua 710 mUlh
ónumkrónt.Tm»a<ro,ó<rm4.r
■jtlkJiagmr hmft þé grnir • • •
f
ttEiMmirm SÍHSSSsfitSaSf
•' kouaa.............
mum t Alttngf i ón- » m
rr IM6 kom fram hjt Jðhðnnu þcathv
hjt tannlmknum nð IrjuO" ijókl- óntknemnl o» ikckkjumft
Inftr vtrru W,7% tfþýóðinnl Oi tð ikýri htan. 1hm.l«knnr ■_
tjctln nuettl tð JO-tO% tmrm- miUjtrðm. «n 7>mlastilofnui
Ijckntvcrka nern vigtt þcirrm. tjóklia«arbir ijtlHr Ktja íím
Miðtð rið oftnsrrindar ntðunróð- nrðtr. HCr iktl tkkm fullyn na
á áfli ótrjnðrt ijúklingtcn J2M vcgna umkvmaii þcnaa. ca mutnrinn t
IU„ -----A. |mL«AÍ k,..— .1 LMurMiu.
tldunfJokknum IS—24 trtotmcð
þri mð uadtaUUjt tldunflokk-
tnnt 67 tra og cldri n
trtð IMS ina 746 mi
■júkUtganna tjtlfri o< TTmmi*
tofnuntr tnnan vtgmr ot una-
cknm hlru vcsar cr þvl um 1.210
tinjðoir króru cðn ntLctt 6 mUlj-
mum t hmrn ttnnlckni tð mtðtl-
akvaetad eftir tð Afþinsi
lcttr tckjur t
ikiptins ttn
hiru trmðu og hína ðtrm*“ °€
frmmkvaemdi kðnnun ilnt I tpril
IM7 mcð þri tð lctSJt ipurn.nttr
fyrir 1.500 manna úruk t aklrinum
11—75 tra. Úrukið cr ttórt og
ncttðtvðrun rcynditt tt.9%, icm cr
'tUgort. Kóonunin gcfur þvl trú-
’lUþcutð
tf þcim rúmhgt >44 þútund Itnds-
17-66 trm, hafl 65.5». nða 94.SM
maruu fartð tU ttanfjeknit og treut
fyrir IJI2 mUljónir krðru eðt mð
mcðtlttU 15.915 krónur t tntiui.
t þvl tö
tlmanum U t ttmbmrilcsu vcrð-
lagi, þðtt vlibcnJinfar htfi komið
m tð það htfi htekktð um-
óiryggðu ncrí tðeint um 100 mUlj-
ðair krónt. Samkvmmt kðmruninni
fóru um 60,6% hinnt ótryggðu (U
cðt um 94.900 eútKtkhagnr. Ef 100
þcttara cintuklingt ^ðeint frcitt
tcm tvarar ttrplcst 1.200 krðnum
fyrir þjðnuttuna t Umtblllnu.
Hinir ótrygsðu ijúklinstr KsJtit
hini vcgtr htft grtitt um 16.200
krónur mð núvirði vcgnt þeuarar
þjónuitu t þctiu trulmmbiU. Mun-
Könnun Félagsvlsindastofnunar
TANNLAKNAKOSTNADUR
FÆLIR ALÞÝÐUNA FRA
Vtrkajótk, bandur og sjómtnn/am mun sjahtnar til tanntcrknts tn
h vttflibbasiéttirnar og lenda I dýrari vrðg rnSum fyrir vtkiO. ístand-
Ingar sennileta 10—13 inim i tflit Svlum.
ar mtrgt tfar athygl-
II ÞÚSUNÐ k Utt
I niðurstóðunum cr mcðtl
70ontuúan
mUmruMi
k tama tri og miUjónirear 1.010
komu inn tcm rcknrartckjur lil
unnhckfta, umkvrrmt ikattfram-
tðlum IM5, ntm tannUeknakosrn-
tðurinn vcgna hinnt tryggðu (16
tra 0| yngri. 67 tm og tldri tumi
Kritðkum tilfclhim) tlU 171 milU-
ónum krónt t þtvcrmndi vcrðimgi.
umkvtemt útliuun Tryggingm-
þmð cru útgjðid ijúkrm-
• U vcgna ikóla-
ir ijúkHngmnnm
l6J9k ivmrcndt _________________
■ógðutr htft farið lU unnhekmi
Uðuttu 4 rikurntr. Tkpur þriðj-
ungur gtkk aðcim I gcgnum vcnju-
lcga hrcimun. Um 28% gengu I
gegnum vcnjulcgt holufyllingu.
22.5% lentu I umftngimciri að-
gcrðum og 15.6% i blonduðum tð-
gerðum. bcut gildir þt fyrir mtn-
mtnuð 1987. Fyrtr vcnjukgt
Irmóinflt H(i tlðtmtlnda hópnum
vlróaat 40—60% tðtlnt Ura 1-21
trt. tn 23—2«% hjt fyrrntlndt
hðpnum. Hjt um þtó bll 12% Hðar
nnfndt hópmlna Ougtr vaniulag
hmmtun tn tðcmt 13-14% h|t
bttndum og tjómOnnom Htr
tltngttl t tínthtgur og tkynttml,
hlrur atntmmm hala aitldntr tlni t
pvl tó lara. tn Mrvdt pt I dýtarl vló-
t alnu tn segnl I
Itgt hrtlnaun tót vtniultga hotu-
lýllmgu Htlldtrkotlntður þtlrrt
ttm Iðru III Unnlttknia 112 mtnuð-
Mr ýmitlagl . _ _ ..
i Um «1% Undtmtnna t
tvtrar 2.720 krónum, fyrir vcnju-
lega holufylfmgu 1.170 krónur.
fyrir umftngimciri aðfcrðir 9.610
krónur og fynr bUndtðar aðgcrðir
4.914 krónur. Mcðalulið hjt þcvi-
um 16.2% ivtrcnda t tiðuviu 4 vik-
X) krónur fynr holufyllingtr og
rrt 37.500 krónur fyrtf umltngt-
■SKi
T
kostnaöur. Þegar beinn tannlækna-
kostnaður sjúklinganna sjálfra
bætist við, 1.170 milljónir króna,
verður niðurstöðutalan um heildar-
tannlæknakostnaðinnallsum 1.730
milljónir króna. En eins og bent var
á i grein Pressunnar í síðustu viku
töldu tannlæknar landsins fram
1.010 milljóna króna heildarrekstr-
artekjur að núvirði vegna ársins
1985.
HVORT ÚRTAKIÐ ER RETRA?
Hér er holan í tannlækna-
kostnaðinum ekki 1.200 milljónir
króna, heldur 720 milljónir. Með
þessari aðferð er með öðrum orðum
hægt að fylla upp í 40% holunnar.
Holan sem er eftir er hins vegar enn
geigvænlega stór fyrir um Jiað bil
200 tannlækna landsins. A hvern
tannlækni að meðaltali minnkar
hún úr 6 milljónum í 3,6 milljónir
króna.
Á hinn bóginn er ekki þar með
sagt að bókhald fjölskyldnanna
376 frá árunum 1985—1986 sé
marktækari mælikvarði nú en viða-
mikil 1.500 manna könnun Félags-
vísindastofnunaríapríl 1987. íbáð-
um tilfellum er um könnun sam-
kvæmt úrtaki að ræða með tilheyr-
andi skekkjumörkum. í báðum til-
fellum mælist hins vegar mörg
hundruð milljóna króna hola á
milli þess sem tannlæknar segja um
rekstrartekjur sínar og þess sem
skjólstæðingar þeirra segjast hafa
borgað.
—- ■