Pressan - 14.10.1988, Qupperneq 12

12
Föstudagur 14. október 1988
Því getur fylgt mikið sálarstríð að taka ákvörðun
um fóstureyðingu.
TVÖFALDUR MÓRALL í
FÓSTUREYÐIHGAMÁLUM
Þegar rætt er um fóstureyðingar taka menn yfirleitt
afstöðu. Þetta er dæmigert mál, sem fólk hefur skoðun
á — og það hefur skoðun á þeim, sem eru á annarri
skoðun. Þeir, sem eru á móti, fordæma hina meðmæltu.
Og hinir meðmæltu eru líka harðorðir um þá, sem ekki
vilja frjálsar fóstureyðingar.
Fólk, sem berst á móti fóstureyðingum, kallar
meðmælendurna gjarnan harðbrjósta, kalda og tilfinn-
ingalausa. En skyldi það ekki hafa einhverjar sálarkvalir
í för með sér fyrir konu að fara í fóstureyðingu, jafnvel
þó hún sé ákveðin í því og telji sig ekki eiga annarra
kosta völ? Það er jú ekki um neina smáákvörðun að
ræða.
Blaðamaður Pressunnar ræddi þetta mál við félags-
ráðgjafa kvennadeildar Landspítalans, þær Svövu
Stefánsdóttur, Helgu Snædísi Rolfsdóttur og Guðrúnu
Ögmundsdóttur.
EFTIR GUDRÚNU AXELSDÓTTUR MVND: MAGNUS REYNIR
55
Átti oft bágt
með svefn
55
— Koma til ykkar margar kon-
ur, scm eru fullar elascmda um
þessa aðgerð, en leita samt eftir
henni?
„Já, þíer eru margar fullar efa og
jafnvel sektarkenndar. Það er eng-
um léttbært að taka þetta skrel', sér-
staklega ekki þeim sem eru tvístíg-
andi um réttmæti aðgerðarinnar.
Allmargar eru alveg ákveðnar, en
ákvörðunin er þeim sömuleiðis erf-
ið, t.d. vegna afstöðu ættingja og
svo fordóma, sem lifa góðu lífi
meðal okkar. Undanfarin ár virðist
bera meira á fordómum og van-
þekkingu um fóstureyðingar, sem
hefur aftur hal't í l'ör með sér vax-
andi sektarkennd þeirra sem þarfn-
ast aðgerðarinnar. í samfélaginu er
í gildi tvöfaldur mórall, sem bitnar
helst á ungum stúlkum. Þeim er
hrósað fyrir að vilja eiga barnið, en
þegar það er fætt standa þær einar
uppi með það eða eru gjörsamlega
háðar velvilja aðstandenda. Þetta á
við um ættleiðingu líka. Ungu
stúlkunum er hrósað fyrir að ganga
með barnið, en um leið á fólk það til
að átelja þær fyrir að geta látið það
frá sér, þegar það er fætt. Þeir sem
ekki þekkja til málsins halda að það
sé auðveldara að gefa barnið sitt en
að láta eyða fóstrinu snemma á
meðgöngu. Þarna er um meginmis-
skilning að ræða.“
— Hafið þið orðið varar við að
konurnar hræðist ákvörðun sína?
„Sektarkennd kemur tíðum fram
í viðtölum. Hún lýsir sér í gráti og
konurnar eiga erfitt með að tjá
hugsanir sínar. Kornungar stúlkur
eru sérstaklega viðkvæmar. Það
virðist sem mikil umræða gegn fóst-
ureyðingum hafi átt sér stað, sem
eykur með þeim hræðslu og sekt.
Við vitum að bæklingum hefur ver-
ið dreift víða, þar sem fóstureyð-
ingar eru fordæmdar og málaðar
mjög dökkum litum. Einnig höfum
við heyrt um myndbönd, sem liggja
frammi á myndbandaleigum, 'þar
sem fóstureyðingar á 4—5 mánaða
fóstrum eru sýndar á hinn hroða-
legasta hátt.
Hérna éru hins vegar rangar upp-
lýsingar á ferðinni, því fóstureyð-
ingar fara ekki svona fram hér á
landi. Fóstureyðingar af félagsleg-
um ástæðum eru algengastar innan
12 vikna. Það er einungis í undan-
tekningartilfellum, sem fóstureyð-
ingar eru framkvæmdar eftir þann
tíma — t.d. vegna fósturskaða, van-
sköpunar eða ef lífi móðurinnar er
stefnt í hættu við áframhaldandi
meðgöngu. Og eftir 16 vikna með-
göngu má ekkert aðhafast, nema
með samþykki sérstakrar nefndar.
Fóstureyðing eftir 12 vikna með-
göngu er líka flóknari aðgerð en sú
sem notuð er fram að þeim tíma.“
— Er algengt að konur hræðist
líkamlega áhættu við aðgerðina?
„Umræðan um líkamlega áhættu
er hræðsluáróður, þvi hætta er lítil,
en fræðsla um aðgerðina og með-
ferð á eftir er afar mikilvæg. Konur
verða að fara vel með sig og taka
ábyrgð á sér eftir aðgerð. Það er
hlutverk læknanna að veita upplýs-
ingar um læknisfræðilega hlið að-
gerðarinnar. Okkar hlutverk er að
veita fræðslu og ráðgjöf á óhlut-
drægan hátt og styðja konuna í
ákvörðun sinni. Ekki er talin meiri
áhætta við fóstureyðingu en við
margar minni aðgerðir, t.d. spegl-
un, sem fjölmargir íslendingar fara
í á ári hverju.“
— Hverteljiðþiðaðséskýringin
á fjölda fóstureyðinga hér á landi?
„Skortur á fræðslu er lykilatriði.
Það þarf að efla til muna alla um-
fjöllun um getnaðarvarnir, t.d. um
fjölbreytileika þeirra. Einnig þarf
að auðvelda aðgang að getnaðar-
vörnum, sérstaklega ungu fólki.
Það er líka mikilvægt að kenna
ungu fólki að taka ábyrgð á sjálfu
sér og kynlífi sínu. Alltof algengt er
að karlmennirnir/strákarnir taki
ekki afstöðu — hvorki fyrir né eftir
þungun. Ábyrgðin hvílir oftast á
stúlkunum, sem oft eru ekki nógu
þroskaðar til að vita hvað beri að
gera. Getnaðarvarnir eru feimnis-
mál og það vill brenna við að unga
fólkið kunni ekki að nota þær, þó
það þekki þær. Rómantíkin spilar
líka inn í þetta...“
— Hafa allar konur, sem leita til
ykkar, þegar gert upp hug sinn
varðandi aógerðina?
„Nei, alls ekki. Oft koma þær
hingað til að ræða málin, áður en
þær fara til læknis. Þær þurfa sinn
tíma til umhugsunar, en við verðum
að hafa í huga að tíminn er naumur,
því æskilegt er að fóstureyðing fari
fram innan 12 vikna meðgöngu."
— Fyrir hvaða hóp kvenna er
ákvörðunin auðveldust?
„Ungar konur í námi, sem vita
hvað þær vilja, og þær, sem eru að
móta sér starfsferil. Þær virðast
hafa raunsæja mynd af vandamál-
inu. Þær gera þá kröfu til sjálfra sín
að skapa sem bestar aðstæður áður
en þær fara út í barneignir.“
— Taka makar afstöðu með
konum sínum?
„Ef um pör er að ræða taka þau
ákvörðun saman, en oft virðist
þetta gerast þannig að karlmenn-
irnir segja: „Taktu sjálf ákvörðun,
þetta er þitt mál.“ Hérna skortir
dálitið á að karlar taki ábyrga af-
stöðu og sýni konunum stuðning."
— Er fóstureyðing misnotuð?
„Aldrei. Hún er ætíð erfið
ákvörðun og það leikur sér engin
kona að því að fara oft í fóstureyð-
ingu.“
— Er von til þess að þetta vanda-
mál leysist og konum verði gert létt-
bærara að binda enda á ótímabæra
þungun?
„Já, ef hægt væri að vinna gegn
fordæmingu. Ef til vill á þessi pilla,
sem nú á að setja á markaðinn, eftir
að valda stráumhvörfum. Spurn-
ingin er hver framkvæmdin.
verður."
Pressan náði tali af rúmlega
þrítugri konu, sem fyrir nokkru
fór í fóstureyðingu.
— Hverjar voru ástæður
þess að þú fórst i fóstureyð-
ingu?
„Ég átti 3 börn, þar af eitt árs-
gamalt, en heima beið fjölskyld-
unnar lítið húsnæði. Ásamt
systkinum mínum stóð líka til
að ég annaðist tvö sjúk gamal-
menni, sem ekki áttu í neitt hús
að venda með þjónustu hér. Við
höfðum ekki gert ráð fyrir að
eignast fleiri börn og hafði ég
þar af leiðandi fengið lykkjuna,
sem brást. Llkurnar á þvl að
kona haldi fóstri eru mun minni
en ella, ef þungun á sér staó
þegar lykkjan er I leginu. Ég
stóð því frammi fyrir þvl aö taka
áhættu á að missa fóstrið þegar
lengra væri liðið eða fara strax I
fóstureyöingu. Sá möguleiki var
auðvitað líka fyrir hendi að við
eignuðumst heilbrigt barn án
erfiðleika."
— Fannst þér ákvörðunin
erfiö?
„Já, vegna þess að ég hafði
alist upp við það að fóstureyð-
ing væri siðferðislega röng og
ég hafði aldrei áður hugleitt
hana sem möguleika fyrir mig.
Mér hafði alltaf fundist að kon-
ur, sem þyrftu að grípa til sliks
úrræðis, hlytu að vera mjög illa
staddar — félagslega, andlega
eða líkamlega. Fóstureyðing
hlýtur alltaf að vera neyðarúr-
ræði. Ég hafði þó aldrei for-
dæmt hana. Hugsaði frekar:
„Þetta kemur ekki fyrir mig.“ En
svo var ég allt í einu í þessari að-
stöðu.
Að sjálfsögðu ræddi ég alla
möguleikana við manninn minn
og átti oft bágt með svefn. Ofar-
lega I hu^um okkar voru að-
stæður okkar næstu árin og
sameiginlega komumst við að
þeirri niðurstöðu að við gætum
ekki eignast fleiri börn. Það er
mikill ábyrgðarhluti að fæða
nýjan einstakling í heiminn. Mér
finnst að það verði að búa þann-
ig að þeim að hver fái notið sín
og hafi tækifæri til að þroskast
og verða heilsteyptur einstakl-
ingur. Það fer mikill tími í barna-
uppeldiog sátími verðurað vera
til.“
— Hvernig leið þér eftir að-
gerðina?
„Strax á eftir leið mér vel yfir
því að hafa tekið ákvörðun, sem
ég síðar meir sannfærðist æ
betur um að var rétt.“
— Þurftir þú á ráðgjöf að
halda, þegar þú ákvaðst að fara
í fóstureyðingu?
„Mér stóð hún til boða, en
mér fannst þessi ákvörðun vera
einkamál okkar hjónanna. Síðar
meir hefur mér hins vegar þótt
gott að geta rætt þetta atvik i
einlægni við nána vini mína.“
— Hræddist þú líkamlega
áhættu, sem ersamfara aðgerð-
inni?
„Nei alls ekki. Læknirinn
minn útskýrði vel fyrir mér
hvernig aðgerðin færi fram og
það hvarflaði aldrei að mér aö
áhættan væri meiri en t.d. við
barnsburð.“
— Telurðu að fóstureyðingar
séu réttindi kvenna?
„Tvímælalaust. Við erum
margar konumar, sem álítum að
fóstureyðingar séu réttindamál
kvenna, hluti af rétti okkar til yf-
irráða yfir líkama okkar. Sá hóp-
ur stækkar sífellt. Ástæðurnar
eru margar. Sú mikilvægasta er
ef til vill sú að við gerum okkur
grein fyrir þvl að við eigum val;
að við eigum þess kost að kjósa
sjálfar hvenær við viljum eign-
ast börn. Aðrar ástæður eru t.d.
þær að fjárhagur heimila er bor-
inn uppi af vinnu tveggja fyrir-
vinna, einstæöir foreldrar eiga
erfitt með að framfleyta sér og
sínum, félagsleg þjónusta er
ófullkomin... Og á meðan getn-
aðarvarnir eru ekki enn 100%
öruggar eru fóstureyðingar
nauðsynlegar. Með þvl að nota
getnaðarvarnir hafa konur gert
upp við sig, að þær vilji ekki
eignast börn — a.m.k. ekki á
meðan þær nota þær.
En sem betur fer hefur orðið
þróun á framkvæmd fóstureyð-
inga, að því er síðustu fréttir
herma erlendis frá. Bilið á milli
getnaðarvarnaog fóstureyðinga
minnkarsífellt, sérstaklegaeftir
tilkomu lyfs, sem kemur í veg
fyrir að frjóvgað egg setjist að í
leginu. Sá dagur mun þvi von-
andi renna upp að það að eiga
val verður ekki lengur eins erfitt
og í dag. Því það er satt að allar
konur sem láta eyða fóstri
standa frammi fyrir erfiðri
ákvörðun."