Pressan - 14.10.1988, Síða 16

16
Föstudagur 14. október 1988
Eins og
tryllt
drykkja
Hrafn Gunnlaugs-
son talar um nýju
myndina sína, ís-
lenskan menningar-
arf sœnska mafíu,
blindu nálœgðar-
innar og Garcia
Lorca á frummál-
inu.
23. október frumsýnir Hrafn Gunnlaugsson nýja
bíómynd, I skugga hrafnsins. Það er stœrsta og
viðamesta kvikmynd sem Islendingur hefur gert. í
nóvember fer hún á mikla Evrópukvikmyndahátíð í
Ber/ín, þar sem tveir af aðalleikurunum standa ef
til vill til verðlauna. Nils Peter Sundgren, kvik-
myndagagnrýnandi sœnska sjónvarpsins, er ekki
spar á hólið. Hann segir að Hrafn sé hvað merkast-
ur leikstjóra á Norðurlöndunum og líkir honum
við japanska meistarann Kurosawa. Hrafn geri
spennumyndir fyrir hugsandi fólk sem storki þeim
fínstemmdu leiðindum sem hafi verið landlœg í
norrœnni kvikmyndagerð. Og þótt myndin sé bœði
rómantísk og ríkmann/eg segir Sundgren að hníf-
arnir séu ekki síður þungir en í Hrafninn flýgur.
Þ
aö verður aö búa einhver
sýn að baki hverri kvikmynd.
Þaö er ekki nóg að taka bók
ofan ú,r hillu og vilja sviðsetja
hana. í mínum augum er leik-
stjórn slíkra verka rétt og
slétt handverk. Hugmyndin
að í skugga hrafnsins var
lengi til f mínu höfði. En ég
var ekki búinn að sjá sýnina,
ég sá ekki hvernig ég gæti
breytt sögunni í stóra sýn.
Svo er það einhvern tíma að
ég er fyrir norðan og álpast
út á Hjalteyri. Bara til að
drepa tímann. Ég rölti þarna
meðfram gömlu verksmiðj-
unni og út á þessar miklu
síldarbryggjur. Það var vetur
og fjúk og ég var síðast af
öllu að hugsa um þessa
mynd. En þar sem ég stend
þarna lýstur sýninni allt í
einu niður og ég sé að ég er
búinn að leysa myndina; allt
gengur saman, trébryggjan,
skemman, hafið, myndin. Ég
sé skemmuna brenna, svarta
rafta sem ber við hafið, í bak-
sýn kirkjuna í móðu og svo
sýrukerið þar sem hann kem-
ur upp þessi hvíti engill með
blóðið lagandi úr sér, eins og
sagt er frá í Sturlungu. Eftir
þessa opinberun var ég svo
stressaður í flugvélinni á leið
til Reykjavíkur að ég varð að
reyna að segja einhverjum
Akureyringi sem sat við hlið-
ina á mér frá þessu. Hann var
dauöskelkaður. Hvað? Ætlaði
maðurinn að fara aö brenna
niður alla Hjalteyri!
vona hugljómun eltir þig.
Hún ferðast með þér. Þú
vaknar á nóttunni og hugsar
— hvern djöfulinn sá ég? Þú
hefur horft í augun á Glámi
og ert ekki með sjálfum þér
fyrr en þú ert búinn að koma
draugnum af þér. Þetta mun
vitja þín þegar þú síst af öllu
vilt. Þetta er eins og að vera
illa ástfanginn. Þú ert ekki í
rónni fyrr en þú hefur farið á
fjörurnar viö þá konu. Það er
í raun búið að ákveða þetta
fyrir þig, þú gerir þessa
mynd. Og ef ég fer að gera
nýja mynd, þá þarf atburður í
líkingu við þetta að gerast —
ég þarf að fá hugljómun, sjá
sýn.
^^uðvitað var þetta hrika-
lega erfitt. Þótt maður hafi
þykkan skráp, þá sest margt í
undirmeðvitundina sem mað-
ur vildi helst gleyma. Ég veit
ekki hverju hún er lík þessi
sturlunartilfinning sem mað-
ur fær, angistin og adrenalín-
ið og svitinn sem sprettur út
þegar maður sér að hestarnir
eru að sökkva í for allt í
kringum þig, statistarnir bún-
ir að standa I tíu mínútur úti I
rigningunni og farnir að
skjálfa og æpa á kaffi, einn
kominn með stffkrampa i
EGILL
HELGASON
löppina og annar farinn aö
grenja. Að halda þá móðnum
og keyra áfram eins og allt
sé í himnalagi. Augnablik
sannleikans er runnið upp.
Það er einfaldlega bara þessi
dagur og enginn annar, þessi
sviðsetti heimur kemur ekki
aftur. Þarna vorum við á Gull-
fossi að drukkna í bleytu; 200
statistar ofan í gjánni í kolvit-
lausu rigningarveðri, stóð af
hestum og þyrla Landhelgis-
gæslunnar — og það er ekk-
ert annað að gera en keyra
daginn á enda. Þegar svona
kvikmyndaskrímsli skríður af
stað verður ekki aftur snúið.
En allt argið og öll tortryggn-
in eftir hestaatið sitja í
manni, þótt maður láti eins
og ekkert sé. Blaðamenn
voru að reyna að ná í mig,
þeir vildu fá að Ijósmynda
hestana, fólk fyrir norðan
varð hrætt og þorði ekki að
lána okkur hesta. Þetta býr
um sig í manni, hvort sem
maður vill eða ekki. Annan
tökudaginn á Hjalteyri fann
ég líka að ég var orðinn matt-
ur, ég gat ekki gefið frá mér
þá geisla sem leikarinn þarf
á að halda. Tæknilega var
ekkert að þeirri senu, en hún
var ónothæf leiklega og við
fórum hérna út á sundin um
haustið og skutum hana alla
upp á nýtt.
r
Eg kem inn í kvikmyndirnar
sem sögumaður. Ég hef gam-
an af þvi að segja sögur. Ég
ætlaði að verða rithöfundur.
Það sem ég held að Nils
Peter Sundgren eigi við þeg-
ar hann talar um „intelIigent
aktionsfilm“ er að ég legg
mest upp úr frásagnargleð-
inni, þetta eru allt sögur með
upphaf og endi. Allar götur
frá Lilju, minni fyrstu mynd,
sem ég skrifaði upp úr smá-
sögu eftir Halldór Laxness,
held ég að aðalstyrkur minn
hafi verið handritið, sagan.
Undantekningin er kannski
Okkar á milli, sem var fyrst
og fremst formtilraun fyrir
sjálfan mig. En verk eins og
Óðal feðranna og Hrafninn
flýgur eru einfaldar og klárar
sögur. Óðal feðranna er eld-
húsróman um strák í sveit
sem kemst ekki burt og end-
ar á að mála bæinn sinn. Sá
sem málar bæinn sinn er
ekki á leiðinni burt.
■ að skiptirengu máli
hversu mikil listaverk menn
eru að gera eða hversu djúpa
hugsun þeir eru að hugsa —
ef skemmtanagildið vantar
ná þeir til ákaflega þröngs
hóps. íslendingasögurnar
hafa mikið skemmtanagildi
um leið og þær búa yfir
sterkri siðfræði og flytja
ákveðin minni, ákveðna hefð.
Snilld þessara sagna er að
þær hafa stór skilaboð um
leið og þær skemmta. Ég hef
reynt að vinna úr andrúminu í
þessum sögum, ekki verið að
eltast við sagnfræði. Þeir
sem starfa við að kenna ís-
lenskar bókmenntir í háskól-
anum hafa forðast að tala um
Hrafninn flýgur nema þá
helst sem kúrekamynd. Þetta
var viðkvæðið þangað til
menningarpáfi allra menning-
arpáfa, Ingmar Bergman, kom
til íslands og upplýsti að
hann hefði séð myndina
þrisvar. Þetta væri ein af sín-
um hjartfólgnustu myndum.
Skýringin var sú, sagði hann,
að þarna væri fundinn aftur
sagnaandi, þessi frásagnar-
gleði, gleöi sögumannsins.
Annars kæri ég mig kollóttan
gagnvart íslenskufræðingum.
Þegar hlutirnir ganga upp
verður manni í raun sama.
Það er miklu verra og í raun
það versta sem getur komið
fyrir mann að gera eitthvað
sem fólk segir að sé bara
ágætt. Þá er öllum sama.
r
I þessari mynd er ég að
leita að kvenímyndinni í sög-
unum. Þessar fornkonur
okkar — Guðrún Ósvífurs-
dóttir, Hallgerður langbrók,
Melkorka — hafa alltaf verið
gerðar að hásperrtum stút-
ungskerlingum sem fara um
með pilsaþyt. Þær hafa orðið
hálfgerðar búðingskerlingar,
óperukerlingar úr einhverju
Wagnersævintýri. Ég hef
skoðað þessa kvenímynd upp
á nýtt. Þetta eru konur með
vilja, járnvilja. Ég veit ekki til
þess að menn hafi nokkurn
tíma glímt í alvöru við þessa
kvenímynd og þess vegna er
ég ánægður með að Tinna
fékk þessa Evrópuútnefn-
ingu. Ég tek það sem vís-
bendingu um að mér hafi
kannskilánast að skapa
þessa kventýpu.
«
t|#víarnir litu á Hrafninn
flýgur sem menningargóð-
verk. Þeir settu í hana 350
þúsund sænskar krónur og
fengu það margfalt aftur. Það
er búið að setja við hana
spánskt, þýskt, enskt, franskt
og japanskt tal — ég held að
það sé varla nokkur norræn
mynd í seinni tíð sem hefur
verið döbbuð jafnmikið eða
dreift jafnvíða. Hún fór meira
að segja í almenna dreifingu
á Indlandi. Sænska kvik-
myndastofnunin er ríkisfyrir-
tæki, svo ekki gátu þeir farið
að borga mér meira fyrir
hana eftir á. Þeir sögðust
blátt áfram skulda mér mynd.
Ég skyldi bara koma með
handritið. Þannig fer þessi
mynd í gang. En er hún þá ís-
lensk eða sænsk? Hún er
skilgreind sem íslensk-
sænsk framleiðsla, höfundur-
inn er jú islenskur, sagan er
íslensk, hún gerist á íslandi
og flestir leikararnir eru ís-
lenskir. En samt er það ekk-
ert sjálfgefið. Þegar mynd
kemur á alþjóðamarkað er
spurt um það hverjir fjár-
magni hana og hverjir dreifi
henni. Þótt þær 15 milljónir
sem Kvikmyndasjóður lagði í
myndina séu litlir peningar
hjá því sem Svíar lögðu fram
er það nóg til að ég held mín-
um rétti og telst vera með-
framleiðandi. Myndin keppir
fyrir íslands hönd á Evrópu-
hátíðinni. Pólitíkusum er
sjaldan þakkað það sem þeir
gera vel við menninguna, en
þetta hefði ekki verið hægt
ef Þorsteinn Pálsson, sem þá
var fjármálaráðherra, hefði
ekki beitt sér fyrir því aö
framlag til Kvikmyndasjóðs
var aukið. Kannski eru nú að
komast til valda pólitíkusar
af þeirri kynslóð sem skilur
að kvikmyndir eru ekki bara
hopp og hí, en raunveruleg
og áþreifanleg listgrein. Nú
skiptir það öllu máli að þessi
Kvikmyndasjóður verði efldur
þannig að við getum sett í
gang að minnsta kosti 3—4
myndir á næsta ári. Við
eigum orðið leikstjóra sem
hafa möguleika á að sækja
fjármagn út fyrir landstein-
ana. Við erum komin í dyra-
gættina með að komast inn á
kortið sem kvikmyndagerðar-
þjóð. Við eigum fólk sem hef-
ur sannað að það hefur innri
sýn. Þaö er ekkert sjálfsagt
að viö eignumst íslenskt
myndmál. Menn eru alltaf að
tala um að það þurfi að
rækta íslenska tungu. Ég
held að það þurfi ekkert síð-
ur að rækta íslenskt mynd-
mál, sem náttúrlega er is-
lenskt tungumál llka. Þetta