Pressan - 01.12.1988, Blaðsíða 21

Fimmtudagur 1. desember 1988
21
Kafli úr bókinni
„Kœrleikur, lœkningar, kraftaverk“
eftir bandaríska lœkninn Bernie Siegel.
VIÐ DEYJUM
ÞEGAR VIÐ ERUM REIOUB0IN
Fyrir skeinmstu kom út á vegum
Forlagsins bókin „Kœrleikur, lœkn-
ingar, kraftaverk“. Hún er rituð af
bandarískum skurðlœkni, Bernie
Siegel, og byggir hann á reynslu
'sinni af samskiptum við sjúklinga
með alvarlega sjúkdóma. Eftir
margra ára starf fannst Siegel eitt-
hvað skorta á að hann gœti sinnt
sjúklingum jafnve! og hann hefði
kosið og fór þá að hugsa sinn gang.
Upp frá þessum tímamótum breytti
hann algjörlega um stefnu, reyndi
að komast í nánara samband við
fótkið og taka meiri þátt í andlegu
ástandi þess. Eða, eins og segir á
bókarkápu: „Hann fjaltar um
vandasinn í lœknisstarfiog hvernig
hann leysti hann með því að fara að
vinna með sjúklingunum sem
manneskjum og taka þátt í baráttu
þeirra af kærleik fremur en að fásl
við þá einvörðungu sem sjúkdóms-
tilfelli. “
Eftirfarandi brot úr þessari
athyglisverðu bók er tekið úr upp-
hafi níunda kafla, sem nefnist
„Kærleikur og dauói":
„Fimm dögum áður en William
Saroyan dó árið 1981 hringdi hann
í AP fréttastofuna og lýsti yfir eftir-
farandir'„Allir hljóta að deyja, en
ég hef alltaf talið að gerð yrði und-
antekning í mínu tilviki. Hvað á ég
nú að gera?“ Skopskyn hans leiddi
í ljós hversu lifandi er hægt að vera
jafnvel þótt dauðastundin nálgist.
Neal var sjúklingur sem upphaf-
lega hafði verið greint í krabbamein
í brisi. Æxlafræðingur hafði talið
að hann ætti eftir að lifa í eitt eða
tvö ár. Hann lifði lengur en reiknað
var með, en mörgum árum seinna
var tekið annað vefjasýni sem leiddi
í ljós að hann væri ekki með
krabbamein í brisi heldur í eitlum.
Þá var honum sagt að hann gæti átt
mörg ár eftir ólifuð. Hann hafði
ásamt fjölskyldu sinni verið að búa
sig undir dauða sinn og þetta kom
honum úr jafnvægi. Það kann að
virðast fáránlegt, en hann hringdi
til mín og sagði mér að hann væri í
miklu uppnámi vegna þess að lækn-
arnir hefðu sagt að hann gæti átt
eftir að lifa mörg ár. Ég sagði við
hann: „Þú veist hvernig læknar eru.
Þeir hafa ekki alltaf rétt fyrir sér og
þú deyrð kannski bráðum.“ Hann
sagði: „Alltaf getur þú stappað í
mig stálinu. “ Ég lofaði honum að
jafna sig á þessu smátt og smátt.
Eftir fáeina mánuði hafði hann
aftur aðlagað sig lifinu.
Nokkrum árum seinna var kom-
ið með Neal á bráðamóttökuna
með háan hita. Honum fannst hann
vera utan líkamans og horfa niður á
tilraunir læknanna til endurlífgun-
ar. Hann heyrði lækninn segja:
„Það er best að við náum í konuna
hans því hann hefur þetta ekki af.“
Þar sem hann var þarna uppi hugs-
aði hann: „Verið ekki að trufla kon-
una mína. Ég hef þetta af.“ Og
hann gerði það.
Nokkru síðar bað Neal um að fá
að leggjast inn á sjúkrahúsið. Hann
hafði barist hetjulega gegn eitla-
krabbameininu árum saman og var
nú orðinn uppgefinn og tilbúinn að
deyja. Konan hans vann á lækna-
bókasafni sjúkrahússins og gat
verið nærri honum. Það var mjög
erfitt að sannfæra hjúkrunarfólkið
um að hann væri kominn til að
deyja. Það kom inn til hans á hverj-
uni degi og sagði við hann: „Ljúktu
nú við hádegismatinn þinn. Borð-
aðu allt af diskinum.“ Það tók það
nokkurn tíma að snúa við blaðinu
og leyfa honum að gera það sem
honum fannst rétt.
Einn daginn hringdi hann grát-
andi í hjúkrunarfólkið og bað það
að sækja konuna sína. Hann sagði
við hana: „Elskan mín, ég er búinn
að vera þar. Það er hlýtt og fallegt
og fullt af litum, og þau sögðu:
„Tíminn er kominn.“ En ég sagði:
„Nei, ég er ekki búinn að kveðja
konuna mína.“ Þau sögðu: „En
þinn tími er kominn.“ En ég mót-
mælti og sagði: „Ég er ekki búinn
að kveðja.“ Loks sögðu þeir að það
yrði þá svo að vera.“ Það var þá
sem hann sneri aftur í rúmið sitt og
hringdi á hjúkrunarfólkið. Neal og
konan hans kvöddust, og hann fékk
hægt andlát áður en sólarhringur
var liðinn.
AÐ DEYJA í FRIÐI
Hinir einstöku sjúklingar hafa
kennt mér að við höfum undravert
vald á dauðanum. Meira að segja
kom það nýlega í ljós í umfangs-
mikilli könnun á nokkur þúsund
dauðsföllum að næstum helmingur
þeirra hafði orðið á næstu þremur
mánuðum eftir afmælisdaga, en
aðeins átta prósent urðu á ársfjórð-
ungnum næst á undan. Ég er ekki
að halda því fram að við getum lif-
að eins lengi og við viljum, en við
þurfum ekki að deyja fyrr en við er-
um reiðubúin. Augljósasta sönnun
þessa er tíminn þegar fólk deyr á
sjúkrahúsunum. Langflestirdeyjaá
fyrstu stundum dagsins, þegar þeir
sem bjarga lífi eru að hvíla sig og
fjölskyldan er farin heim eða sofn-
uð. Þá er ekkert sem truflar, og eng-
inn finnur til sektarkenndar yfir að
fara. Allir, ekki síst þeir sem eru
mikið veikir eða skaddaðir, eru sí-
fellt að vega og meta það jákvæða
í lífinu á móti því sem „það kostar
að Iifa“. Einn sjúklingur sagði við
mig að á meðan hún ætti fimm góð-
ar minútur á dag ætlaði hún að
halda áfram að lifa. Sársaukinn og
óttinn við dauðann stafar fyrst og
fremst af innri átökum, af óleystum
málum og af því að maður rígheld-
ur í lífið til að „bregðast" ekki fjöl-
skyldu sinni. Við getum lært að lifa
hvern dag fyrir sig, að gera það sem
gera þarf, gefa og taka á móti kær-
leik, og vera þannig ætíð reiðubúin
að deyja. Einn sjúklingur sagði við
mig: „Dauðinn er ekki það versta.
Líf án kærleiks er miklu verra.“
Þegar við erum búin að læra listina
að lifa einn dag í senn getum við
alltaf haft það af í sólarhring i við-
bót ef við þurfum að ná mikilvægu
takmarki.
Þessi frestur getur orðið langur.
Ég talaði af innlifun um þetta efni
við Melanie, hjúkrunarfræðing
með brjóstakrabbamein. Hún
sagði: „Þú þarft ekki að segja mér
þetta. Mamma kom einu sinni heim
þegar ég var sextán ára og sagði:
„Stelpur, það er búið að segja mér
að ég sé með hvítblæði og að ég
muni deyja áður en árið er Iiðið. En
ég hef ekki hugsað mér að deyja
fyrr en þið eruð allar giftar og flutt-
ar að heimaní‘“ Átta árum síðar var
hún í brúðkaupi yngstu dóttur sinn-
ar.
Oft hef ég verið viðstaddur
dauða fólks sem hefur lært til fulln-
ustu að elska. Það skilur við þján-
ingarlaust og í friði. En tvö skilyrði
verður að uppfylla til að svo geti
orðið, sjúklingurinn verður að segja
lækninum hvenær hann eigi að
hætta að reyna að bjarga lífi hans
og ástvinir sjúklingsins verða að
gefa honum leyfi til að fara. Þeir
verða að að segja hinum deyjandi
frá kærleik sínum og sorg, en láta
hann vita að þeir muni komast af.
Með öðrum orðum má hinn deyj-
andi ekki fá boðskap frá sínum
nánustu sem merkir: „Ekki deyja.“
Hann eða hún verður að la kærleik
þeirra og stuðning, og fullvissuna
um að ástvinirnir komist af vegna
þess að þeim hafi verið auðsýndur
kærleikur. Hinn deyjandi hefur
sýnt þeim fram- á það hve dýrmæt
gjöf lífið er, meira að segja þegar
hann er að kveðja það.
Nú orðið get ég séð að jafnvel
dauðinn er nokkurs konar lækning.
Þegar sjúklingar, sem eru líkamlega
þreyttir eða þjakaðir, hafa öðlast
frið við sjálfa sig og ástvini sína
velja þeir kannski dauðann sent
næstu meðferð. Þeir hafa engar
þrautir því að það eru engin átök í
lífi þeirra. Þeir hafa fengið frið og
Iíður vel. Oft gerist á þessu stigi
„dálítið kraftaverk“ og þeir lila
áfram um hríð, þvi að hinn djúpi
friður hefur ákveðinn lækninga-
mátt. En þegar þeir deyja kjósa þeir
að yfirgefa líkamann þvi hann sé
ekki nothæfur lengur til að auð-
sýna kærleik. Faðir minn sagði mér
frá afa sínum sem sagði þegar hann
var 91 árs: „Kallið saman vini ntína
og náið handa mér í flösku af
brennivini. Ég ætla að deyja í
kvöld.“ Til að gleðja hann gerði
fjölskyldan þetta. Um kvöldið
þegar veislunni var lokið fór hann
upp til sín, lagðist út af og dó.
Hvert okkar hefur þennan mögu-
leika að velja. Ég vel kannski að lifa
þegar einhver annar hefði kosið að
deyja, en það fer eftir þvi sem við
eigum ógert og hvað við eigum eftir
að auðsýna mikinn kærleik. Dauð-
inn er ekki lengur ósigur heldur
eðlilegur valkostur, og þar sem ég lit
nú orðið á mig sem græðara og
kennara get ég átt þátt í þessu vali
og hjálpað sjúklingunum að lifa
þangað til þeir deyja. Við verðum
að átta okkur á því að fólk er ekki
lifandi eða deyjandi, heldur er það
á lífi eða dáið. Ef einhver er sagður
deyjandi er komið fram við hann
eins og hann sé dáinn. Þetta er rangt
því að sá sem lifir getur tekið þátt í
lifinu og elskað og hlegið. Ef
manneskja sem væri lömuð upp að
hálsi ákvæði að deyja mundi ég
áður en ég sætti mig við þá ákvörð-
un sjá til þess að hún fengi kennslu
i málaralist hjá manni sem einnig er
lamaður og ntálar undurfagrar
myndir með pensilinn í munninum.
Roskinn maður hafði dottið nið-
ur stiga og var meðvitundarlaus
þegar hann kom á sjúkrahúsið.
Hann og konan hans höfðu verið
gift í meira en sextiu ár. Daginn eftir
fékk hún hjartaáfall og var lögð inn
á lyfjadeildina. Hann var í dái, hún
var í öndunarvél og þau voru hvort
á sinni hæð. Ég stakk upp á því við
aðstoðarlækninn að hann léti þau
vita hvort um ástand hins, því að
það var greinilegt að um bein sam-
skipti gat ekki verið að ræða. Ég
sagði: „Ef annað þeirra deyr ætti
hitt að fá að vita það.“ Aðstoðar-
Ég kom aftur seinna urn kvöldið.
Valerie var kontin fram úr rúminu.
Hún benti á manninn sinn sem stóð
við gluggann og sagði: „Ég var að
segja honum ýmislegt og hann vill
ekki hlusta á neitt af því.“
Á fimmtudagsmorguninn leit
hún skínandi vel út og hún sagði:
„Ég þarf að spyt ja þig um tvennt.
Hvaðan koni allur þessi kraftur?
Og hvers vegna eru hjúkrunarfræð;
ingarnir alltaf inni hjá mér núna?“
Ég sagði henni það:\,Hjúkrunar-
Iræðingarnir eru hér vegna þess að
þú ert ekki lengur að deyja, og
krafturinn stalar af því að þú leystir
álökin sem voru milli þín og manns-
ins þins. Ég veit ekki hvort það ger-
ist kraftaverk, en mér finnst að þú
ættir að klæða þig og fara heim.“
„Það er dálítið ógnvænlegt,"
sagði hún. „Ég hélt að það væri
reiknað með þvi að ég dæi i dag!“
Kannanir hala leitt í Ijós að
hjúkrunarfólk er merkjanlega lengi
að svara hringingum frá svo kölluð-
um deyjandi sjúklingum. Þetta er
ekki sagt því til hnjóðs. í hvert
skipti sem það ler inn á slolu þar
scm er einhver sem sagður er vera
„deyjandi" þarf það að horlast í
augu við að það sjállt er dauðlegt.
Það er raun sem við verðum öll að
mæta, þar til við sættum okkur við
að eiga eftir að deyja.
Bati Valerie stóð i tvo cða þrjá
mánuði og var „dálítið kraftaverk“.
Hún var heima og álti margar
yndislegar stundir með fjölskyld-
unni. Hún lekk síðan hægt andlát
heima hjá sér umvafin kærleik.
Þelta dæmi varð hjúkrunarfræð-
tngunum lærdómsríkata en ótal
lyrirlestrar. Þeir sáu allir livað ger-
ist þegar fólk jafnar ágrcining sinn
og lær nýjan kralt sér lil lækningar.
Ef við gætum hjálpað ölluni sjúkl-
ingunum til þessa lyrr á sjúkdóms-
ferlinu lifðu þcir ekki aðeins leng-
ur og ættu betri daga, heldur fjölg-
aði einnig þeim tilvikum geysimikið
þegar bati verður af sjállsdáðum.
Bók Bernie S.
Siegel f jallar
um reynslu
hans af
hæfileikum
sjúklinga til að
læknast af
sjálfsdáðum..
læknunum fannst þetta dálítið
furðulegt svo að ég hvíslaði að þeim
báðum livað hefði komið fyrir hitt.
Þegat; ég kom á sjúkrahúsið dag-
inn eftir sagði aðstoðarlæknirinn:
„Veistu hvað gerðist?" „Nei,
hvað?“ sagði ég. Hann sagði:
„Smith dó, og ég var búinn að taka
upp símann til að spyrja aðstoðar-
lækninn á lyfjadeildinni um síma-
númerið hjá frænkunni sem var
nánasti ættingi. Aðstoðarlæknii-
inn þar sagöi: „Það er skrýtið, ég er
einmitt að fletta því upp. Hvað ætl-
arðu að gera við það?“ Smith var
nýdáinn og hinn aðstoðarlæknir-
inn sagði að konan lians hefði verið
að deyja. Konan dó 1‘imm mínútum
á eftir honum.“
Dauðastriðið verður langt þegar
tilfinningarnar eru ekki útræddar,
málin eru óleyst og þegar lifið held-
ur áfram bara annarra vegna. Það
gerist þegar hinn deyjandi fær boð-
skapinn „Ekki deyjá“, sem merkir
að dauðinn sé ósigur, eitthvað sem
verður að gerast i laumi þegar lækn-
ar og aðstandendur eru ekki nærri.
Þegar fólk helur öðlast frið við
sjállt sig og aðra er eðlilegt að
deyja, að slaka á og deyja eins og
einn sjúklingurinn sagði. En þótt
það sé mótsagnakennt gelur
einmitt þessi sátt við dauðann lcitt
til bata, eins og Ellerbrock læknir
helur komist að raun um. Mér
lannst að Valerieætti aðeins um tvo
sólarhringa eftir, og vegna þess að
maðurinn hennar vildi ekki sætta
sig við þessar aðstæður ák vað ég að
kalla til fjölskylduna. Á þriðju-
dagskvöldi skýrði ég þctta lyrir
manninum og stakk upp á að hann
fengi dæturnar, sem voru í burlu i
skóla, til að koma heim. Hann
sagðist mundu gera það.
Á miðvikudagskvöldið talaði
Valerie við mig um manninn sinn.
„Veistu hvað hann segir þegar þú
ferð Irá okkur? Hann scgir: „Ekki
deyja. Ekki deyja.““
Ég spurði hana: „Hel urðu nokk-
urn tírnaá ævinni gert eitthvað lyrir
sjálla þig?“
„Nei.“
„Þá er það allt i lági að deyja,“
sagði ég. „En áður en þú deyrð vil
ég helst að þú komir sambandinu
ykkar á milli á hreint.“