Pressan - 28.06.1990, Blaðsíða 6

b
Fimmtudagur 28. júní 1990
henni viðtöl við félagsráðgjafa og reynt að fá hana til að meta
aðstæður sínar og skilja þær með það fyrir augum að hún eygi
einhverjar leiðir til að breyta þeim. Við gætum komið því til
leiðar — ef hún vili það — að bróðirinn fengi einhverja læknis-
meðferð. Félagsmálastofnun getur gengið inn í slíkt mál alveg
óháð lögreglukæru. En ef það þarf að meðhöndla hann nauð-
ugan — sem er helst ekki gert — þá þarf hún að bera töluverða
ábyrgð á því að það skref verði stigið. Við myndum ekki gera
mikið til að vernda hana nauðuga, ef svo má að orði komast,
heldur finna leiðir í samráði við hana. Ég held að þessari konu
myndum við vísa í kvennaathvarfið og reyna að fá hana til að
vinna svolítið með sín mál þar.“
— Ef hann vill ekki sjálfviljugur fara í læknismeðferð og hún
vill ekki stíga það skref að svipta hann sjálfræði, hvað getið þið
þá gert?
„Það er heimild í lögum fyrir því að félagsmálastofnun leggi
fram beiðni um lögræðissviptingu og nauðungarinnlögn á
geðsjúkrahús en við beitum því mjög ógjarnan. Sérstaklega
ekki ef nánustu aðstandendur eru ekki tilbúnir til að vinna
með okkur að þvi."
— Myndi þetta mál horfa öðruvísi við ef barn væri inni á heim-
ilinu?
„Ef þetta væri hluti af aðbúnaði barns og líkur væru á að
barnið myndi dragast inn í þetta ofbeldi með beinum hætti, þá
horfir málið allt öðruvísi við. Þá ber okkur skylda til að vernda
barnið."
— Mynduð þið þá hugsanlega beita þeim nauðungarákvæð-
um sem eru í lögunum?
„Já. Þá kemur tvennt til greina. Annars vegar að taka barnið
út af heimilinu — og þá væntanlega móðurina með — og svo
kæmi hitt líka til greina að beita 27. grein barnaverndarlaga.
Þar er kveðið á um að ef líklegt má telja að barni gæti að öðru
leyti liðið vel á heimili en því er háski búinn af einhverjum
heimilismanni, þá geti barnaverndarnefnd farið fram á það við
yfirvöld að koma manninum út af heimilinu. En þessu er eigin-
lega ómögulegt að beita nema í mikilli samvinnu við aðra
heimilismenn því hann getur verið kominn inn á heimilið strax
aftur."
— En svo ég víki aftur að konunni sem málið snýst um, gætuð
þið t.d. útvegað henni húsnæöi og sett það skilyrði að maðurinn
færi ekki þar inn?
„Já, já, við gætum það í sjálfu sér en við getum sagt að við
myndum leggja áherslu á að fá konuna til að flytja en ekki hafa
;að því algert frumkvæði. Við myndum ekki gera mikið gegn
vilja þessarar konu. Það getum við ekki nema ætla megi að
hún sé ekki fær um að sjá fótum sínum forráð. Við getum ekki
kært eiginmann eða sambýlismann fyrir ofbeldi gegn vilja
konu. Ég held að við þyrftum þá nánast að ganga í það að
svipta konuna sjálfræði. En við getum sagt að við höfum það
sem meginreglu að beita okkur ekki i svona máli ef konan vill
það ekki sjálf.“
SLYSADEILD BORGARSPÍTALANS:
Slysadeildin hefur fá úrræði þegar um er að ræða ofbeldi
gagnvart fullorðnum.
,/Þeiia er spitali
en ekki félags-
málastofnun "
Konan hefur oftar en einu sinni leitað til slysadeildar Borg-
arspítalans vegna áverka af völdum bróður síns. PRESSAN
hafði samband við Gunnar Þór Jónsson yfirlækni og spurði
hann hvað slysadeildin gerði þegar hún fengi konu í því
ástandi sem lýst var í sögu konunnar og hvaða þjónustu þeir
gætu veitt henni? Gætu þeir leyft konunni að vera yfir nótt?
„Auðvitað leggjum við fólk inn þegar við teljum ástæðu til
þess vegna áverka eða hugarástands. En þegar um ofbeldi er
að ræða gagnvart fullorðnum þá höfum við fá úrræði — það
verður að segjast eins og er. Það er þá helst ef lögreglunni er
blandað í málið. Ef sjúklingurinn ætlar sér að kæra er líka
venja hjá okkur að taka sérstaklega greinargóða sögu um það
sem gerðist og mynda áverka."
— Gerið þið þetta líka þó sjúklingurinn sé ekki með hugmynd-
ir um aö kæra? Hann gæti fengið þær síöar.
„Já, þá tökum við gjarnan mynd og geymum sem gagn."
— Látið þið lögregluna vita þegar til ykkar kemur fólk sem
augsýnilega hefur orðið fyrir grófri líkamsárás?
„Nei viö gerum það ekki ef viðkomandi er sjálfráða mann-
eskja og ekki undir áhrifum vímuefna. Þá er það á ábyrgð ein-
staklingsins sjálfs að ákveða hvað hann vill gera í málinu. Við
megum ekki gera það."
— Hvers vegna ekki?
„Ef einstaklingur kemur hingað og segir mér sögu sína þá fer
ég ekki með hana lengra nema hann vilji það sjálfur. Við höf-
um trúnað gagnvart sjúklingunum. Það getur mjög auðveld-
lega komið upp sú staða að einhver vill kæra í dag en ekki á
morgun. Við þurfum að halda hlífiskildi yfir sjúklingunum,
jafnvel gagnvart lögreglunni. Við gefum ekki sjálfkrafa upp all-
ar upplýsingar sem þeir biðja um. Ekki nema það sé ástæða til
og lögum samkvæmt. Þetta er spítali til að hlú að meiðslum
fólks, hvort sem þau eru líkamleg eða andleg, en ekki félags-
málastofnun. Og það er ekki rétt að blanda því saman nema
þegar málið lýtur að börnum og lög eru mjög ótvíræð um upp-
lýsingaskyldu borgaranna."
— Bendið þið konum sem til ykkar koma vegna ofbeldis á
kvennaathvarfið?
„Nei, ekki sérstaklega. Við vitum ekki um heimilisaðstæður
og það er miklu frekar þannig að fólk sé að fela aðstæðurnar
heima fyrir fremur en hitt."
Þess má geta að Gunnar Þór Jónsson hefur tekið saman ýms-
ar athyglisverðar upplýsingar um líkamsárásir og er hluti
þeirra birtur hér annars staðar á síðunni.
LÖGREGLAN í REYKJAVÍK:
Lögreglan getur fjarlægt ofbeldismann en ekki haldið
honum.
„Heimilið er frið-
helgur staður"
PRESSAN hafði samband við aðalvarðstjórann hjá lög-
reglunni í Reykjavík og sagði honum sögu konunnar. Hann
var að því spurður hvað lögreglan gerði og gæti gert ef hún
væri kölluð inn á þetta heimili og augljóst væri að bróðirinn
hefði misþyrmt systur sinni gróflega.
„Við getum mjög lítið gert skal ég segja þér. Ef þú skrúfar frá
krana og tekur snerilinn í burtu þá er ekki hægt að skrúfa fyrir
aftur nema þú afhendir snerilinn. í þessu tilviki er það þannig
að konan vill greinilega láta gera eitthvað en vill það þó ekki.
Það er ekki hægt að þvinga hana til þess."
— Gætuö þiö ekki fjarlægt manninn?
„Ekki ef hún vill það ekki. Annars er mjög erfitt að búa til
dæmi eins og þessi vegna þess að engin tvö mál eru eins og
þessi mál breytast frá einni mínútu til annarrar."
— En ef konan óskar eftir því að maðurinn verði fjarlægður,
takið þið hann þá og eftir hversu langan tíma sleppið þið hon-
um?
„Þá fjarlægjum við hann, en ef hann sýnir ekki af sér neitt
óeðlilegt háttalag þá sleppum við honum aftur. Ef hann væri
drukkinn létum við hann sofa úr sér. Við höfum engan ráðstöf-
unarrétt á fólki, ekki nema það sé sjálfu sér hættulegt. Og þó
hann væri með óeðlilegt háttalag þá gætum við ekki gert neitt
í málinu. Við getum ekki skikkað hann í læknisrannsókn ef
hann vill það ekki sjálfur."
— Jafnvel ekki þó Ijóst væri að hann hefði beitt systur sína
mjög grófu ofbeldi?
„Nei, ekki ef hún vill ekki gera neitt. Það má í raun hver og
einn láta berja sig eins og harðfisk ef hann hefur áhuga á því."
— Á þetta líka við um götuofbeldi? Segjum sem svo að ein-
hver yrði fyrir fólskulegri árás óskylds aðila á götu úti.
„Nei, það er svolítið öðruvísi. í fyrra tilvikinu ertu inni á
heimili og það er friðhelgur staður hvers þess sem þar býr. Og
það sem fer fram innan veggja heimilisins er algjört einkamál
þeirra sem þar búa. Ef þeir óska ekki eftir að blanda neinum
í einkamál sín þá er það þeirra mál."
— Ef við höldum okkur við götuofbeldið, rannsakið þið slík
mál að eigin f rumkvæöi eða þarf sá sem fyrir því verður að leggja
fram kæru?
„Já, í sjálfu sér gildir alveg það sama um þau mái. Það verður
að koma fram kæra. Það sem við gerum er að við komum þeim
sem varð fyrir árásinni undir læknishendur og árásarmaður-
inn er tekinn og hann geymdur á meðan ekki er vitað hversu
alvarleg meiðslin eru."
— En ef í Ijós kemur að um talsvert alvarlega áverka er að
ræða, hvernig lítur málið þá út?
„Þá er þetta limlesting á óskyldum aðila og orðið hegningar-
lagabrot. Og ef um hegningarlagabrot er að ræða þá fer rann-
sókn sjálfkrafa í gang hjá dómsvaldinu. Sá sem verður fyrir
árásinni verður þó á endanum að leggja fram kæru.“
— Ertu þar með að segja að ekki sé litið sömu augum á heimil-
isofbeldi?
„Jú, í sjálfu sér er það litið sömu augum, en gallinn er sá að
það fer fram inni á heimilinu sem er friðhelgur staður. Það sem
gerist úti á götu kemur okkur öllum við, því við megum jú öll
ganga þar um, en við megum ekki fara inn á heimilin. Það er
því stigsmunur á þessu."
— Þegar þið komið inn á heimili þar sem um ofbeldi er að
ræða, látiö þið þá vita af því?
„Það er að sjálfsögðu skrifuð skýrsla um málið og hún fer
auðvitað í þær nefndir og ráð sem hlut eiga að máli en við get-
um ekki stjórnað málunum. Þó við séum stundum taldir hafa
mikiö vald yfir hlutunum þá eru okkur ákveðin takmörk sett.
Hver og einn einstaklingur er í raun friðhelgur eins langt og
það nær."
— Það vekur óneitanlega upp spurninguna; hvern vernda lög-
in?
— „Okkur finnst nú stundum eins og lögin verndi brotaðil-
ann meira en þann sem brotið er á. Við getum tekið sem dæmi,
að ef framið er brot þá fær brotaðilinn sjálfkrafa skipaðan lög-
mann en sá sem brotið er á verður að ganga í sín mál sjálfur.
Það finnst okkur oft á tíðum mjög óeðlilegt. Báðir aðilar eru
oft á tiðum ókunnugir málunum og ættu að geta fengið lög-
fræðilega aðstoð. Lögunum er ætlað að vernda veikari aðilann
og það er yfirleitt talinn sá sem ákærður er fyrir að brjóta af
sér, en hinn aðilinn á ekkert að eiga erfiðara uppdráttar. En
þetta eru mjög snúin mál og eins og ég sagði, engin tvö þeirra
eru eins."
HEGNINGARLÖGIN:
„ Heimilisofbeldi
er ekki einkamál"
Við nánari eftirgrennslan hjá lögfróðum aðilum kom í ljós að
sá skilningur á hegningarlögunum, sem fram kemur hjá lög-
reglumanninum hér að ofan, er misskilningur. Og hann er
mjög útbreiddur. Almennum hegningarlögum var breytt árið
1981 og meginefni þeirra breytinga var einmitt að gera öll lík-
amsárásarmál, stór og smá, að málum hins opinbera en ekki
málum einstaklinganna. Það gilda með öðrum orðum sömu
lagareglur um götuofbeldi og heimilisofbeldi.
Grein 217 í hegningarlögunum hljóðar svo: „Hver sem gerist
sekur um líkamsárás, enda sé hún ekki svo mikil sem i 218. gr.
segir, skal sæta sektum eða varðhaldi, en fangelsi allt að 1 ári,
ef háttsemin er sérstaklega vítaverð. / Málsókn er opinber
út af broti samkvæmt 1. málsgr., og skal mál eigi höfðað nema
almenningshagsmunir krefjist þess." (Undirstrikun greinar-
höf.) Ef um alvarlega líkamsárás er að ræða sem veldur þeim
sem fyrir henni verður „tjóni á líkama eða heilbrigði" kemur
til kasta 218. greinar hegningarlaganna, sem kveður m.a. á um
,,.. . varðhald eða fangelsi allt að 3 árum, eða sektun ef sér-
stakar málsbætur eru".
Lögin eru því skýr en hins vegar er rétt að hafa í huga að eng-
um ber skylda til að kæra, nema þá þeim yfirvöldum sem hafa
eftirlitsskyldu. Og þar komum við að lögreglunni. Rannsókn-
arlögreglan og síðan ákæruvaldið geta ákveðið að gera frek-
ari rannsókn á líkamsárás og farið út í málshöfðun, hvað sem
líður vilja þeirra einstaklinga sem hlut eiga að máli. Fái rann-
sóknarlögreglan upp í hendur gögn, sem benda til þess að
gróft brot hafi verið framið, þá er málið komið í hendur þessara
opinberu aðila og þeir geta tekið frumkvæði að því að kæra.
En ef engin gögn berast þá eru engin mál. Slík gögn gætu helst
borist frá lögregluyfirvöldum ef þau eru kölluð til þar sem of-
beldi hefur verið framið.
Það mun ekki vera óalgengt, þegar um er að ræða líkams-
árás af hendi skylds aðila, að sá sem fyrir árásinni verður leggi
fram skriflega beiðni um að málið verði látið niður falla.
Ákæruvaldinu ber þó engin skylda til að verða við þeirri
beiðni. Um þetta er m.a. fjallað í skýrslu nauðgunarmálanefnd-
ar, en þar segir: „Brotaþoli getur vissulega kært brot sitt sjálfur,
en það getur einnig hver sem er annar gert. Og brotaþoli fær
ekkert forræði á máli, þótt hann kæri sjálfur." Það getur verið
ábyrgðarhlutur að halda málinu áfram, en það getur líka verið
ábyrgðarhlutur að láta það niður falla. Það er fullt eins víst að
sá sem beiðnina skrifar sé beittur kúgun til að gera það.
KVENNAATHVARFIÐ í REYKJAVÍK:
,,Veitum konum
tækifæri eg næði"
Fyrr eða síðar leita margar konur sem verða fyrir ofbeldi á
heimili til Kvennaathvarfsins í Reykjavík. Það tók til starfa
í desember 1982 og frá þeim tíma og til dagsins í dag hafa kom-
ið þangað 1.118 konur og 839 börn. PRESSAN hafði samband
við Guðrúnu Jónsdóttur, starfskonu athvarfsins, og
spurði hana hvaða þjónustu þær veittu konum sem þangað
leita.
„Við getum öðru fremur veitt þeim tækifæri og næði til að
vinna í málum sinum héðan og þá í samvinnu við félagsmála-
stofnun eða lögreglu eftir því sem við á. En við erum ekki með-
ferðarstofnun og sjálfar veitum við hvorki félagslega né lög-
fræðilega þjónustu, enda er það í verkahring annarra aðila."
— Hver er reynsla ykkar af þeirri þjónustu sem „kerfið" veitir
þessum konum?
„Hún er mjög misjöfn. Við höfum átt mjög góða samvinnu
við félagsmálastofnun og þegar konur eru komnar inn í
kvennaathvarfið hafa þær yfirleitt fengið mjög góða fyrir-
greiðslu þar og hún fer sífellt batnandi. Það er jafnvel komið
í það horf að félagsráðgjafar hafa komið til okkar og við höfum
spjallað í sameiningu við þá konu sem hlut á að máli til að finna
leiðir fyrir hana.“
— Hvað með lögregluna?
„Því miður er það almenna reglan ef kona sem verður fyrir
ofbeldi kallar á lögregluna, að henni býðst bara annað tveggja;
að fara í kvennaathvarfið eða að ofbeldismaðurinn verði fjar-
lægður yfir nótt. Það er þó engin lausn og þær vita livað það
þýðir. Hann kemur bara daginn eftir og hefnir sín. Þær velja
því frekar að koma til okkar. En í fæstum tilvikum er það lög-
reglan sem kemur með konur til okkar, heldur koma þær hing-
að sjálfar."
— Þekkið þið dæmi þess að lögreglan hafi átt frumkvæði að
því að láta rannsaka ofbeldi á heimili?
„Það er ekki algengt. Ég veit um eitt slíkt tilfelli en yfirleitt
taka þeir ekki frumkvæðið. Það er ekki okkar reynsla að lög-
reglan gangi inn í málin af sjálfsdáðum."
— En hvað með slysadeildina?
„Við höfum ekki orðið varar við að hún taki frumkvæði í
þessum málum. Hjúkrunarfræðingar á deildinni benda konum
hins vegar gjarnan á kvennaathvarfið ef þær koma þvi við."
— Þókonur verði munfrekarfyrir ofbeldi á heimilien karlar, þá
benda tölur frá slysadeildinni til þess að mun fleiri karlar en kon-
ur verði almennt fyrir líkamsárásum. Finnst þér þessar tölur gefa
rétta mynd af ástandinu?
„Nei, ég er alveg sannfærð um að þær gera það ekki þó þær
séu örugglega réttar miðað við þær upplýsingar sem slysa-
deildin hefur í höndunum. Þetta er skekkt mynd af ástandinu
vegna þess að við vitum að konur sem verða fyrir ofbeldi
heima hjá sér láta það ógjarnan uppi á slysadeildinni."
— Er það algengt að konur sem til ykkar koma kæri heimilisof-
beldi?
„Nei, það er mikiil minnihluti sem gerir það. Við hvetjum
alltaf konur sem til okkar koma með áverka til að fara upp á
slysadeild og fá sér áverkavottorð þannig að það liggi þá þar
ef þær einhvern tímann seinna vilja kæra. Sumar þeirra nota
þessi vottorð sem vörn gegn ofbeldismanninum þó þær kæri
ekki.“