Pressan - 22.10.1992, Blaðsíða 16

16
FIMMTUDAGUR PRESSAN 22. OKTÓBER 1992
Skoðanakönnun Skáfs fvrir PRESSUNA
Meirihluti gegn
skylduaðild að
stétlarfélögum
Meirihluti íslendinga vill að fólk ráði því sjálft hvort það er í stéttarfélögum. Að ís-
lenskum lögum er enginn skyldaður til að vera í stéttarfélagi nema leigubílstjórar, en
allir verða þó að borga félagsgjöld — hvort sem þeir vilja vera í stéttarfélaginu eða
ekki. Það heitir á lögfræðingamáli greiðsluskylda en ekki aðildarskylda og telst vera
réttur til að standa utan félaga.
Meirihluti íslendinga vill að
fólk fái að ráða því sjálft hvort það
er í stéttarfélögum eða ekki. Þetta
er niðurstaða skoðanakönnunar
Skáfs fyrir PRESSUNA, sem gerð
var fyrir þremur vikum. Tæp sex-
tíu prósent aðspurðra kváðust
fylgjandi slíku félagafrelsi, um 29
prósent voru andvíg og um 11
prósent voru óákveðin. Ef aðeins
eru teknir þeir sem tóku afstöðu
eru 67,3 prósent fylgjandi, en 32,7
prósent andvíg. Spurt var: „Ertu
fylgjandi því að fólk ráði því sjálft
hvort það er í stéttarfélögum eða
ekki?“
ENGIN SKYLDUAÐILD
NEMAHJÁLEIGUBÍL-
STJÓRUM
Að forminu til er öllum laun-
þegum ffjálst að vera ekki í stétt-
arfélagi, með einni undantekn-
ingu, sem er Bifreiðastjórafélagið
Frami. Samkvæmt lögum verða
þeir sem vilja stunda leigubíla-
akstur að vera í Frama, ella fá þeir
ekki tilskilin atvinnuréttindi. Nú
er rekið mál á hendur íslenska rík-
inu fyrir mannréttindadómstóln-
um í Strasbourg, þar sem talið er
að þessi lagaákvæði stangist að
minnsta kosti á við Mannréttinda-
sáttmála Evrópu, ef ekki fleiri al-
þjóðlegar skuldbindingar íslend-
inga. Mannréttindanefnd Evrópu
hefur tekið undir það sjónarmið
að rétturinn til að standa utan
stéttarfélags — svokallað nei-
kvætt félagaffelsi — sé verndaður
í Mannréttindasáttmálanum, þótt
ekki sé víst hvort það er í jafnrík-
um mæli og hinn „jákvæði" réttur
til að stofna og vera í félögum.
öðrum launþegum er að form-
inu til fijálst að standa utan stétt-
arfélaga, en ýmis lagaákvæði eru
þó þannig úr garði gerð, að þessi
réttur verður lítils virði í reynd.
Þótt engir nema leigubílstjórar
verði að vera í félagi eru aðrir
launþegar skikkaðir til að borga
ýmis gjöld til félaganna samt.
í lögum nr. 55 frá 1980 eru at-
vinnurekendum og launþegum
lagðar ýmsar skyldur á herðar
varðandi greiðslur til stéttarfélaga.
Fyrir utan ákvæði um skyldu-
greiðslur í lífeyrissjóð viðkomandi
starfsstéttar er atvinnurekendum
gert skylt að halda félagsgjöldum
stéttarfélaga eftir af launum starfs-
manna, svo og að greiða sjúkra-
sjóðsgjöld og orlofssjóðsgjöld til
sömu stéttarfélaga. Þetta þýðir í
reynd að starfsmaður verður að
greiða ýmis gjöld til stéttarfélags-
ins, burtséð ffá því hvort hann er í
því eða ekki.
Ertu fylcjjandi aö fólk
ráöi sjalft hvort þaö
sé í stéttarfélagi eöa
ekki?
Hér eru aöeins sýndir þeir
ss?m tóku afstööu.
Óákveönir voru 11,1%
VILDIEKKIVERA í FÉLAG-
INU, EN SKIKKAÐUR TIL
AÐBORGASAMT
Á þetta reyndi fyrir Borgar-
dómi árið 1984. Starfsmaður vildi
ekki una því að tekið væri af laun-
um hans til greiðslu stéttarfélags-
gjalda af því að hann vildi ekki
vera í félaginu. Stéttarfélagið gerði
út af fýrir sig ekki kröfu til að
starfsmaðurinn væri félagi, en
sagði að honum bæri að greiða fé-
lagsgjöldin samt.
Dómarinn var sammála. Hann
sagði að starfsmanninum væri
frjálst að vera ekki í stéttarfélag-
inu, en hann yrði samt að greiða
til þess félagsgjöld. Það breytti
engu í þessu tilfelli að samkvæmt
reglum viðkomandi félags varð
viðkomandi sjálfkrafa félagi þegar
hann greiddi félagsgjald, en svo er
því ekki háttað í öllum félögum.
Verkalýðshreyfingin notar þau
rök til stuðnings þessu fyrirkomu-
lagi að gerð almennra kjarasamn-
inga sé þjónusta sem miklu fleiri
njóta en félagsmenn í stéttarfélög-
um. Því sé rétt að líta á skyldu-
greiðslur til stéttarfélaga sem
þjónustugjald vegna kjarasamn-
inga og ýmissar vinnu við þá.
„Almennir kjarasamningar
færa öllum launþegum ákveðin
lágmarksréttindi, ekki aðeins
þeim sem eru í stéttarfélögum, og
verkalýðshreyfingin hefur miðað
við það í gerð samninganna. Ef
það breyttist myndi verkalýðs-
hreyfmgin væntanlega verða að
breyta hugsunarhætti sínum og
einbeita sér að því að tryggja fé-
lagsmönnum sínum sérstök rétt-
indi umfram aðra,“ sagði Lúra V.
Júlíusdóttir, lögfræðingur ASÍ, í
samtali við PRESSUNA. Hún
benti á að sums staðar í Evrópu
væri þessu þannig háttað og
nefndi að í Danmörku væru fé-
lagsmönnum stéttarfélaga tryggð
ýmis réttindi sem aðrir nytu ekki.
1 íslenska fyrirkomulaginu nytu
hins vegar allir góðs af ákvæðum
almennra kjarasamninga, hvort
sem þeir væru í stéttarfélögum
eða ekki.
Aðspurð hvort það væri ekki
hártogun að fólk væri frjálst að því
að standa utan stéttarfélaga, en
það yrði samt að greiða félags-
gjöld til þeirra, sagði Lára að
margir vildu „af prinsippástæð-
um“ standa utan félaga og þeim
væri með þessu fýrirkomulagi gef-
inn kostur á því.
Fyrir liggur hæstaréttardómur
frá 1988, þar sem vinnuveitandi
vildi ekki greiða í sjúkrasjóð og
orlofssjóð Rafiðnaðarsambands-
ins vegna starfsmanna sem ekki
Lára V. Júlíusdóttir, lögfræðing-
ur ASf: „Sumir vilja standa fyrir
utan af prinsippástæðum."
voru í sambandinu eða aðildarfé-
lögum þess. Hæstiréttur komst að
þeirri niðurstöðu að það „skiptir
ekki máli hvort [starfsmennimirj
eru félagsbundnir eða ekki“ —
gjöldin bar að greiða í samræmi
við ofangreind lög frá 1980.
íslensk stjórnvöld hafa tekið
undir þetta sjónarmið, nú síðast í
nýlegu bréfi til ASÍ vegna fyrir-
spumar um hvort aðild Islands að
EES breytti einhverju í þessum
efhum.
BORGA FÉLAGSGJÖLD ÁR-
UM SAMAN ÁN ÞESS AÐ
VERÐA FÉLAGAR
Þetta fyrirkomulag — skyldu-
greiðslur, en ekki skylduaðild —
hefúr haft ýmsar hliðarverkanir.
Hjá flestum stéttarfélögum gildir
að sækja þarf sérstaklega um aðild
að félaginu til að verða félagi og
dæmi em um fólk sem hefúr greitt
til félags árum saman og talið sig
eiga aðild að því, en komist að
raun um annað, til dæmis þegar
kosningar hafa staðið fyrir dyrum.
Þetta fyrirkomulag gildir í flestum
stóru verkalýðsfélögunum, svo
sem Dagsbrún og Framsókn, en í
öðrum verður viðkomandi sjálf-
krafa félagsmaður þegar greiðslur
hefjast, til dæmis í verslunar-
mannafélögum og Iðju. í ofan-
greindum lögum er reyndar ekki
talað um félagsgjald, heldur „ið-
gjald til stéttarfélags“, en í reynd
er það sami hluturinn.
Skyldugreiðslur til stéttarfélaga
hafa einnig fært þeim umtalsverð-
ar tekjur. Það er misjafnt eftir fé-
lögum hversu mikið er innheimt
— sum hafa fasta upphæð í ár-
gjald en hjá öðrum er eitt prósent
af launum algengt hlutfall, þótt
hærri tölur þekkist einnig. Ekki
eru til nákvæmar tölur um tekjur
stéttarfélaga (þau eru hvorki
ffamtals- né skattskyld), en sam-
anlögð ársvelta þeirra er á bilinu
2.000-2.500 milljónir. Gera má
ráð fyrir að verkalýðshreyfingin
missti einhvern hluta þessara
tekna ef greiðsluskylda til stéttar-
félaga væri afnumin.
Ekki liggja fyrir tölur um
hversu margir myndu vilja hætta
greiðslum til stéttarfélaga, ættu
þeir þess kost. Það, að vilja að fólk
ráði sjálff hvort það er í 'stéttarfé-
lagi, jafngildir ekki því að vilja
eldd vera í stéttarfélagi. Aðild að
stéttarfélögum er meiri hérlendis
en annars staðar í Evrópu, að Sví-
þjóð undanskilinni. Ef aðild
minnkaði niður í það sem er til
dæmis í Noregi myndu tekjur
hreyfingarinnar minnka um
400-500 milljónir á ári.
ÓVÍST UM ÁHRIF LEIGU-
BÍLSTJÓRAMÁLSINS
Eins og áður sagði eru leigubíl-
stjórar sér á báti í íslenskri vinnu-
löggjöf og málareksturinn í Stras-
bourg hefúr ekki bein áhrif á lög
sem gilda um venjulega launþega.
Ef dómur þar fellur íslenska rflc-
inu í óhag (eins og lfklegasta nið-
urstaðan er) fæst þó staðfesting á
að rétturinn til að standa utan fé-
laga nýtur verndar í Mannrétt-
indasáttmálanum. Hversu víðtæk
sú vernd er eða hvaða áhrif það
hefúr á skylduaðild að lífeyrissjóð-
um eða greiðsluskyldu til stéttar-
félaga er allsendis óvíst og skýrist
ekki fýrr en dómurinn liggur fyrir.
Þangað til að minnsta kosti
verður íslenskum launþegum
skylt að greiða félagsgjöld til stétt-
arfélaga, óháð því hvort þeir vilja
vera í þeim eða ekki._________
Karl Th. Birgisson