Pressan - 22.10.1992, Blaðsíða 28

28
FIMMTUDAGUR PRESSAN 22. OKTÓBER 1992
Vigdís Grímsdóttir
g er mesta fífliö
í veislunni
Vigdís Grímsdóttir heíur skap-
að ódauðlegt listaverk. Ég hef lesið
þannig verk áður, séð þannig
höggmyndir, heyrt þannig tón-
verk. En einn góðan veðurdag
þegar maður hefur ferðast lengi
skilur maður í innsta kjarna og
orðin öðlast merkingu. Og eftir
það er lífið í öðrum litum og tón-
um. Plássið í heiminum breytist.
Og ég fer að hugsa um hellarist-
urnar sem maðurinn gerði eftir
útlínum veiðidýranna þegar
skuggar þeirra köstuðust á vegg-
ina. Og alltíeinu skil ég að höfuð
mitt er hellir og að það er hægt að
rista í það ódauðleg listaverk og ef
svo skyldi vilja til að ég mundi
einhverntíma deyja þeim dauða
sem duftinu heitast ann verður
hauskúpa mín í gröfinni en sá
tími kemur að það sprettur upp af
henni eilífðarfagurt og baneitrað
blóm. Þetta eru skilaboð til kom-
andi kynslóða. Og við getum
breyst í risaeðlur og risaeðlurnar
aftur í fugla en í gegnum það allt
og útdauðar sólir fylgir okkur
þessi vitneskja sem hefur safnast
fyrir í hellinum. Og hjartað býr í
hellinum svo öllu er óhætt. Allt
nema það að borða síðasta vín-
berið úr silfurskálinni.
GESTUR í KAFFIBOÐI,
SKÓGIEÐAILÍKAMANUM
„Viltu kaffi?“ spyr Vigdís og ég
hugsa mig aðeins um, minnug
þess að aðalpersóna hvarf á dular-
fullan hátt í kaffiboði í nýjustu
skáldsögu hennar, Stúlkunni í
skóginum, þar sem aðalpersónur
eru bókasjúkur krypplingur og
brjáluð brúðugerðarkona. Ég
ákveð að taka áhættu og þiggja
kaffið og eftir að hafa rætt um
hvort listamenn séu ábyrgir eða
óábyrgir, afhverju þeir vilji ekki
tala um verk sín í viðtölum en geri
það samt, hvort hún vilji frekar
tala um hreindýraveiðar og geim-
verur, kemst ég að því að Vigdís
vill tala um bókina svo ég spyr
hvemig hugmyndin hafi kviknað.
„Mig langaði til að skrifa ástar-
jámingu til einfaldleikans. Til auð-
mýktarinnar. Og ég hugsaði: Hvar
fmn ég svoleiðis persónu? Ég er
það svo sannarlega ekki. Ég tók til
bragðs að fara í göngutúr og þá
mætti ég þessari persónu á götu.“
-1 alvöru?
„f alvöru.“
Og hefurðu séð hana síðan?
„Já, já. En þegar ég mætti henni
fór allt af stað. Þessi hugmynd um
að vera gestur í eigin samfélagi.
Gestur í skógi. Gestur í kaffiboði.
Þessi ffamandleikatilfinning.11
Er þá ekki hœgt að tilheyra
sem gestur?
„Maður er utan við allt. Gestur
sér öðruvísi, sér betur, sér að
minnsta kosti allt annað. Hann
dæmir ekki en lýsir og segir frá.
En sagan er Uka um að vera gestur
í eigin líkama, gestur í sálinni. Og
þá vakna þessar einföldu spurn-
ingar sem allir sem skrifa hafa að
leiðarljósi: Hver er ég? Afhverju?
Hvað er ég að gera á þessari göngu
minni? En sem betur fer er ekki til
einn sannleikur.“
Þessarfornu spumingar?
„Þetta eru ævagamlar spurn-
ingar.“
Afhverju erum við alltaf að
spyrja þessaragömlu spuminga?
„Leitin að lífshamingjunni
krefst þess. Og við verðum að vita
um hina líka. Við erum svo forvit-
in. Því meira sem maður spyr, því
æstari verður maður og þyrstari.“
Gestur í eigin sál og líkarna.
Verður þessi klofhingur til hjáfá-
um útvöldum eða fylgir hann
hverri manneskju?
„Við höldum að við séum svo
klofin. En við erum bara svona.
Við höldum öll að við séum ein-
stök, vitrasti maðurinn á jarðríki,
mesta fi'flið í veislunni, sorglegasta
dæmið um asnalega manneskju.
Ég er svo einkennilegur, hugsa all-
ir. Og það er rétt og allt í lagi. En
einn daginn uppgötvar maður
þessa gjá. Málið er að stökkva yf-
ir.“
ekki gestur. Klofinn eða ekki.
Maður er að minnsta kosti lifandi.
Mér fannst gaman að tefla auð-
mýktinni andspænis þessum
spurningum um listina. Þessi of-
boðslegi svokallaði listamaður. Ur
hverju er hans list? Ég ákvað að
tefla þessum klisjum saman við
auðmýkt og fegurð. Þetta er samt
ekki leikur milli góðs og ills einsog
í ævintýrunum. En það hljóta að
koma upp mikil átök milli þess
sem er allslaus og hins sem hefur
vilja og styrk. Það eru alltaf átök í
samskiptum manna.“
/ þessari bók eru viljinn og
minnið systur. Manneskjan vek-
ur viljann með minningum. Ert
þúpersóna íbókinni?
er lítið talað um auðmýkt í vest-
rœnni heimspeki eða trúarbrögð-
um?
„Við höfum hetjutrú. Það skal
enginn sjá mig gráta. Fyrr skal ég
detta dauður niður og hanga í
minni trjágrein. En það felst ein-
lægni í trú. Trú skiptir miklu máli.
Það er eitthvað merkilegra til en
manneskjan. Það er eitthvað
meira.“
Trúirþúþví?
„Ég trúi því þegar ég sit og horfi
á sjónvarpið. Ég þarf að trúa því.
Trúin flytur fjöll. Þess vegna getur
maður alltaf búist við bjartari tím-
um. En þú? Trúir þú þessu?“
Ég trúi að það sé eitthvað
meira en ég en hugsa svo: Það er
„Bókin byrjar í lokin. Ég hef
aldrei lesið þessa bók. Það er búið
að henda henni. Hún finnst
kannski í ruslatunnu. Það er svo
merkilegt hvað mörgu er hent.“
Mér finnst skáldsögurnar þín-
ar enda allar eins, þeas. ég hef
ekki hugmynd um hvað verður
um sögupersónuna. Lifði Grímur
í Kaldaljósi eða dó? Varð fsbjörg
geðveik eða heil? Hvað varð um
Guðrúnu Magnúsdóttur?
„Ég hef oft verið spurð að þessu
en gef engin svör. Fólk verður að
finna það út. En þær eru í komp-
aníi við allífið.“
Ódauðlegar?
„Ég gleymi þeim aldrei. Þær lifa
í mér. Ekki af því að þær eru
PRESSAH'JIM SMART
ÞRÁÐUR ÚR ÁST OG HEIÐ-
ARI.EIKA
En hoppar maður bara yfir
gjána? Verður maður ekki að
byggja brú og veistu úr hvaða efni
maður smíðar brúna?
“Bíddu nú við, hvað heitir þetta
efni? Heiðarleiki, já. Ást og heiðar-
leiki. Maður tekur þessa tvo þræði
og tvinnar þá saman og gengur
svo yfir, sveiflar sér og dinglar. En
þeir sem hafa auðmýktina í sér
þurfa ekki að eyða ævinni í þetta
band. Þeir sem eru auðmjúkir vita
ekki einu sinni af þvf. Gestur eða
„Ætli það sé satt að maður sé
alltaf að skrifa um sig? Ég kynnist
mér að minnsta kosti í gegnum
sögupersónur. Þótt ég sé voða
yfimáttúruleg er ég enginn sendi-
boði að handan. Og sagan fær
ekki alveg að ráða. Ég set ramma
þótt ég þykist ekki gera það.“
önnur brú? Enþú sagðist ekki
vera auðmjúk?
„Nei, en ég reyni að vera það.
Ég þarf ekkert tao eða mao. Ég
held að auðmýktin komi með ást-
inni. En það er ekkert einfalt."
Erum við ekki háð því að það
bara ég sem trúi þessu í höfðinu
oggetur það þá staðist?
„Já, þetta er helvítis heimspek-
in. Röldeiðslumar. Sá guð sem þú
þarft kemur til þín, hvort sem
hann kemur út úr hól eða úr bibh'-
unni. Ef hann er dvergur hefur
hann búið til töfranisti þar sem
allt er fólgið. Sumir segja að hann
sé skapari himins og jarðar.
Kannski er það hið sama. Maður
veit ekki hverju á að trúa. Maður
verður að finna út úr því.“
Sagan um stúlkuna í skógin-
um endarfurðulega?
einsog ég. Þetta er einsog með
fólk. Maður laðast að ákveðnu
fólki. Fær orku á einum stað og
tapar henni á öðrum. Maður
verður að hafa vit fyrir sér. Ef ég
fer bara þangað þar sem ég er
pínd og kvalin er eitthvað að.
Maður fer á barinn og kemur út
einsog lúbarinn hundur."
SAMEIGINLEG LÖND
MANNANNA
Þú hefur skrifað uppúr bókum
eftir aðra höfunda og sett í þína
bók. Eralltílagi með þig?
„Því sem hefur verið hent hefur
hver og einn leyfi til að hirða. Það
er hættulegast fyrir eina þjóð að
týna tungumálinu. Það er ekki víst
að nokkur nenni að leita í rusla-
tunnum eftir orðum og setning-
um og svo er verið að rífast um
skatt á bækur. Rífast um það sem
gerir okkur að manneskjum í
þessu landi. Tungumálið samein-
ar okkur. Og þá getum við spurt
þessara endalausu spuminga svo
við fáum eitthvað út úr jarðvist-
inni. Öll atlaga að tungumálinu er
stórhættuleg."
Er það ekki barafámenn klíka
rithöfunda sem er með þetta á
heilanum?
„Nei, við vitum þetta öll. Það er
svo augljóst."
Ertu ekki hrœdd um að ein-
hverfari í mályfir að þú hefur
hirt texta úr öðrum bókum án-
þess að tilgreina höfunda?
„Ef það gerist er engin hætta á
öðm en ég mæti því með hnúum
og hnefum. Kannski verður bókin
bönnuð. En ég trúi að ég megi
finna hvað sem er í tunnum ef ég
er sögupersóna.“
Allar þessar bœkur sem hún
finnur í ruslatunnum út um all-
an bce eru einsog litlar gátur.
Lyklar.
„Svo er það spurning hvort
maður telur sig mega gera allt ef
maður er listamaður. Sjúga lífið
og blóðið úr öðrum. Því er ég
kannski að reyna að svara í þess-
ari bók. Hvað má maður ganga
langt?"
Er þetta blóð fóm á altari lista-
gyðjunnar?
„Jú, kannski. Þetta blóð er ekki
handa mér prívat og persónu-
lega.“
Hefur þú kynnst hœttulegum
löndum við aðfiera þessarfómir?
„Já, en þau eru flest ókönnuð.
Kannski eru það sameiginleg
lönd. Hin sameiginlegu lönd
mannanna.“
Þarsem allireiga heima?
„Það er kannski voða hættu-
legt.“
Þessi ókunnu lönd, koma þau
geðveiki þá ekkert við?
„Nei, það er annað. Þetta eru
landamæri milli tveggja landa. Ef
þú ert á nippinu — það lenda allir
í því — þá ferðu ffá landamærun-
um og niður í djúpið. Flestir rek-
ast að þeim landamærum ein-
hvemtíma á ævinni en fæstir fara
niður í djúpið.“
Hefur þessi landamœraleikur
tHgang?
„Annars rækist maður ekki
þangað. Það hefur allt tilgang."
Erum við ekki smeyk við til-
gangogönnur svona fin orð?
„Ég veit það ekki. Jú, við erum
hrædd við að viðurkenna að við
séum að leita að tilgangi og ást.
Kannski hefur það alltaf verið
þannig. Ég held að tilgangurinn sé
að gefa einhverjum eitthvað. En
þetta er feimnismál. Það má ekki
vera feimnismál að hafa eitthvað
að segja. Og það má ekki vera
feimnismál ef maður finnur að
maður hefur sagt einhverjum eitt-
hvað mikilvægt. Það er bara gleði
sem fylgir því.“
Svo það er nóg af efni til að
skrifa um?
„Já, það em svo mörg feimnis-
mál.“
Elisabet Jökulsdóttir