Pressan - 22.10.1992, Blaðsíða 18

18
FIMMTUDAGUR PRESSAN 22. OKTÓBER 1992
E R L E N T
Vargöld framundan
í frjálsu flugi
fyíaður
vikunnar
Arthur
Scargill
Arthur Scargill varð á endan-
um öfugsnúin táknmynd íyrir
sigur thatcherismans. Þessi
ákafi marxisti barðist hetjulegri
baráttu á sínum tíma — það
verður ekki af honum tekið —
en líklega er jafiiöruggt að hún
byggðist á misskilningi. Því í
Bretlandi thatcherismans, þeg-
ar einkavæðingarbylgjan reis
sem hæst, var lítið pláss fyrir
háværan og kjaftforan dólga-
marxista sem af grundvaUar-
ástæðum vildi ekki láta loka
námum. En það kom fyrir lítið.
Síðan Scargill varð formaður
félags námamanna (NUM) ár-
ið 1982 hafa meira en 100 þús-
und félagar hans misst vinn-
una. Samtökin hafa klofriað og
félögum fækkað úr 250 þúsund
í 44 þúsund. Samt hefur Scar-
gill haldið sínu striki. Hann
hefiir hvatt til verkfalla eða ein-
hvers konar vinnustöðvana á
hverju ári, en effir að Margrét
Thatcher vann endanlegan sig-
ur á honum og verkalýðshreyf-
ingunni um miðjan síðasta
áratug hafa fáir orðið til að
fylgja honum eftir. En nú
stendur hann allt í einu og
hrósar sigri yfir helstu óvinum
sínum. Thatcher er farin frá og
effir hegðun sína á síðasta
landsfundi íhaldsflokksins er
hún fallin í ónáð hjá flokks-
mönnum. Blaðakóngurinn Ro-
bert Maxwell er dauður. Neil
Kinnock er öllum gleymdur.
Og tilraun stjórnar Johns Maj-
or til að loka námum beið al-
gjört skipbrot. Breytingin er
bara sú að ólíkt því sem var í
verkfallinu endalausa 1984-85
þurffi Scargill ekkert að berjast.
Nú voru það þingmenn fhalds-
flokksins sem tóku ómakið af
honum.
Verðið virðist reyndar þegar
fara lækkandi. Margir hafa spáð
að sú þróun haldi áfram, næstu
árin geti það jafnvel lækkað um
ein 5 prósent á ári að meðaltali.
Neytendur ættu að vera himinlif-
andi. Ferðum verður fjölgað. Það
verður auðveldara að komast á
milli staða. f flugrekstrinum er
hins vegar ljóst að margir eru ugg-
andi. Harðnandi samkeppni hlýt-
ur að þýða að margir leggja upp
laupana. Slíkt gerðist í Bandaríkj-
unum þegar samgöngur í loffi
voru gefnar fijálsar undir lok átt-
unda áratugarins og í byrjun þess
níunda. Eins og kunnugt er hafa
mörg sögufræg bandarísk flugfé-
lög farið á hausinn — það nægir
að nefna Pan American. Þegar
glundroðinn var sem mestur kom
off fyrir að kaupendur sátu uppi
með flugmiða sem þeir höfðu
keypt og gátu ekki notað þá.
Þetta hefur orðið forystumönn-
um Evrópubandalagsins víti til
varnaðar. f Bandaríkjunum voru
flugsamgöngurnar gefnar frjálsar
sem næst í einu vetfangi. í Evrópu
hefur þetta gerst í þremur áföng-
um. Sá fýrsti kom í gagnið 1987,
annar 1990 og sá þriðji nú um ára-
mótin. Það er hann sem skiptir
mestu máli. Verð er gefið frjálst.
öll flugfélög, líka þau sem eru ný
af nálinni, fá leyfi til að fljúga eins
og tæknilega er mögulegt milli
Evrópubandalagsríkjanna — og
effir fáeina mánuði Noregs og Sví-
þjóðar.
NÆSTUM ALLIR MEGA
STOFNA FLUGFÉLAG
Nýju reglurnar þýða einnig að
mun auðveldara en áður verður
að stofna flugfélag innan Evrópu-
bandalagsins. Eins og stendur eru
flestöll stærri flugfélögin meira
eða minna í ríkiseign. 011 eru þau
næstum alfarið eign einstakra
ríkja. Um áramótin bresta þau
landamæri. Air France verður
heimilt að stofha flugfélag í Þýska-
landi, Luffhansa á Norðurlöndun-
um, SAS á Bretlandi. Félögin
verða reyndar að sýna ffam á að
bókhaldið sé í lagi, en að öðru
leyti eru takmarkanirnar sáralitl-
ar. Hingað til hefur flugumferðin
að mestu byggst á gagnkvæmum
tilslökunum — Air France fær að
fljúga til Skandinavíu í svipuðum
mæli og SAS flýgur til Frakklands
— uppfrá þessu verður ekki
spurning um annað en að hafa
rekstrarleyfiðílagi.
Þannig verður til dæmis SAS
heimilt að fara að nota flugleiðina
milli Frankfurt og Parísar. Á inn-
anlandsflugleið í öðru landi gilda
þó enn aðlögunarreglur og verður
svo ffarn til 1. apríl 1997. Þangað
til er flugfélagi ekki heimilt að
stunda innanlandsflug í öðru
landi og selja í meira en helming
sætanna í vélinni. Ef SAS vill fljúga
milli Oslóar, Parísar og MarseiUe
má vélin aðeins vera hálf síðari
hluta leiðarinnar, fram til 1997.
Eftir það er allt ffjálst. Frá og með
1. aprfl verður öll einokun á flug-
leiðum innanlands úr sögunni.
SAMGÖNGURÁÐHERRAR
MISSAVÖLD
Sem fyrr segir eiga Noregur og
Svíþjóð aðild að þessum nýju regl-
um þótt löndin tilheyri ekki Evr-
ópubandalaginu. Þau hafa þó
beðið um nokkurra mánaða ffest,
enda er sagt að þar ói mörgum við
að SAS missi einokunaraðstöðu
sína, ekki síst í Noregi.
En sú tíð er semsagt að hverfa
þegar samgönguráðuneyti geta
varið flugfélög fyrir ágangi flugfé-
laga ffá öðrum Evrópubandalags-
ríkjum. Hins vegar er ljóst að að-
staða flugfélaga utan úr heimi
batnar ekki: Bandarísk flugfélög
þurfa til dæmis enn sem fyrr að
semja við Evrópubandalagsríkin
um gagnkvæmar flugsamgöngur.
Verðlagið verður að mestu gef-
ið frjálst um áramótin. f flestum
tilfellum þurfa flugfélögin ekki að
gera annað en tilkynna verðið á
flugfari. Ráðamenn geta þó gripið
inn í ef talið er að verð til fjarlægra
og fáfarinna staða sé óeðlilega hátt
eða ef greinilegt er að flugfélag er
að reyna að komast inn á markað
með óeðlilega lágu verði. Þó verð-
ur varla gripið inn í ef viðkomandi
flugfélag getur sýnt ffam á að ein-
hver heil brú er í verðlagningunni,
enda er megintilgangurinn með
breytingunum að örva sam-
keppni.
SLEPPIR RÍKIÐ KLÓNNI?
Það er þó ekki þar með sagt að
flugsamgöngur verði alffjálsar.
Tvennt stendur þar í veginum og
er mikið reynt að semja um þau
atriði. Flest stærstu flugfélögin í
Evrópu hafa vart talið sig geta lifað
án rfldsstyrkja í einhverri mynd.
Helstu undantekningarnar eru
SAS og British Airlines; Frakkar
og Þjóðverjar myndu hins vegar
varla fella sig við að hálfgerð ríkis-
fyrirtæki á borð við Air France og
Lufthansa færu á hausinn. Strangt
tiltekið banna nýju reglumar rík-
isstyrki, spurningin er hvort lokað
verði glufum fyrir óbeina styrki
ffáríkinu.
Hitt sem vekur áhyggjur eru
leyfi til að fljúga til ákveðinna flug-
valla. Sumstaðar er nóg pláss, til
dæmis á Kastrup. í London og
Frankfurt er hins vegar þröng á
þingi og mjög erfitt að lenda eða
komast í loftíð á heppilegum tíma.
Það gæti stofnað frjálsu sam-
kepphinni í hættu ef rótgrónu
flugfélögin sitja sem fyrr að bestu
aðstöðunni.
Það verður vandaverk fýrir ým-
is flugfélög að komast heil frá
þessum breytingatímum, en hitt
virðist þó nokkuð víst að hinn al-
menni farþegi ætti að hagnast á
breytingunum. Burtséð frá verð-
lækkunum virðist blómlegur tími
framundan í leiguflugi. Danska
flugfélagið Sterling Airways
hyggst til dæmis hætta endanlega
áætlunarflugi og snúa sér að leigu-
flugi. Því verður ekki mismunað
eins og tíðkast hefur og ffamvegis
verður til dæmis heimilt að selja
miða aðra leið í leiguflugi.
THE INDEPENDENT
Tími Majors er á þrotum
Fyrir fimmtíu árum samdi Sir William Beveridge skýrslu og nefndi
risana fimm sem Bretland þyrfti að koma fyrir kattarnef: Skort, sjúk-
dóma, vanþekkingu, sóðaskap og iðjuleysi. Hann sagði að illvígastur
þeirra væri iðjuleysið. Ef hægt væri að ráða niðurlögum risa atvinnuleys-
isins mundu hinir falla líka, annars væri allt unnið fyrir gýg. Atvinnuleysi
og allt sem því fýlgir fer hamförum á nýjan leik. Þessi stjóm virðist ekki
ætla að aðhafast neitt til að ráða bug á vandamálinu. Óvinir Johns Major
eru ekki risamir sem Beveridge ritaði um, heldur það sem hann kallar
„ræningjabarónana" — verðbólgan og rfldð.
Ekki síðan 1940 hefur atburðarásin vaxið forsætisráðherra og ríkis-
stjórn svo yfir höfuð. Þeir sem vildu reyna að friða Hitler vom ófærir um
að nota meðul ríkisins til að heyja stríð gegn honum; þeir sem ffiða og
dýrka ffjálsa markaðinn em að sama skapi ófærir um að heyja stríð gegn
risum Beveridge, sem hafa risið upp á ný.
Það er nánast ömggt að í þinginu er meirihluti fýrir stefnubreytingu.
Ýmsir þingmenn íhaldsflokksins aðhyllast ekki þá trúarsetningu thatch-
erista að ríkisstjórnir skuli aðhafast sem minnst; það heldur eldcert affur'
af þeim nema tryggð við óhæfan forsætisráðherra og ríkisstjóm. Þessir
þingmenn ættu að hugleiða fýrst þá tryggð sem bindur þá við kjósendur
og landið. Þeir ættu að heimta hvort tveggja stjórnarbreytingu og stefhu-
breytingu og, ef þörf krefur, greiða vantrauststillögu atkvæði, lflct og for-
verar þeirra gerðu til að fella Chamberlain 1940. Hafi þeir ekki misst
trúna á Major og stjómina hans er víst að þjóðin hefur gert það.

I