Pressan - 14.01.1993, Síða 13

li
FIMMTUDAGUR PRESSAN 14.JANÚAR 1993
13
STJÓRNMÁL
Svik við landhelgissigrana?
„Hið versta við brigsl leið-
toga stjórnarandstöðunnar
er þó, að nákvœmlega
sama oghann ásakar nú
ríkisstjórninafyrir — það
bauð hann sjálfur
Evrópubandalaginu að
fyrra bragði í tíðfyrrver-
andi ríkisstjórnar. “
Framsóknarflokkurinn er
stundum sagður búa við þá födun
frá náttúrunnar hendi að hafa
tvær skoðanir á hverju máli; eina í
ríkisstjórn og aðra utan stjórnar.
Þessi stefna, sem stundum er köll-
uð „já-já nei-nei“-pólitík, kom í
ljós með giska dapurlegum hætti í
umræðunni um tvíhliða samning
fslands og Evrópubandalagsins
um fískveiðar. Gegn þessum
samningi snerist leiðtogi Fram-
sóknarflokksins af mikilii hörku.
Fortíðin elti hann þó uppi og kom
eins og ástralskt búmerang í bakið
á honum; á Alþingi upplýsti Þor-
steinn Pálsson um fundargerðir,
sem staðfesta að Steingrímur Her-
mannsson sjálfur bauð Evrópu-
bandalaginu upp á það, sem hann
leggst af grimmd gegn núna.
Meginþáttur tvíhliða samn-
ingsins felst í skiptum á gagn-
kvæmum veiðiheimildum; Evr-
ópubandalagið fær að veiða 3.000
tonn af karfa en á móti fá íslend-
ingar 30.000 tonn af ioðnu úr
kvóta bandalagsins við Grænland.
Karfinn sem skip bandalagsins fá
að veiða er ígildi 1.230 tonna af
þorski, sem er rétt röskur fjórð-
ungur úr prósenti af heildarafla
landsmanna árið 1991.1 því sam-
hengi eru skiptín á veiði örsmá.
Undir forystu formanns Fram-
sóknarflokksins lagðist stjórnar-
andstaðan í víking gegn samn-
ingnum. Um það er í sjálfu sér
ekki nema gott eitt að segja; hlut-
verk hennar er að veita gagnrýni
og aðhald, og sáldra þannig
áburði í gróðurmold lýðræðisins.
Rökin, sem helst var beitt í andóf-
inu, voru hins vegar þess eðlis að
sagnfræðingar framtíðarinnar
munu efalítíð nota þau sem texta-
dæmi um pólitíska hentistefnu af
þriðju gráðu.
Leiðtogi stjórnarandstöðunnar
sagði berum orðum, að með því
að semja um gagnkvæmar veiðar
við Evrópubandalagið væri ríkis-
stjórnin að hleypa togurum þess á
nýjan leik (eins og það var marg-
sinnis orðað) inn í fiskveiðilög-
söguna. Hvað eftir annað var því
haldið fram af andstæðingum
samningsins á þingi, að þetta væri
aðeins upphafið; í framhaldinu
myndi Evrópubandalagið knýja á
um miklu meiri veiði. Þannig var
gróflega ýjað að því, að samning-
urinn væri svik við landhelgissigr-
ana, sem þjóðin hafði unnið tæp-
um tuttugu árum fyrr með fórn-
um, svita og tárum.
Þetta er auðvitað hreint rugl.
Eitt af löndum Evrópubandalags-
ins, Belgía, fékk á sínum tíma
ókeypis veiðiheimildir innan lög-
sögunnar í þakkarskyni við stuðn-
ing í landhelgisbaráttu fslendinga.
Upphaflega voru skipin tólf, eða
meira en tvöfalt fleiri en skipin
sem fá að nýta karfakvóta tvíhliða
samningsins. Formlega hafa Belg-
ar ennþá heimildir til að veiða
næstum tvöfalt það magn (í
þorskígildum) sem Evrópubanda-
lagið kaupir nú fyrir loðnukvóta
við Grænland, þótt þeir hafi nýtt
aðeins hluta þess síðustu árin.
Þrátt fyrir þessa táfestu innan
landhelginnar síðustu tvo áratug-
ina hefur það ekki leitt til innrásar
hins óvíga flota Evrópubandalags-
ins á íslensk fiskimið. Hví í ósköp-
unum skyldi það gerast nú?
Hið versta við brigsl leiðtoga
stjórnarandstöðunnar er þó, að
nákvæmlega sama og hann ásakar
nú ríkisstjórnina fyrir — það
bauð hann sjálfúr Evrópubanda-
laginu að fyrra bragði í tíð fýrrver-
andi ríkisstjórnar. Á fundi með
formanni framkvæmdastjórnar
Evrópubandalagsins 18. apríl
1990 bauð Steingrímur Her-
mannsson bandalaginu upp á
gagnkvæmar veiðar. Eðli máls
samkvæmt hlaut slíkt tilboð að
fela í sér, að togurum Evrópu-
bandalagsins yrði hleypt inn í ís-
lensku fiskveiðilögsöguna til
gagnkvæmra veiða. Þar með varð
hann fyrstur íslenskra forsætis-
ráðherra til að greiða fyrir veiði
togara Evrópubandalagsins innan
landhelginnar.
Alþýðubandalagið lagðist ekki
gegn viðræðunum, sem Stein-
grímur ásamt Jóni Baldvini tók
þátt í meðan síðasta ríkisstjórn
sat. Fundargerð af viðræðunum,
þar sem tilboð Steingríms kemur
skýrt fram, var lögð fram í ríkis-
stjórninni og Alþýðubandalagið
vissi því hvað fór fram. Hefði
flokkurinn í grundvallaratriðum
verið á móti gagnkvæmum veið-
um — og þar með för evrópskra
togara inn í fiskveiðilögsöguna —
hefðu ráðherrar Alþýðubanda-
lagsins vitaskuld gengið úr ríkis-
stjórninni. Þeir voru hins vegar
grónirvið stólana.
Stjórnarflokkarnir axla að sjálf-
sögðu fulla ábyrgð á þessum
samningi; í því samhengi sem
hann var gerður var hagsmunum
íslands þjónað. En það er ekki
bara lítilmannlegt, heldur óskilj-
anlegt þegar þeir, sem bera hina
pólitísku ábyrgð á upphafi máls-
ins, teljaþaðnúsvikviðfsland.
Höfundur er formaður
þingflokks Alþýðuflokks.
STJÓRNMÁL
„ Vanmatið“
er einhver ábyrgur?
MÖRÐUR ÁRNASON
„Aumingja Bolli! Friðrik
sat í Flórída ogsigaði
embættismönnunum sín-
um, en að lokum sauðyfir
hjá Davíð, sem neyddist
til að valta yfir Friðrik og
fjármálaráðuneytið. En
Bolli Þór stendur ennþá
hrakinn ogaleinn útí
gaddinum. “
Þingið samþykkti loksins EES-
samninginn núna á þriðjudaginn,
og þótt enn sé margt óleyst er
vonandi að bæði Jón Baldvin og
æstustu þjóðvarnarmenn verði
núna sendir í sturtu og næstu
brýn mál tekin á dagskrá.
Eitt af þeim er auðvitað það
hvað við ætíum okkur inná Evr-
ópska efnahagssvæðinu, hvernig
við erum undir það búin, á hvaða
hátt við ætlum að verja þar hags-
muni okkar, — og hverju við
þurfúm að breyta hjá okkur héma
í Stigaganginum fslandi áður en
EES geysist af stað í raun og vem.
En um þetta var afskaplega lítið
rætt á klukkutímunum þúsund
niðrá alþingi, og lítið um þetta
fjallað í blaðsíðunum tíuþúsund
frá ráðuneytunum.
Til dæmis er sérkennilegt að
hugsa til þess að þegar EES-
samningarnir voru að renna af
stað fyrir sosum fjórum-fimm ár-
um vógu þau rök býsna þungt að
náið efnahagssamstarf við grann-
þjóðir mundi á sinn hátt knýja
okkur íslendinga til að láta af
efnahagslegum geðþóttaákvörð-
unum og margskonar heimatil-
búnu klúðri í atvinnumálum. Að
eftir EES-aðild mundu stjórn-
málamenn okkar, viðskiptajöfrar
og hagsmunaleiðtogar sjá sér
þann kost vænstan að taka upp ný
og betri vinnubrögð, bæði vegna
þess að svigrúm þeirra sem valds-
manna hefði hreinlega minnkað
við hina almennu samninga um
samskiptaramma, og af því líka að
ábyrgð þeirra hefði aukist sem
þátttakenda í bandalagi alvöru-
ríkja um alvörumál. Þá mundi
þrengja að landsfrægum smá-
kóngum í sandkassanum. Og
kannski er þessi kenning rétt til
lengdar, — samstarfið innan Evr-
ópu agi þjóðina og forystumenn
hennar með tíð og tíma í efna-
hagsmálum og atvinnulífi.
En ósköp virðist það ætla að
verða langur vegur.
f sömu viku og EES-aðildin er
samþykkt er boðað annað mál
niðrá þingi frá ríkisstjóminni. Það
er tillaga um að breyta skattalög-
um sem stjórnarþingmenn sam-
þykktu fyrir þremur vikum. Og
ástæðan er sú að stjórnarfrum-
varpið frá sjálfum fjármálaráð-
herra fyrir jólin er núna á nýárinu
uppvíst að því að snarhækka
vexti, stórauka verðbólgu og færa
milljarða frá þeim sem eiga ekki
peninga til þeirra sem eiga pen-
inga. Lög Friðriks fjármálaráð-
herra um virðisaukaskatt af
íbúðaviðgerðum hefðu orðið til
þess að eyðileggja á einu bretti all-
an hinn meinta hag atvinnufyrir-
tækjanna af ráðstöfununum um
áramótin, og þyngja þar að auki
fjárklyfjarnar á þeim sem fyrir jól-
in þóttu hafa hvað breiðust bök:
íbúðabyggjendum og öðrum
skuldurum. En skuldaranna allra
mestur er einmitt sjálfur ríkissjóð-
ur!
Tæknimenn ASf og VSf lögðust
undir feld og létu í sér heyra upp-
úr áramótum. Þá var kerfið enn
með stírur í augum, og í ráðuneyt-
um, þingflokkum, efnahagsstofn-
unum og hagstofum horfði hver
forviða á annan, — hafði enginn
reiknað þetta út? Hvar höfðu ráð-
gjafarnir og aðstoðarmennirnir
verið? Voru þingnefndimar á fyll-
iríi? Hafði enginn sagt ráðhermn-
um frá þessu? Eða höfðu þeir
kannski aldrei spurt?
Gamalkunn viðþrögð við
óþægilegum fréttum eru að
,Jiafna“ og „vísa á bug“ í talna- og
túlkunarstríði, og það var einmitt
það sem Friðrik Sophusson gerði
þegar hann uppgötvaði að hér
stóð uppá fjármálaráðherra. Hann
skorti reyndar hugrekki til að tala
sjálfúr þannig að hann atti á fjöl-
miðlaforaðið góðum dreng, hag-
fræðingnum Bolla Þór Bollasyni
embættismanni, sem fyrir hönd
Friðriks og fjármálaráðuneytisins
neitaði öllum hugsanlegum stað-
reyndum málsins og efaðist í
krafti ríkisvaldsins um saman-
lagða útreikninga Vinnuveitenda-
og Alþýðusambands.
Aumingja Bolli! Friðrik sat í
Flórída og sigaði embættismönn-
unum sínum, en alltaf jókst þrýst-
ingurinn, og að lokum sauð yfir í
Stjórnarráðshúsinu. Davíð Odds-
son lét undan og neyddist til að
valta yfir Friðrik og fjármálaráðu-
neytið. En Bolli Þór stendur ennþá
hrakinn og aleinn útí gaddinum.
Þetta er náttúrlega afar fýndinn
brandari alltsaman þótt aðalper-
sónurnar brosi kannski frekar
þvingað. Enda er húmorinn óneit-
anlega heldur svartur nú í upphafi
hinna nýju vonglöðu EES-tíma.
Davíð sagði á mánudaginn að
lögin væru „mistök“ og hefðu
byggst á „vanmati". Forsætisráð-
herra ber skylda til að skýra þjóð-
inni frá því hvaða ráðherra ber
ábyrgð á því vanmati, og hvað sá
kújón hyggst fyrir sér til afbötun-
ar.
Það er líka eðlileg kurteisi við
þjóðina að forsætisráðherra og
fjármálaráðherra upplýsi hvaða
hagstofnanir eða hagráðgjafar
lögðu faglegt mat á hagfræðilegan
þátt þessa skattafrumvarps, og
hvort þar var um „vanmat" að
ræða.
Formaður þeirrar þingnefndar
sem fjallaði um málið hlýtur líka
að lýsa vandlega vinnubrögðum
sínum við hina þinglegu meðferð.
Og svo þurfum við auðvitað
innanum annað smotterí að fá að
vita hvernig fjármálaráðherra og
ríkisstjórn ætla að afla þeirra 400
milljóna sem mistakalögin áttu að
færa á tekjuhlið glænýrra fjárlaga.
Það verður að upplýsa um
ábyrgðina á þessum brandara.
Skaðinn er nefriilega á ýmsan hátt
skeður. Við þetta klúður hefur
efnahagsstjórn á Islandi beðið
hnekki á sama tíma og við tökum
örlagaríka ákvörðun um efna-
hagssamstarf við grannþjóðimar.
Stjórnmálakerfið hefur einnig
orðið fyrir áfalli. Annaðhvort
vinna faglegar hagstofnanir ekki
vinnuna sína, og blekkja þar með
pólitíska yfirmenn, eða þá að ráð-
herrarnir eru ekki starfi sínu
vaxnir.
Og almenningur á íslandi þarf
að borga fyrir þetta „vanmat"
jafiivel þótt lögin verði snúin nið-
ur. Bankarnir hafa þegar tekið
ákvarðanir um verulega vaxta-
hækkun — ekki síst á grundvelli
þessara skattalaga, og sú ákvörð-
un gildir að minnsta kosti eitt
vaxtatímabil. „Vanmatið" kemur
fram næst þegar þeir þurfa að
borga af skuldabréfúnum sínum.
Þannig gerist það enn einusinni
— einmitt í sjálfri EES-vikunni —
að hinir stjórnandi stjórnmála-
menn senda öðrum gjörvallan
reikninginn af mistökunum og
vanmatinu. Og sumir sunnan frá
Flórída.
Hölundur er islenskutræðingur
VIKAN
SEM VAR
7/1
Steingrímur Hermannsson talaði
einn af hálfú Framsóknarflokks í
beinni útsendingu Ríkisútvarps og
-sjónvarps frá umræðum á Al-
þingi um EES. Steingrímur tók tví-
vegis til máls. Þrátt fyrirklofning í
flokknum var hann því einhuga í
þessum umræðum.
8/1
Samanlögð verkalýðsforystan á
Norðurlandi eystra ásamt fulltrú-
um miðstýringarinnar fyrir sunn-
an lýsti yfir vilja til verkfalla á
fúndi á Akureyri. Einhugur var
meðal fundarmanna um að sækja
skyldi kjaraskerðinguna af aðgerð-
um ríkisstjómarinnartil atvinnu-
rekenda, en það er einmitt hópur-
inn sem ríkisstjórnin var að reyna
að bjarga með aðgerðum sínum.
Ef ekki dygði annað til vom fund-
armenn tilbúnir að vera í verkfalli
þar til atvinnurekendur skiluðu
kjaraskerðingunni til baka.
9/f
Alþingi lauk umræðum um EES á
því að Ingi Björn Albertsson lýsti
yfir andstöðu við samninginn og
harmaði að þjóðin fengi ekki að
segja álit sitt á honum. Samtals töl-
uðu 63 þingmenn í 100 klukku-
stundir samfleytt um samninginn.
Ef Inga Birni hefði orðið að ósk
sinni og hvert mannsbarn notað
álíka tíma og meðalþingmaður
hefði umræðan staðið í 47 ár, 1
mánuð, 10 daga, 13 klukkustund-
ir, 10 mínútur og 36 sekúndur.
10/1
Dýpsta lægð í sögu Norður-Atl-
antshafsms fór milli Færeyja og ís-
lands og fylgdi henni fárviðri og
ófærð. Flestir sem vettíingi gátu
valdið og höfðu til þess tæki og tól
óðu út í veðrið og ýmist týndust
eða leituðu hinna týndu. Aðrir
komu sér milli byggðarlaga í von
um að teppast og komast ekki
heim fyrir vinnu á mánudaginn.
Það var mikið Ijör á Hótel örk á
sunnudagskvöldið og barinn fúll-
ur af veðurtepptum Reykvíking-
um.
1 1/1
Davíð Oddsson dró til baka þá
ákvörðun ríkisstjórnarinnar að
leggja virðisaukaskatt á vinnu við
húsbyggingar vegna þeirra áhrifa
sem sá skattur hafði á byggingar-
vísitöluna, sem hefúr áhrif á láns-
kjaravísitöluna, sem aftur hækkar
öll verðtryggð lán í landinu.
Reiknimeisturum ríkisstjómar-
innar hafði annaðhvort sést yfir
þessi áhrif eða ráðherrunum sjálf-
um sést yfir viðbrögðin við þeim.
12/1
Alþingi lslendinga samþykkti
staðfestingarfrumvarp við EES-
samninginn. 38 þingmenn gerðu
grein fyrir atkvæðum sínum. Sá
hópur skiptist í þá sem aldrei fá
nóg afþví að tala um EES, þá sem
vilja ýmist minna á eða verja af-
stöðu sína fyrir næsta prófkjör í
dreifbýliskjördæmum vegna þéttr-
ar andstöðu við samninginn þar
og þá sem vilja einfaldlega minna
á að þeir séu enn til og verði það
einnig við næsta prófkjör.
13/1
Forsetinn óskaði eftfr ríkisráðs-
fúndi daginn áður áður en hún
skrifaði undir staðfestingarlögin
um EES-samninginn. Áskoranir
EES-andstæðinga höfðu auðsjáan-
lega áhrif. Morgunblaðið brást við
í dag með því að birta 25 ára gam-
alt viðtal við Bjarna heitinn Bene-
diktsson forsætisráðherra, þar
sem hann fjallaði um það ákvæði
stjórnarskrárinnar að forseti gæti
skotið málum til þjóðarinnar. í
viðtalinu sagði hann að þessu
ákvæði hefði aldrei verið beitt og
það ætti ekki að beita því þar sem
þingræði væri viðhaft.