Pressan - 21.04.1993, Blaðsíða 20

NJOSNARINN I KULDANUM
2Q PRESSAN
Miðvikudagurinn 21. apríl 1993
Maðurvikunnar
Masaharu Gotoda
Engin samúð með
afbrotamönnum
Það er ekki að ástæðulausu
sem hann hefur hlotið viður-
nefnið „rakvélarblaðið", jap-
anski dómsmálaráðherrann
Masaharu Gotoda. Einstreng-
ingslegt viðhorf Gotodas til
refsilöggjafarinnar hefur orðið
til þess að rýja hann áliti og
trausti, bæði meðal japansks
almennings og eins stjórn-
málamanna. Þrátt fyrir skýr
merki um vaxandi óánægju
Japana með dómsmálaráð-
herra sinn og æ meiri þrýsting
á hann hefur Gotoda ekid séð
ástæðu til að endurskoða við-
horf sitt til dauðarefsingarinn-
ar.
Frá 1945 hafa 584 menn og
konur verið tekin af lífi með
hengingu í Japan og 55 af-
brotamenn bíða dauða stns.
Frá árslokum 1989 höíðu af-
tökur þó legið alveg niðri og
voru margir famir að gera sér
vonir um að tími gálgans væri
liðinn í Japan. Þangað til fyrir
þremur vikum, að þrír af-
brotamenn voru fyrirvaralaust
hengdir á einum og sama deg-
inum. Aftökumar vöktu hörð
viðbrögð rneðal Japana ög
rnargir brugðust ókvæða við
þvf að aftur væri farið að
hengja menn fyrir afbrot sfn.
Athyglin beindist þegar í stað
að dómsmálaráðherranum
Gotoda, sem tók við embætti í
desember síðastliðnum.
Samtökin Forum 90, sem í
eiga sæti lögfræðingar og
stjórnmálamenn, eru meðal
fjölmargra í Japan sem berjast
fyrir afnámi dauðarefsingar.
Samtökin lýstu yfir vanþókn-
un sinni á aðgerðum dómsyf-
irvalda og hörmuðu atburðina
á þessum „blóðuga degi í sögu
Japans“. Innan Forunt 90
þykjast menn reyndar vissir
um að enn fleiri hafi verið
hengdir umræddan dag. Erfitt
hefur þó reynst að fá ur því
skorið, þar sem japönsk
dómsmyfirvöld hafa það fyrir
reglu að gefa engar opinberar
upplýsingar um aftökur í
landinu. Ekki einu sinni ætt-
ingjar fá að vita allan sannleik-
ann.
Andmælendur dauðarefs-
ingarinnar í Japan líta með
söknuði til Megumu Sato,
fyrrum dómsmálaráðherra.
Sato mælti dauðarefsingunni
mót og voru engar aftökur
framkvæmdar í Japan í emb-
ættistíð hans. Sato sagðist ekki
með nokkru móti geta gefið út
fýrirmæli um að manneskja
skyldi tekin af lífi, enda væri
hann'búddaprestur og slík
grimmdarverk stríddu gegn
sannfæringu hans og trú.
herra Japans er
harður fylgismað-
ur dauðarefsing-
arinnar, þráttfyr-
ir vaxandi mót-
stöðu meðal
landsmanna.
Núverandi dómsmálaráð-
herra, „rakvélarblaðið11 Masa-
haru Gotoda, lítur málið öðr-
um augum og sá hefur enga
samúð með þeim sem enda
ævina í gálganum. Að mati
Gotodas á dauðarefsingin full-
an rétt á sér og því lætur hann
alla gagnrýni þar að lútandi
sem vind um eyru þjóta. Skoð-
un hans á mönnum eins og
Sato, fýrrverandi ráðherra, er
að sama skapi skýr: Deigir
menn, sem þjakaðir séu af
samviskubiti og efasemdum,
eigi að hafa vit á því að þiggja
ekki stöðu dómsmálaráðherra
Japans.
Dómsmálaráð-
Izvestia
Grínið gceti breyst í alvöru
Forseti rússneska þingsins, Ruslan Khasbulatov, sagði á fundi
með fyrrum hermönnum fyrir skemmstu að hann teldi nauðsynlegt
-að START-2-samningurinn yrði lagður fram af utanríkisráðherra,
sem verðskuldaði virðingu og traust samfélagsins. Þangað til Rússar
hefðu eignast slíkan utanríkisráðherra fyndist honum einfaldlega
fráleitt að ræða yfirhöfuð um START-2-samninginn.
Yfirlýsingar þingforsetans eru hluti af áróðursherferð gegn for-
seta Rússlands, Boris Jeltsín. Með því að krefjast brottvísunar utan-
ríkisráðherrans, Andreis Kozyrev, sem nauðsynlegrar forsendu
samþykkis, er Khasbulatov að ógna Bandaríkjunum, þar sem hann
- teflir í tvísýnu ákaflega mikilvægu samkomulagi. Tengslin milli víð-
tækra hagsmuna rússnesku þjóðarinnar annars vegar og persónu-
legrar metorðagirndar hins vegar virðast ekki vera annað en lélegur
brandari. Rússneska þingið veit þó mætavel hvernig unnt er að
breyta gríni í alvöru.
Yfirmaður gagnnjósnadeildar austur-þýsku leyniþjónustunnar
Litlu andarungarnir
Fáir kaldastríðsnjósnarar náðu meiri árangri í starfi en Harry
Schiitt hershöfðingi, yfirmaður Deildar 9 hjá austur-þýsku leyni-
þjónustunni. Hann hafðimeðal annars njósnara hjá tveimur vest-
ur-þýskum könslurum, hafði vestur-þýskan kollega sinn á launa-
skrá árum saman og eyðilagði starfCIA íÁustur-Þýskalandi.
Austur-Þjóðverjum gekk
kannski illa að sjá landsmönn-
um fyrir mannréttindum og
lífsgæðum á borð við þau sem
þekktust vestan múrsins. En eitt
kunnu þeir vel: að njósna um
sjálfa sig og frændur sína í
vestri. Þeir ráku nefnilega bestu
leyniþjónustu kalda stríðsins,
Hauptverwaltung Aufklarung
(HVA), sem heyrði undir Ör-
yggismálaráðuneytið, Stasi.
Almennt er viðurkennt að
forstjóri HVA, Markus Wolf,
sé fyrirmyndin að meistaranum
Karla sem John Le Carré gerði
ódauðlegan í bókum sínum. En
annar maður þykir ekki eiga
þann heiður síður skilinn,
Harry Schiitt, sá sem rak
gagnnjósnadeild HVA (Deild 9)
í þrjátíu ár og ber nafnbótina
hershöfðingi. Honum tókst
með litlum mannafla, en þeim
mun meiri kænsku, að gera
Vestur-Þjóðverjum og Banda-
ríkjamönnum svo stórar skrá-
veifur að ekki einu sinni Le
Carré hefði látið sér detta þær í
hug. Hann var meira að segja
með einn af yfirmönnum vest-
ur-þýsku gagnnjósnadeildar-
innar á launaskrá árum saman.
Fáir en góðir
HVA var ekki stór leyniþjón-
usta, aðeins rúmlega f ögur þús-
und starfsmenn á meðan starfs-
lið CIA og KGB skipti tugþús-
undum. HVA naut þess að
þurfa ekki að vinna á stóru
landsvæði og geta einbeitt sér
að Vestur-Þýskalandi og ná-
grannalöndunum. „Fáir, en
góðir,“ segir Schíitt. „Það var
mitt mottó.“ Og HVA þurfti
heldur ekki margt fólk til að
finna upplýsingar; það nægði að
hafa það á réttum stöðum, sér-
staklega í vestur-þýska stjórn-
kerfinu.
Fyrstu árin, snemma á sjötta
áratugnum, notaði HVA þetta
fáa fólk af miklu hugviti. Þegar
Sovétmenn börðu niður upp-
reisn verkamanna í Austur-
Berlín í júní 1953 jókst skyndi-
lega straumur flóttamanna vest-
ur yfir. Það nýtti HVA sér til að
senda sínar eigin moldvörpur
yfir. „Við vildum koma fyrir
fólki á háttsettum stöðum, þar
sem ákvarðanir voru teknar,"
segirSchutt.
Frægast er líklega dæmið af
Gunter Guillaume, sem var
um árabil einn af helstu ráðgjöf-
um Willy Brandts, þáverandi
GunterGuillaume
Innsti koppur í búri Willy
Brandts á vegum Austur-
Þjóðverja.
kanslara. Hann var einn eitt
hundrað HVA-manna sem
fluttu til Vestur-Þýskalands árið
1956 og þóttust vera pólitískir
flóttamenn. Árið 1970 var hann
kominn áð innsta valdakjarna
vestur-þýska ríkisins ogþjónaði
HVA vel úr þeirri stöðu. Guil-
laume sendi ríkisleyndarmálin
frá skrifstofu kanslarans beint
til höfuðstöðva HVA í Austur-
Þýskalandi og stjórn Brandts
hrökklaðist frá völdum árið
1974 þegar upp um hann
komst.
Annar mikilvægur njósnari
reyndist vera Gabriela Gast.
Hún átti í ástarsambandi við
njósnara frá HVA, sem varð til
þess að hún hóf störf fyrir leyni-
þjónustuna. Þetta var „Rómeó-
leiðin“, eins og Schutt kallar
hana, en Gast hélt áfram störf-
um þótt ástarfuninn kulnaði
smám saman. Gast starfaði á
skrifstofu Helmuts Kohl og
hafði það meginverkefni að taka
saman daglega minnisblað um
helstu lykiiatriði í utanríkis- og
öryggismálum vestur-þýska
ríkisins. Þessum minnisblöðum
kom Gast áfram til aðalstöðva
HVA árum saman áður en upp
komst.
Mestar upplýsingar fékk
HVA þó frá vestur-þýskum
hernaðarsérfræðingi, Alfred
Sptihler að nafni. Hann lét HVA
í té upplýsingar um viðbúnað
og áætlanir Nató varðandi liðs-
flutninga, meðal annars upp úr
skjölum bandaríska varnar-
málaráðuneytisins sem alger
leynd átti að hvíla yfír. Síðar
fékk Sptihler stöðuhækkun og
fór til starfa hjá vestur-þýsku
njósnastofhuninni BND. Þaðan
hélt hann áffam að senda upp:
lýsingar, en það var einmitt eitt
af verkefnum BND að vinna
gegn áhrifum HVA.
Annar afar mikilvægur
njósnari var enginn annar en
einn yfirmaður vestur-þýskra
gagnnjósna, Klaus Kuron.
Hann var í beinu sambandi við
Schtitt sjálfan og með aðstoð
hans tókst Schtitt að gera óvirk-
an heilan her vestur-þýskra
njósnara og gagnnjósnara. „Þeir
voru í mörgum tilfellum nokkr-
um skrefum á undan okkur,“
segir Hans Neusel, háttsettur
embættismaður í innanríkis-
ráðuneytinu og gamalreyndur í
bransanum. „Þeim tókst vel að
nota okkar eigið fólk gegn okk-
ur. Og þeim tókst að komast að
flestu því sem við vild-
um halda leyndu.“
Kuron lét ekki
stjórnast af hug-
myndafræði eins og
flestir aðrir njósnarar
HVA. Hann vantaði
einfaldlega peninga og
fékk fyrir þjónustu
sína samtals tæpar
þrjátíu milljónir ís-
lenskra króna.
Engir banda-
»2
SKi
riskir njosnar-
ar í Austur-
Þýskalandi
Aðalstarfsvettvang-
ur Deildar 9 var innan
þýsku ríkjanna, en í
gegnum tíðina tókst
Schtitt að koma sér
upp nokkrum njósn-
urum innan banda-
ríska hersins og vinna
gegn hagsmunum
Bandaríkjanna í Evr-
ópu á ýmsan máta.
Þau mál hafa ekki farið
hátt í fréttum, en hér
erudæmi:
• Bandaríkjamönn-
um tókst ekki að koma
sér upp einum einasta
njósnara í Austur-
Þýskalandi allan ní-
unda áratuginn. HVA
tókst að finna, koma
upp um eða grafa á
annan hátt undan
hveijum einasta manni
sem CIA reyndi að
koma í gagnið þar inn-
anlands.
@ Bandaríski fjar-
skiptasérfræðingurinn
Jeffrey Carney njósn-
aði fyrir HVA í nokkur
ár. Fyrst starfaði hann
við Tempelhof-flug-
völlinn í Berlín, eitt
mikilvægasta hernað-
armannvirki Banda-
ríkjamanna í Evrópu.
Hann varð HVA enn
verðmætari þegar
hann var fluttur á
Goodfellow-herflug-
völlinn í Texas og varð
þannig einn af fáum
njósnurum Austur-
Þjóðverja í Bandaríkj-
unum. Á báðum stöð-
um tók hann afrit af bandarísk-
um leyndarskjölum og kom
þeim til tengiliðs síns hjá HVA.
Carney flúði til Austur-Þýska-
lands árið 1985, en hélt áfram
harryschútt
GabrielaGast
Njósnari á skrifstofu Kohls
kanslara og fengin tilstarf-
ans með „Rómeó-leiðinni".
MarkusWolf
Forstjóri leyniþjónustunn-
ar, fyrirmynd Le Carrés að
„Karla".
þjónustu sinni þar með því að
hlera samtöl herforingja og
njósnara í Vestur-Berlín. Hann
var loks handtekinn árið 1991
og afplánar nú 38 ára fangelsis-
dóm í Kansas.
• Annar bandarískur njósn-
ari fyrir HVA var James Hall,
sem starfaði við úrvinnslu
leynilegra upplýsinga fyrir
bandaríska herinn í Vestur-
Berlín. Bandarísk njósnayfir-
völd hafa aldrei getað sannað
með óyggjandi hætti tengsl Hall
við HVA, en eru þó sannfærð
um að Schtitt og Deild 9 hafi
stjórnað honum. Bandaríkja-
menn halda fram að Hall hafi
komið á framfæri við HVA
mikilvægum leynilegum upp-
lýsingum um Stjömustríðsáætl-
un Ronalds Reagans og hafi
aðstoðað Austur-Þjóðverja við
að gera óvirkt rafeindanjósna-
kefn 1 Bandaríkjarriáríná ýfir'
iaaÉB
Austur-Evrópu. Hall situr nú í
bandarísku fangelsi og á ekki
von um reynslulausn fyrr en í
fyrsta lagi eftir tólf ár.
Gildrur lagðar
fyrirCIA
HVA tókst að koma höggi á
Bandaríkjamenn á fleiri vegu.
CIA reyndi sjaldan að komast í
samband við njósnara innan
austur-þýsku landamæranna,
vegna þess hversu vel var fylgst
með þeim. Þess í stað var reynt
að komast í samband við þá
Austur-Þjóðverja sem ferðuðust
til Vesturlanda, fræðimenn, vís-
indamenn og aðra. Þetta vissi
HVA og kom sínum mönnum
iðulega fyrir meðal þessara
ferðamanna. Og oft beit CIA á
agnið.
Dæmi er CIA-maður sem
gekk undir nafninu Alfred
JThielemann og stárfaði lengi í