Pressan - 01.07.1993, Blaðsíða 13

SKOÐANiR
Flmmtudagurinn 1. júlí 1993
PRESSAN 13
DAS KAPITAL
... eigi var rúm í gistihúsinu
STJORNMAL
Aðfara í aðgerðir
Viðfangseftii hagfræðinnar
er skortur. I landi allsnægta
þarf enga hagfræði. I helgri
bók kristinna manna, Bifl-
íunni, er greint frá skorti á
gistirými hina íyrstu jólanótt
þegar frelsari vor var lagður í
jötu í íjárhúsi.
Saga gistihúsabygginga á Is-
landi er ekki löng. Fyrsta
bygging, sem reist var til að
vera hótel, er Hótel Borg í
Reykjavík. Var Hótel Borg
vígð fyrir Alþingishátíðina
1930 og hýsti tigna gesti ríkis-
stjórnarinnar á þeim tíma-
mótum. Næst komu tignir
gestir þegar himneskar her-
sveitir Mússólínis undir for-
ystu Balbos flugmarskálks
komu sumarið 1933.
Jóhannes Jósefsson, sem
byggði Hótel Borg, var
íþróttakappi. Hann tók fýrst-
ur íslendinga þátt í Ólympíu-
leikum, en hann sýndi glímu á
leikunum í London 1908.
Hann barðist síðan í fjöl-
bragðaglímu víða um lönd og
hlaut mikið fé að launum.
Verðlaunafé sitt lagði hann í
hótelbygginguna við Austur-
völl. Byggingarkostnaður fór
úr böndum, eins og í öðrum
byggingum síðar. Ekki er þó
að efa, að hótelið var byggt
fýrir mildð eigið fé í upphafi.
Eftir lok seinni heimsstyrj-
aldar létu þeir félagar Silli og
Valdi Hörð Bjarnason húsa-
meistara teikna fýrir sig hótel
sem átti að standa á lóðum við
Aðalstræti frá Fjalaketti að
Túngötu. Með þeim fram-
lcvæmdum hefðu þeir komið í
veg fýrir marga deilu um
hrútakofa á því svæði. En þeir
hugsuðu hótelreksturinn til
enda. Þeir veittu því eftirtekt
að erlendis voru hótel í eigu
járnbrauta- og skipafélaga. En
þeir áttu hvorugt og höfðu því
enga stjórn á komu ferða-
manna til að gista í hinu nýja
hóteli.
Hótelbyggingar hafa allar
götur frá byggingu Hótels
Borgar verið fremur tilviljana-
kenndar. I hvert skipti sem
landinn á auða byggingu dett-
ur honum jólaguðspjallið í
hug, hann minnist skorts á
gistirými og vill bæta þegar úr
skortinum.
Bændasamtökunum var út-
hlutað lóð undir byggingu á
Melunum. Byggingin var vel
við vöxt og þótti þvi við hæfi
’ að hafa gistirými í henni til að
hægt væri að hýsa Búnaðar-
þing og Stéttarsambandsþing.
Þess á milli átti að leigja her-
bergi út.
Loftleiðir voru að byggja
flugafgreiðslu á Reykjavíkur-
flugvelli þegar gömul flugaf-
greiðsla brann og félagið
neyddist til að flytja alla af-
greiðslu til Keflavíkurflugvall-
ar. Flugafgreiðslan varð að
hóteli fyrir himneska her-
skara, sem félagið flutti.
Svínabóndi byggði hótel við
kjötverslun og vinnslu sína.
Það er nú Hótel Holt.
Bílasali reisti tilgangslausa
slcrifstofúbyggingu við Suður-
landsbraut. Byggingu var ekki
lokið þegar lcreppa skall á
1967. Seðlabanki, Búnaðar-
banki og Ferðamálasjóður
veittu lán til að ljúka bygging-
unni sem hóteli. Það er nú
Hótel Esja í eigu Flugleiða hf. í
samræmi við kenningu Silla
og Valda.
Tveir bjartsýnir, auðugir at-
hafnamenn ætluðu að skáka
öllum lögmálum og byggðu
hótel með aðstoð lánastofn-
ana. Þeir áttu ekki flugfélög
eða skipafélög. Þess vegna eiga
þeir ekki neitt núna, en lána-
stofnanirnar eiga hótelin. Það
eru Hótel ísland og Holiday
Inn. Ekki eru horfur á að
Búnaðarbanki og Islands-
banki geti selt þessar eignir án
þess að bíða af verulegt tjón.
En skemmtilegust er sagan
um kranastjórann sem var að
reisa hús fýrir Tívolí í Hvera-
gerði og sá auða lóð. Hann
dró ekki af sér fyrr en hann
var búinn að byggja Hótel
örk. Það hótel er merkilegt
fýrir þær sakir að það var
teiknað um leið og það var
byggt og því eru í því margir
augljósir hönnunargallar.
Og allt endurtekur sig.
Hamborgarasali menntaður
úr Ameríku kaupir Hótel
Borg. Kostnaður við endur-
bætur fór úr öllum böndum
eins og þegar Hótel Borg var
byggð í upphafi. Tómas Andr-
és hefur tekið mörg teygju-
stökk og alltaf komið niður á
lappirnar. Hvemig það verður
nú veit enginn.
En hvað ber að hafa í huga
þegar hótel eru byggð?
Ekki dugir endalaust að
hugsa til jólaguðspjallsins.
Þeir sem ætla sér að reka
hótel vita að kostnaður á her-
bergi á fjögurra stjörnu hóteli
má ekki fara yfir 100 þúsund
dollara, því þá stendur fjár-
festingin ekki undir sér, sér-
staklega ef eigið fé er lítið.
Og hóteleigandi verður að
hafa stjórn á væntanlegum
gestum. Það vissu Silli og
Valdi.
Ef til vill verður hótelrekst-
ur aldrei verulega arðsamur á
íslandi, þar sem slíkur rekstur
keppir við hótelíbúðir í öðr-
um löndum, en þær eru í eigu
efnaðrar millistéttar, sem leig-
ir þær fýrir lítið fé til íslenskrar
alþýðu á ferðalögum.
En margur uppgjafahótel-
eigandi á Islandi hefur hugsað
eins og einn góður í Sölku
Völku:
„Það er eins og karlinn
sagði, þunnar trakteringar að
láta menn þræla nótt og dag
alla sína ævi, hafa hvorki í sig
né á og fara svo til helvítis á
eftir.“
Hvert mannsbarn á Islandi
þekkir mætavel þýðingu orðs-
ins „efnahagsaðgerðir". Það
orð hefur um áratugaskeið
verið notað um misgáfulegar
reddingar stjórnmálamanna.
„Staða sjávarútvegsins“ er svo
annað orðasamband sem vek-
ur hjá hlustandanum hroll,
ekki ósvipaðan þeim sem
maður finnur þegar fféttir eru
fluttar af ffammistöðu okkar á
Ólympíuleikum. „Skuldbreyt-
ing“ og „víkjandi lán“ eru
orðaleppar sem hafa orðið al-
gengari á síðustu árum og eru
táknmyndir fýrir þær byrðar
sem við berum vegna óskyn-
samlegra fjárfestinga og glat-
aðra tækifæra. Flest þessi orð
höfúm við heyrt síðustu daga.
Ekkert þeirra slær þó út orða-
sambandið „að fara í aðgerð-
ir“, það er eins og ónotatil-
finningin skíni úr þessu orða-
sambandi.
Nú er nýafstaðin svona
efnahagsaðgerðahrina. Með
gengisfellingunni er ljóst að
ríkisstjórnin hefúr ákveðið að
horfast í augu við veruleikann
og láta skuldsettustu fýrirtæk-
in rúlla. Slíkt verður án efa
erfitt, sérstaklega ef um er að
ræða fyrirtæki í smærri
byggðarlögum. Því er loksins
gengið frá því að Þróunar-
sjóðurinn komist á legg og
muni hafa fjármuni úr að
spila til að hraða úreldingu
skipa og vinnslustöðva. Þann-
ig er von til þess að Þróunar-
sjóðurinn geti virkað sem
nokkurs konar vasabrotsút-
gáfa af Treuhand, sjóðnum
sem Vestur-Þjóðverjar settu
upp til að stjórna atvinnulífi í
austurhlutanum og breyting-
unni yfir í markaðsbúskap.
Það sem mesta athygli vek-
ur við þessar aðgerðir er þó að
enginn virðist þeim andsnú-
inn, ef hagsmunasamtök smá-
bátaeigenda eru frátalin. Út-
gerðin segir þetta illskást, fisk-
vinnslan það sama og verka-
lýðshreyfingin er nokkurn
veginn með sama tón. Stjórn-
arandstaðan hefúr ekki miklu
við svör aðila vinnumarkaðar-
ins að bæta, segir þetta að vísu
ekki gott en virðist almennt á
því að aðeins eitt vanti í pakk-
ann: Nýsköpun.
Ekkert þeirra orða sem talin
voru hér í upphafi hefur við-
„En skemmtilegust er sagan um krana-
stjórann sem var að reisa húsfyrir Tívolí
í Hveragerði og sá auða lóð. “
ÁRNI PÁLL
ÁRNASON
líka ógnarmátt í mínum eyr-
um og orðið nýsköpun. Þó er
því þannig varið að hljómur
þessa orðs fer nokkuð effir því
hver á heldur; ef Háskólinn
talar um nýsköpun er sjálfsagt
að leggja við hlustir, ef stjórn-
arandstaðan talar um nýsköp-
un er rétt að hafa varann á, ef
ríkisstjórnir lofa nýsköpun
eiga viðvörunarljósin að fara
að blilcka og ef Byggðastofnun
talar um nýsköpun er réttast
að hafa samband við Al-
mannavarnir. Við höfum
nefnilega nokkra reynslu af
ríkisstjórnar- og stofnana-
ákvörðunum um nýsköpun
og sporin hræða.
Það eru nú komin sjö ár í
röð sem við höfum mátt
reyna samdrátt í efnahagslíf-
inu. Að hluta til valda ytri að-
stæður, lægra fiskverð og
hátt. Stofnun Þróunarsjóðsins
þýðir vonandi að sveitarfélög
sjái aðrar leiðir til að tryggja
atvinnu eftir gjaldþrot sjávar-
útvegsfyrirtækjanna en þá að
berjast með kjafti og klóm til
að halda skipum, kvóta og
vinnslu í byggðarlaginu, því sú
barátta mun í flestum tilvik-
um enda með ósköpum og
stendur í vegi nauðsynlegrar
úreldingar. Einhverjar leiðir
verður að finna til að minnka
kostnað hins opinbera og
neytenda af Iandbúnaðarkerf-
inu í bærilegri sátt á milli að-
ila. Óbreytt ástand gengur
ekki.
Stundum, þegar ég heyri
alla þessa ógnvekjandi orða-
leppa sem eru fýlgifiskar um-
fjöllunar um efnahagsmál í
fjölmiðlum, leyfi ég mér að
vona að þess verði ekki of
langt að bíða að orð eins og
„skuldbreyting“ og „víkjandi
lán“ hætti að heyrast. Það get-
ur orðið ef hér næst að halda
stöðugleika og einfalda fjár-
festingarlánakerfi hins opin-
bera, svo við endum ekki aftur
í þeirri stöðu að ríkið verði
„Efstjórnarandstaðan talarum nýsköp-
un er rétt að hafa varann á, ef ríkisstjórn-
ir lofa nýsköpun eiga viðvörunarljósin að
fara að blikka og efByggðastofnun talar
um nýsköpun er réttast að hafa samband
við Almannavarnir.
hrun í afla. En einnig heima-
tilbúinn vandi, áratuga sóun á
verðmætum og fjárfestingar
sem aldrei gátu skilað arði.
Hið opinbera hvatti til og að-
stoðaði við fjárfestingar í loð-
dýrum og fiskeldi, undir for-
merkjum nýsköpunar. Enn í
dag, eftir sjö ára samdráttar-
skeið, berum við einn mesta
kostnað sem um getur á Vest-
urlöndum af landbúnaðar-
stefnunni. I það minnsta hluti
fjárfestingar í sjávarútvegi var
glórulaus, jafnvel þótt ekki sé
tekið mið af þeim aflasam-
drætti sem orðið hefiir.
Nú er því vonandi öllum
ljóst að veislan er búin. Von-
andi ganga breytingar og end-
urskipulagning sem hraðast
fýrir sig á sem átakaminnstan
alltaf að komá til bjargar til að
bæta fýrir lánagleði opinberra
sjóða. Það sem mestu skiptir
er að takist að vinda ofan af
sjóðasukkinu og einfalda leik-
reglur atvinnulífsins til fram-
tíðar. Það er líka óskandi að
Þróunarsjóðurinn geti starfað
á hlutlægan hátt, en verði ekki
enn eitt leikfang kjördæma-
potara og sérhagsmunaafla. Ef
allt þetta gengur eftir gæti
dregið úr þörfinni á að vera sí-
fellt að „fara í aðgerðir“. En
þegar menn biðja um gilda
sjóði, sem hið opinbera á að
veita úr til að tryggja nýsköp-
un og sjá það sem leið til
lausnar, sýnir það bara eitt;
menn hafa barasta ekkert lært.
Höfundur er lögfræðingur.
FJOLMIÐLAR
SálarkirnurHeimsmyndarritstjórans
„Hittfinnst mér miklu sorglegra að hann
skuli nú vera kominn í hóp fréttaskýrend-
anna sem leita í naflanum á sjálfum sér
að skýringum á því sem gerist úti í bœ, af
því að hann vill eiga skýringu, en veit lít-
ið sem ekkert um málið. Það var háttfall
°g snöggt. “
Við forveri minn Gunnar
Smári Egilsson vorum sam-
mála um ýmislegt. Eitt af því,
sem við ræddum oftlega hér á
stassjóninni, er sú tegund af
fféttaskýrendum og skoðana-
hönnuðum sem sezt niður við
eldhúsborðið hjá sér og smíð-
ar kenningar um það sem þeir
lesa í blöðunum. Ekki endi-
lega um málin, heldur um af
hverju þau eru þarna, hvaða
hvatir búi að baki, hvaða
duldu skilaboð séu á ferðinni.
Þessi týpa er oftast paranoid
upp í hársrætur og smíðar
þess vegna kenningar sem eiga
ekkert skylt við raunveruleik-
ann.
Við Smári vorum sumsé
sammála um að þetta væri
mestan part hlægilegt fólk,
stundum óvart fyndið, en
aldrei þess virði að hlusta á
það. Við vissum hversu tilvilj-
anakennd blaðamennskan
getur verið, hvaða mál lifa og
hver deyja, ekki sízt hér á
PRESSUNNI. Við sögðum
fréttir þegar tilefni gáfust og
hægt var að komast inn í mál;
flóknara var það nú ekki. En
við vorum sammála um að
einhver típrósent þjóðarinnar
eða svo myndu alltaf reyna að
skilja það dýpri skilningi en
raunveruleikinn gaf tilefni til.
Við því yrði ekkert gert.
Þess vegna var soldið fýndið
að lesa forsíðufrétt Alþýðu-
blaðsins í gær. Þar segir frá
grein í væntanlegri Heims-
mynd Smára um að Davíð
Oddsson hafi reynt að nota
hann, þegar hann var ritstjóri
PRESSUNNAR, til að koma
höggi á Þórð Ólafsson, for-
stöðumann bankaeftirlitsins.
Því næst var Smári rekinn.
Skömmu síðar birtist hin
meinta ffétt Davíðs. Hún var
um að Þórður væri vanhæfur
til að gegna þessari ábyrgðar-
stöðu af því hann væri per-
sónulega í gjörgæzlumeðferð
hjá bönkunum flestum. Lesi
nú hver sem betur getur á
milli línanna.
Látum vera að Smári vilji
koma þvi á ffamfæri að ég láti
Davíð Oddsson nota mig í
eitthvað sem Smári var of
mikill prinsippmaðurf?) til að
birta. Mannjöfnuðinn óttast
ég ekki, auk þess sem ég veit
hvernig fréttin varð til. Látum
líka vera að hann gefi í skyn
að hann hafi verið rekinn fýrir
að vilja ekki fara í þetta mál.
Það er eðlilegt og ábyggilega
sálarleg fróun í því fólgin. Hitt
finnst mér miklu sorglegra að
hann skuli nú vera kominn í
hóp fréttaskýrendanna sem
leita í naflanum á sjálfum sér
að skýringum á því sem gerist
úti í bæ, af því að hann vill
eiga skýringu, en veit lítið sem
ekkert um málið. Það var hátt
fall og snöggt.
Hitt hlýtur líka að vera um-
hugsunar virði, að blaðamað-
ur fari af einum miðli yfir á
annan og noti fyrsta tækifæri
þar til að blaðra um hverjir
voru heimildarmenn hans í
fýrra starfinu, ef rétt er. Það er
hætt við að fækki snarlega á
lista þeirra sem trúa honum
fyrir upplýsingum. Þar með
væri kannski sjálfseyðilegging-
in fullkomnuð.___________________
Karl Th. Birgisson
A UPPLEIÐ
f
JÓHANNA SIGURÐARDÓTTIR
FÉLAGSMAIARÁÐHERRA
Stóð loksins við hótan-
irnar eftir eitt þúsund
og átján skipti. Betra
seint en aldrei.
MAGNÚS SKARPHÉÐINSSON
DÝRAVINUR
Með reglulegu millibili
umgangast Islendingar
náttúruna eins og villi-
menn. Gengi Magnúsar
hækkar I hvert skipti.
KRISTINN BJÖRNSSON
/OSTJÓRI SKELJUNGS
Á meðan forstjórar
hinna olíufélaganna
hlupu af stað til að
breyta verði sat hann
heima og las Moggann
sinn.
Á NIÐURLEIÐ
I
STEINGRÍMUR JOHANN SIGFÚSSON
AIÞINGISAAAÐUR
Blæs til orrustu gegn
Ólafi Ragnari, en þorir
svo ekki í sóknina.
HALLDÓR ÁSGRlMSSON
ALÞINGISAMÐUR
Efnahagstillögur Fram-
sóknarflokksins? Stærri
gengisfelling, fleiri
sjóðatilfærslur, meira
sukk. Er þetta framtíð-
arsýnin?
JÓN BALDVIN HANNIBALSSON
UTANRÍKISRÁÐHERRA
Samþykkir sjö og hálfs
prósents gengisfellingu
og vælir svo opinber-
lega yfir að ha fa orðið
undir. Hefur ekki Jó-
hanna einkaleyfi á
þessari taktík?