Pressan - 01.07.1993, Blaðsíða 15

KRATAR
Fimmtudagurinn 1. júlí 1993
PRESSAN 15
Jóhanna Sigurðardóttir segir af sér
Einangruð og stuðningslítil
Ákvörðun Jó-
hönnu Sigurðar-
dóttur hefur yfir-
ieitt verið illa
tekið í Alþýðu-
flokknum. Hún
hefur hverfandi
stuðning og virð-
ist engar áætlan-
ir hafa um fram-
hald leiksins.
Jóhönnu Sigurðardóttur
heíur tekizt að koma af stað
verulegum skjálfta innan Al-
þýðuflokksins með því að
segja af sér varaformennsku í
flokknum. Enginn virðist vita
hvað — ef þá nokkuð — vakir
fýrir henni, en yfirleitt mælist
ákvörðun hennar illa fyrir.
Það er þá af, sem áður var, að
Jóhanna naut óskoraðs stuðn-
ings flokksfólks nánast sama á
hverju gekk.
Flestir lýsa samt skilningi á
því að hún skuli hafa viljað
slíta formlegu flokkslegu sam-
starfi við Jón Baldvin, sem
aldrei hefur þó verið umtals-
vert. Hins vegar er ákvörðun
hennar talin skaða flolddnn og
á meðan ekki skýrist hvað fyr-
ir henni valdr eru fáir tilbúnir
að lýsa stuðningi við hana.
Kosning um ráðherra flokks-
ins, sem Jóhanna segir hafa
fyllt mælinn, getur heldur ekld
talizt fullnægjandi skýring
þegar atburðarás síðustu daga
er skoðuð.
Jóhanna neitaði að
víkia fvrir Rannvetéu
Þegar ráðherraskipti kom-
ust alvarlega til umræðu fýrir
fáeinum vikum stóð hugur
Jóns Baldvins til þess að Sig-
hvatur Björgvinsson yrði við-
skiptaráðherra, Rannveig
Guðmundsdóttir félagsmála-
ráðherra, en Jóhanna vild úr
því ráðuneyti í heilbrigðismál-
in. Samkvæmt heimildum
PRESSUNNAR þvertók Jó-
hanna fýrir að færa sig um set,
líkt og gerðist 1991 þegar rík-
isstjórnin var mynduð. Þá
stóð til að Karl Steinar
Guðnason yrði félagsmálaráð-
herra, Jóhanna neitaði og Karl
Steinar afþaltkaði umhverfis-
ráðuneytið. Þá og ekki fyrr
kom til umræðu að Eiður
Guðnason yrði ráðherra.
Eitthvað svipað gerðist nú:
Jón Baldvin var aldrei áhuga-
maður um að Össur Skarp-
héðinsson yrði ráðherra og
hefur látið svo ummælt í sam-
tölum. í ofangreindri stöðu
mun hann þó hafa talið þann
kost vænstan að setja nafh
Össurar í hattinn, enda nyti
Rannveig ekki stuðnings í
embætti umhverfis- eða heil-
brigðisráðherra. Hann sagði
Jóhönnu frá þessu símleiðis til
Mæjorka, en hún brást
ólevæða við og hótaði afsögn
sinni ef Rannveig yrði eldd
ráðherra. Jón segist við þetta
hafa ákveðið að viðhafa at-
kvæðagreiðslu í þingfloldcn-
urn og rjúfa þannig áratuga-
gamla hefð. Þannig fríaði
hann sig nokkurri ábyrgð á
niðurstöðunni, en fullyrða má
að hann hafi vitað fyrirfram
hver úrslitin yrðu. Þeirrar
skoðunar var Jóhanna einnig
og leit á þetta sem refsibragð
hjá Jóni.
Það breytir ekld hinu að Jó-
hanna hefði væntanlega getað
tryggt Rannveigu ráðherrasæti
með því að færa sig um set á
milli ráðuneyta. Því neitaði
hún hins vegar þar til á síð-
ustu stundu, en þá var það of
seint.
Rannveig fékk á endanum
fimm atkvæði: sitt eigið, Jó-
hönnu, Jóns Sigurðssonar,
Karls Steinars og Sigbjörns
Gunnarssonar. Athygli vekur
að Sjöfn Sigurbjörnsdóttir,
„þinglóðs“ með atlcvæðisrétt,
greiddi ekld konunni atkvæði
sitt.
Ekkert framboð á
móti Jóni________________
Áltvörðun Jóhönnu kom
öllum á óvart, líka þeim sem
höfðu heyrt af hótun hennar
þessa efnis. Þeir sem á annað
borð lögðu trúnað á hótunina
álitu hana úr sögunni þegar
Rannveig Guðmundsdóttir
ákvað að taka við þingflokks-
formennsku.
Það sló hins vegar harkalega
í brýnu á milli Rannveigar og
Davíð Oddsson
Hefur ræktaö sambandiö viö
Jóhönnu vel og réö henni frá
afsögninni.
Jóhönnu eftir ráðherrakjörið,
þar sem Rannveig áleit rétti-
lega að Jóhanna hefði getað
beitt sér fýrr og betur fyrir
kjöri hennar. Þetta er ein skýr-
ingin sem er nefnd á ákvörð-
un Jóhönnu nú, sem sagt að
hún sé að sýna Rannveigu
tálcnrænan stuðning sinn eftir
það sem á undan er gengið,
gera einhvers konar yfirbót.
Sagt er að Jóhönnu líði illa að
hafa það á samvizkunni að
hafa orðið til þess að kona
yrði ekki ráðherra Alþýðu-
flolcks, enda gefast slík tæki-
færi sjaldan.
Hótanasaga Jóhönnu
Hótanasaga Jóhönnu er orðin býsna löng
og má rekja til ársins 1987, þegar flokkurinn
settist í rildsstjóm eftir langt hlé. 1 sex ár hefur
hún við fjárlagagerð sett fram harðar lcröfur
um fjárframlög í ráðuneyti sitt og varizt nið-
urskurði með sömu hörku hin síðari ár. í
þeim rimmum hefur hún reglulega hótað af-
sögn sinni sem ráðherra, fengi hún ekki sitt
fram. Oftast hefur það
tekizt og í þau sldpti,
sem hún hefur þurft að
slá af ýtrustu lcröfum,
hefur það að minnsta
kosti litið þannig út að
hún stæði uppi sem sig-
urvegari.
í þessum átökurn
voru „andstæðingar“
hennar einkum Jón
Baldvin og Jón Sigurðs-
son, sem voru hinir
raunverulegu forystu-
menn flokksins þegar
kom að álcvörðunum í
ríkisfjármálum og efna-
hagsmálum. Þessi átök
urðu þó sjaldan opinber, en komu óvænt upp
á yfirborðið á flokksþingi í Hafnarfirði árið
1990.
Þá flutti Jóhanna skýrslu varaformanns og
rakti lið fýrir lið hvernig hún taldi flokkinn
hafa svildð stefhumál sín. Það var harður lest-
ur og þegar kom að Jóni Baldvini að flytja
sína skýrslu henti hann henni frá sér með
þeim orðum að hann ætlaði ekld að flytja
„neina andskotans skýrslu“, en flutti þess í
stað blaðalaust reiðilestur um heimtufrekju
Jóhönnu. Það kallaði Jóhanna „aftöku á mér
sem varaformanni" og flokksþingið var við
það að leysast upp. Eftir sáttaumleitanir Jóns
Sigurðssonar urðu til sættir, sem svo voru
nefndar, en voru skammgóður vermir. í
þinglok áttu þau hjú að halda höndum saman
á loft í samstöðu- og sigurstemmningu. Það
tókst ekki fyrr en Jón
greip um hönd Jó-
hönnu og lyfti henni
upþ á meðan hún lét
skammirnar dynja á
honum.
Fyrir þetta flokks-
þing og hið næsta dró
Jóhanna lengi að gefa
upp hvort hún hygð-
ist gefa kost á sér sem
varaformaður og
opnaði þar með um-
ræðu um að hún færi
hugsanlega í framboð
gegn Jóni. Það stóð þó
aldrei til, enda var þetta
aðferð hennar til að
mótmæla vinnubrögðum hans á flokkslegum
vettv'angi, hennar heimavelli, og skjóta hon-
um hæfilegan skelk f bringu. Það tókst í bæði
skiptin.
Yfirleitt má segja að þessi taktík hafi gefizt
Jóhönnu vel. Hún hefur ítrekað komizt upp
með mun meiri kröfur en aðrir ráðherrar, en
um leið tekið þá áhættu að Jón Baldvin hætti
að taka mark á endalausum hótunum henn-
ar. Það virðist hafa gerzt í þetta sinn.
„Þú ert búlnn aö særa mlg nóg,“ sagöí Jó-
hanna viö Jón Baldvin eftir aö meintar
sættir tókust á flokksþlngi 1990.
Þessi sálfræðilega skýring er
ekki sízt notuð af því að ekki
finnst nein gagnleg pólitísk
skýring. Það verður nefhilega
ekki séð að þessi leikur Jó-
hönnu sé sá fýrsti í einhverri
úthugsaðri fléttu, sem stað-
festist í samtölum við konur
sem styðja hana. Hún á held-
ur ekki margra kosta völ:
Hún gæti farið í framboð á
móti Jóni á flokksþingi næsta
ár. Ef sú er ætlunin, sem út af
fyrir sig er ólíklegt, kemur
þessi ákvörðun að litlu gagni.
Nær hefði verið til árangurs
að byggja upp opinbera mál-
efnaandstöðu við Jón Baldvin
í haust og vetur, segja af sér
ráðherradómi við heppilegt
tækifæri og leggjast í stjómar-
andstöðu nokkra mánuði fýr-
ir flokksþing á næsta ári. Þar
fýrir utan er talið afar ólíklegt
að Jóhanna bjóði fram gegn
Jóni; að óbreyttu má reikna
með að hún myndi tapa þeirri
kosningu.
Sá kvittur hefur verið á
kreiki að Jóhanna gæti hugsað
sér að ganga til liðs við
Kvennalistann, ekki sízt með
borgarstjórnarkosningar í
huga. Ekkert bendir til þess að
þetta sé á rökum reist. Það
yrði genetískum eðalkrata á
borð við Jóhönnu afar þung
ákvörðun að yfirgefa Alþýðu-
flokkinn og yrði margt við að
bætast í syndaregistri foryst-
unnar áður en til þess kæmi.
Óstaðfestar upplýsingar
herma að bæði Framsóknar-
flokkur og Alþýðubandalag
hafi viðrað framboðsmál í
Reykjavík við hana, en hún
hafl tekið því fjarri.
En Jóhanna getur gert ríkis-
Rannveig Guðmundsdóttir
Reiddist Jóhönnu mjög eftir
ráöherrakjöriö.
stjóminni lífið erfitt. Setja má
upp dæmi: við erfiða fjárlaga-
gerð í haust setur hún fram
venjuleg skilyrði og hótanir og
lætur til dæmis brjóta á fæð-
ingarorlofi, gömlu, óleystu
deilumáli. Þar með kæmi hún
„vinstri vængnum“, Rann-
veigu, Össuri, Guðmundi
Árna og fleirum, í nokkurn
bobba. Þau hefðu þó varla að
óbreyttu áhuga á að fella ríkis-
stjórnina, svo niðurstaðan
gæti orðið enn meiri einangr-
un Jóhönnu.
Á endanum er varla hægt
að líta á ákvörðun Jóhönnu
nema sem táknræna athöfn
sem hefur lítið gildi. Það má
fullyrða að ekkert breytist í
starfi flokksins við þessa
ákvörðun. Sem varaformaður
hefur hún lítið sem ekkert
sinnt flokksstarfi, sem þó átti
eðli málsins samkvæmt að
vera í hennar verkahring. Hún
hefur ekkert samband haft við
flokksskrifstofuna, „veit ekki
einu sinni símanúmerið þar“,
eins og einn viðmælandi orð-
aði það. Hún situr áfram sem
ráðherra og hefur að því leyti
svipuð samskipti við Jón
Baldvin og áður. Praktískt
gildi ákvörðunarinnar getur
því orðið sáralítið.
Sambandsleysi á
báða bóea_______________
Það eru tvær hliðar á sam-
ráðsleysinu sem Jóhanna hef-
ur gert að umtalsefni. Annars
vegar kemur þar til skapferli
þeirra Jónanna, sem aldrei
hafa kosið að komast að nið-
urstöðu með viðamikilli um-
ræðu og samráði sem leiddi til
einhvers konar málamiðlunar.
1 krafti yfirburðaþekkingar
lætur þeim betur að vinna mál
vel og kynna niðurstöður sín-
ar með þeim hætti að aðrir
geta vart nema samþykkt eða
hafnað. Það hefur alltaf verið
ójafú leikur, ekki sízt gagnvart
Jóhönnu, sem ekki hefur sett
sig mikið inn í mál utan síns
ráðuneytis. Vinnustíll og
karakter Jóns Baldvins er enn-
fremur með þeim hætti að
honum tekst ekki að laða fólk
til samstarfs við sig til lang-
frama. Kemur hvort tveggja
til, skapferli stjórnanda frem-
ur en samstarfsmanns og
meint óheilindi, sem Jóhanna
og fleiri hafa gert að umtals-
efni.
Á hinn bóginn hefur ekki
borið á því að Jóhanna sæktist
efitir samráði í stórum og erf-
iðum málum sem hún þekkir
lítið til. Hún hefur „lært á“ eitt
ráðuneyti á sex árum og lítið
sýnt öðru áhuga. Leiða má að
því rök að hún hafi verið feg-
in, fremur en hitt, að þurfa
ekki að dreifa kröffum sínum
víðar.
JÓN Baldvin Hannibalsson
Vinnubrögö hans fæla fólk frá
samstarfi.
Konur ósammála um
ákvörðunina_____________
Að sumu leyti líta stuðn-
ingsmenn Jóns Baldvins
þannig á að þingflokkurinn sé
nú laus úr sex ára gíslingu Jó-
hönnu, en hún hefur með
þessari ákvörðun einnig ein-
angrað sig innan þingflokks-
ins, ef marka má ummæli
þingmanna og ráðherra. Eng-
inn þingmaður hefur mælt
ákvörðun hennar bót og þeir
ráðherrar aðrir en Jón Bald-
vin, sem hafa tjáð sig, hafa
yfirleitt kallað hana „óheppi-
lega“.
Jóhanna fundaði með um
tuttugu konum á mánudags-
kvöld þar sem farið var yfir
stöðuna. Meðal þeirra voru
Rannveig Guðmundsdóttir,
Valgerður Gunnarsdóttir og
nafna hennar Guðmunds-
dóttir, sem var fundarstjóri.
Þessi hópur hittist reglulega,
en það er ef til vill til marks
um veika stöðu Jóhönnu að
þarna voru mjög skiptar skoð-
anir um ákvörðun hennar og
niðurstaða í raun engin af
fúndinum.
En ef bandamenn skortir í
Alþýðuflokknum getur Jó-
hanna huggað sig við mjög
gott samband við Davíð
Oddsson forsætisráðherra. Að
sögn sjálfstæðismanna leggur
hann mikið upp úr góðu sam-
bandi við hana og lítur á hana
sem mikilvægan stuðnings-
mann ríkisstjórnarinnar, ekki
sízt vegna þess hluta Alþýðu-
flokksins sem hún er álitin
fúlltrúi fýrir. Undir þetta taka
kratar og segja sumir að Davíð
gangi mun betur en Jóni Bald-
vini að eiga við Jóhönnu.
„Hann er eiginlega sá eini sem
nennir að tala við hana,“ sagði
háttsettur, pirraður krati.
Samkvæmt upplýsingum
PRESSUNNAR skýrði Jó-
hanna Davíð frá ákvörðun
sinni áður en hún varð opin-
ber og mun hann hafa ráðið
henni frá þessu, bæði sjálfrar
sín vegna og ríkisstjómarinn-
ar._________________________
Karl Th. Birgisson