Pressan - 11.11.1993, Blaðsíða 13

S K O Ð A N I R
Fimmtudagurinn 11. nóvember 1993
PRESSAN 13
DASKAPFTAL
STJORNMAL
Hœtta á ferðum
Er umhverfisvernd lúxus?
Stjómmálaumræðan í upp-
hafi þessarar aldar var fyrst og
fremst um afstöðu í sjálfstæð-
ismálinu. Flokkaskipting réðst
af afstöðu til sambandsins við
Dani og á hvern hátt því yrði
slitið. Núverandi flokkaskipan
komst á eftir sambandslaga-
samninguna 1918. Jafnframt
breyttist stjórnmálaumræðan.
Umræður um efnahagsmál
urðu fyrirferðarmeiri en áður.
Starf fjármálaráðherra var í
upphafi ekki ósvipað því að
vera aðalféhirðir í Gjaldheimt-
unni.
í skýrslu skrifstofustjóra
fjármálaskrifstofu stjórnar-
ráðsins frá 1914 em eignir rík-
isins taldar vera kr. 8.614.226.
Hluti eignanna vom núvirðis-
reiknaðar tekjur af mann-
virkjum og jörðum. Skuldir
eru taldar kr. 2.850.000.
Skuldirnar eru fimm lán, sem
tekin voru á árunum 1908 til
1913. Þessi lán hljóta að hafa
verið innlend, því fyrsta er-
lenda lánið, enska lánið, var
tekið 1921. Þjóðareign 1914
var áætluð 60 milljónir. Starfs-
menn fjármálaskrifstofu virð-
ast hafa verið níu. Þetta voru
efnahagsmál þjóðarinnar í
upphafi fyrri heimsstyrjaldar-
innar.
Síðan er mikið vatn mnnið
til sjávar. Eitt sinn var stofhað
efnahagsráðuneyti með Jónasi
Haralz ráðuneytisstjóra. Það
var lagt niður en í stað þess
kom Efnahagsstofnun þar
sem Jónas var forstjóri. Efna-
hagsstofnun heitir nú Þjóð-
hagsstofnun. Síðar var ráðinn
efhahagsráðunautur í forsæt-
isráðuneytið. Nú er ráðuneyt-
isstjórinn sjálfur, Ólafur Dav-
íðsson, efnahagsráðunautur
ríldsstjórnarinnar.
Orðfæri í efnahagsmálum
hefur teldð breytingum. Þegar
verð á vörum tók að hækka í
fyrri heimsstyrjöldinni lcallað-
ist það dýrtíðarvandi en nú
heitir það verðbólga. Erfið-
leikar í efnahagsmálum köll-
uðust einu nafni fjármála-
vandi. í dag er fjallað um fjár-
mál þegar rætt er um stöðu
nJdssjóðs en peningamál þeg-
ar rætt er um málefhi banka,
fjárfestingarsjóða og lífeyris-
sjóða. í dag starfa um 300
manns við stjórn efnahags-
mála þjóðarinnar í fjármála-
„Efnahagsaðgerðir
sem byggjast á sér-
tœkum aðgerðum,
eins og lœkkun svo-
kallaðs matar-
skatts, liggja ífar-
vatninu. Slíkar að-
gerðir rústa það,
sem gert hefur ver-
ið skynsamlegt í
ríkisfjármálum. “
ráðuneyti, Þjóðhagsstofnun
og Seðlabanka. Og ekki hafa
vandamálin minnkað.
Á ámnum eftir 1918 lækk-
aði gengi íslensku þjóðarinnar
mjög hratt. Gengi krónunnar
féll um 40% frá 1918 til 1925.
En árin 1924 og 1925 voru
mikil góðæri. Þá var Jón Þor-
láksson fjármálaráðherra.
Hann var á flestan hátt fremri
samtíðarmönnum sínum og
slerifaði lærða ritgerð um
gengismál, Lággengið, árið
1924. Segja má að fyrsta eigin-
lega opinbera aðgerð í efna-
hagsmálum sé upphugsuð og
ffamkvæmd af honum. Hann
vildi nýta góðærið og hækka
gengi krónunnar og var það
gert árið 1925. Gengishækk-
unin er fyrsta efnahagsaðgerð-
in á Islandi frá því silfur var
útþynnt með tini á miðöld-
um.
Mikið hefur verið deilt um
þessa efnahagsaðgerð. Gengi
sterlingspunds hélst óbreytt til
ársins 1939. Á meðan gekk yf-
ir heil heimskreppa og lokun
markaða. Efnahagsaðgerðir
kreppuáratugarins byggðust
upp á einangrunarstefnu og
viðskiptahöftum, sem leiddi
aftur til þess að áhrifa heim-
skreppunnar gætti lengur hér
en í öðrum löndum. Áhrifa
verndarstefnunnar gætti allt
til inngöngu íslands í EFTA
árið 1970, að landbúnaði
undanskildum, sem enn býr
við sérstaka vemd.
I þessum mánuði hefur rík-
isstjórnin staðið að efnahags-
aðgerðum. Þær hafa fyrst og
fremst byggst á því að gera
ekki neitt, þ.e. að selja ríks-
skuldabréf aðeins á þeim
vöxtum, sem fjármálaráð-
herra ákveður sjálfur. Aðgerð-
in virðist hafa heppnast von-
um ffarnar því hávaxtabanka-
leikur banka og verðbréfafyr-
irtækja var orðinn endaleysa,
sem hvergi gekk nema í
MATADOR. Bankarnir og
Seðlabankinn leggja sitt af
mörkum með lækkun vaxta
og minnkun á vaxtabili.
Aðgerðir þessa mánaðar
eru gerðar vegna þrýstings á
uppsögn kjarasamninga. Hætt
er við að aðgerðum sé ekki
lokið. Því er veruleg hætta á
ferðum. Efnahagsaðgerðir,
sem byggjast á sértækum að-
gerðum, eins og lækkun svo-
kallaðs matarskatts, liggja í
farvatninu. Slíkar aðgerðir
rústa það, sem gert hefur verið
skynsamlegt í ríldsfjármálum.
Verkalýðsrekendur ætla seint
að skilja það, að hinir tekju-
hærri éta meiri og dýrari mat
en hinir tekjulægri. Því er
lækkun virðisaukaskatts á
matvælum aðgerð, sem geng-
ur þvert á yfirlýst markmið
verkalýðshreyfingarinnar.
Ríkisstjóm á með hagstjórn
sinni að skapa leikreglur, sem
allir fara jafht eftir. Slíkt skap-
ar stöðugleika, aukinn kaup-
mátt og jafnræði þegnanna.
Eftir að ríkisstjórnin hefur
skapað leikreglur á hún að
gera sem allra minnst. Aðilar
vinnumarkaðarins eiga að
bera ábyrgð á gerðum sínum
eins og aðrir þegnar og velta
ekki vandanum á ríkissjóð.
Tveggja þrepa virðisauka-
skattur er fullkomið ábyrgðar-
leysi.
Höfundar Das Kapital eru
frammámenn í fjármála- og
viöskiptalífi, en viija ekki
láta nafns getiö.
Skondið er að þegar jafnvel
heilir stjómmálaflokkar taka til
umræðu á landsfundum sin-
um hvort rétt sé að leggja nið-
ur það ráðuneyti, sem fer með
umhverfismál. En það er í stíl
við þau viðhorf, sem enn finn-
ast í öllum stjómmálafloklain-
um nema Kvennó, að um-
hverfisvernd sé lúxus og megi
helst ekki kosta neitt. Meira að
segja í flokki umhverfisráð-
herra er að finna þungavigtar-
menn sem fá ílog á síðum dag-
blaðanna við það eitt að
stærsta fuglabjarg heims er
verndað, — af þvi það kostar
svolítinn aur.
En umhverfisvernd er fjarri
þvi að vera lúxus; hún tengist í
vaxandi mæli þrifnaði helstu
atvinnugreina landsmanna og
kann innan tíðar að verða for-
sendan fyrir viðgangi þeirra.
Augljósasta dæmið er ferða-
iðnaðurinn. I dag er hann sú
atvinnugrein sem er efalítið
ljósið í ljóra framtíðarinnar
eins og skáldlega sinnaður
prestur úr Heydölum orðaði
það á dögunum. Ferðaiðnað-
urinn skapar þjóðinni næst-
mestan gjaldeyri á effir sjávar-
útvegi og á tímum þorskbrests
er það nokkur huggun að sér-
hver ferðamaður er að meðal-
tali ígildi eins tonns af þorski.
En hvað rekur erlenda ferða-
menn til lands, þar sem allt er
dýrara en annars staðar? Það er
hin sérstæða og ósnortna ís-
lenska náttúra, — sem er ein-
stæð og á hvergi sinn líka. Það
er hún sem laðar útlendinga til
íslands.
Fjöldinn, sem leggur hingað
leið sína til að njóta náttúrunn-
ar, hefúr margfaldast á tíu ár-
um, og eldcert lát er á fjölgun-
inni. Nú þegar er álagið, sem
fylgir erlendum og innlendum
ferðamönnum, farið að segja
til sin á ýmsum sérstæðustu
náttúruperlum landsins. Þess
vegna er brýnt að skipuleggja
og stjórna umferð ferðamanna
um viðkvæm svæði, — og það
þarf að byggja upp ný til að
beina straumnum þangað. Ella
mun ágangur og vanhirða
leiða til þess að sérstæð svæði
drabbist niður og tapi unrsíðir
aðdráttarafli sínu. Þannig
bregðumst við ekki aðeins
þeirri ófrávíkjanlegu skyldu að
skila landinu jafngóðu og við
tókum við því til næstu lcyn-
slóða, — heldur töpum við
líka hreinum gjaldeyri.
Fjármagn, sem sett er til
uppbyggingar og stjórnunar
friðlýstra svæða, sem laða að
útlent og innlent ferðafólk, er
því ekki sóun eða lúxus sem
þjóð í þrengingum hefur eklci
efni á. Þvert á móti.
Um sjávarútveginn gildir
það sama og um ferðaiðnað-
„Skondið erþað
þegarjafnvel heilir
stjórnmálaflokkar
taka til umrœðu á
landsfundum sín-
um hvort rétt sé að
leggja niður það
ráðuneyti, semfer
með umhverfis-
mál. “
inn; umhverfisvemdin verður í
framtíðinni ein gildasta stoðin
undir sölu fiskjar til umheims-
ins. Hvers vegna er fiskur héð-
an eftirsóttur? Ástæðan er ein-
föld: ímynd Islands sem
ósnortins lands, þar sem
mengun er tæpast til, selur ís-
lenskan fisk. Állt, sem stuðlar
að því að halda landinu hreinu
og ósnortnu, viðheldur þessari
ímynd, og greiðir þannig fyrir
því að við höldum stöðu okkar
á erfiðum mörkuðum.
Markaðssetning fiskjar frá
íslandi og umhverfisvernd
haldast einnig í hendur á öðr-
um sviðum. Einn þáttur um-
hverfisverndar er að afla ná-
kvæmra upplýsinga um ástand
sjávar, þar á meðal hversu
mikið — eða lítið — hafið er
mengað af ýmsum skaðvöld-
um. Um þessar mundir erum
við íslendingar einmitt að ráð-
ast í slíkar mengunarmælingar
af meiri krafti en áður. Með
því móti drögum við saman
vopn í formi upplýsinga, sem
sýna það svart á hvítu, að fisk-
urinn okkar lifir í mun hreinna
umhverfi en flestra annarra
þjóða. Þetta treystir markaðs-
stöðu sjávarafurða héðan og
gæti við vissar aðstæður skipt
sköpum.
Tökum dæmi: Þegar kjarn-
orkukafbáturinn Komsomoljet
fór niður við Bjamareyju leiddi
það til tímabundinnar tregðu í
sölu á fiski á hinum mikilvægu
mörkuðum í Japan. Þegar ol-
íuslys varð fyrir skömmu við
Skotland hættu Japanir ekki
bara að kaupa skoskan lax um
tíma, heldur allan lax úr Evr-
ópu. Ef mjög alvarlegt meng-
unarslys yrði í norðurhluta
Atlantshafsins gæti það því leitt
til þess að markaðir I fjarlæg-
um heimshlutum hættu að
taka við fiski af nálægum haf-
svæðum — líka við Island —
jafnvel þótt áhrif slyssins yrðu
víðs fjarri. Kaupendur og neyt-
endur hinum megin á linettin-
um gera nefnilega ekki ýkja
mikinn greinarmun á því
hvort slíkt slys yrði við Skot-
land, Frakkland eða ísland.
Þeir hætta bara að kaupa fisk
frá norðurhluta kringlunnar,
— til að vera öruggir. Ef við Is-
lendingar byggjum þá yfir ná-
kvæmum upplýsingum um
stöðuna í höfunum umhverfis
landið væri hægt að nota nú-
tímaupplýsingatækni til að
senda þegar í stað hverjum
einasta kaupanda á fiski héðan,
hvar sem er í heiminum, upp-
lýsingar sem staðfestu að ís-
lenskur fiskur væri í lagi.
Umhverfisvemd er nefnilega
ekki lúxus. Mikilvægustu at-
vinnugreinar framtíðarinnar
geta ekki án hennar verið og
fjárfestingar til að fylgjast með
og hlífa umhverfinu skila sér
því í beinhörðum peningum til
baka, — fyrr en skammsýna
menn grunar.
Höfundur er umhverfisráðherra.
ODDUR
Á sérstökum afsláttarkjörum
„Guðmundur, Guðmund-
ur!“ Það var ánægjulegt að sjá
þetta andlit aftur, lesendur
góðir. Samt var hann Karl
minn Steinar eitthvað breytt-
ur. Hann hafði þvegið sér og
jakkafötin litu ekki út fyrir að
hann hefði sofið í þeim nema
tvær nætur. Hann var líka all-
ur skarpari til augnanna en
áður þegar hann var heima-
gangur hérna í þinginu. Svona
fer forstjóralífið vel í hann,
hugsaði ég með mér og fylgd-
ist með honum þar sem hann
hálfhljóp við fót í átt að heil-
brigðisráðherranum, yfir-
manni sínum.
„Guðmundur, bíddu!“
Hann náði Guðmundi Áma í
anddyrinu. Ég reyndi að láta
fara Íítið fyrir mér eins og
minn er vandi.
„Æ, hvað vilt þú?“ Guð-
mundur var önugur.
„Sko,“ byrjaði Karl Steinar
og var óðamála. „Ég hef verið
að velta soldlu fyrir mér. Nú
er ég forstjóri fyrirtækis sem
eyðir milljörðum á hverju ári.
Og ég hef verið að horfa á
fréttimar. Ég veit að forstjórar
eins og ég eiga að fá forstjóra-
bíl. Nei, nei, vertu rólegur. Ég
er ekki að biðja um neinn
jeppa. Bara eitthvað betra en
drusluna mína. Ég get ekki
keyrt um á þessum Sjevrólett,
Guðmundur. Hefurðu ein-
hvern tíma verið forstjóri og
átt Sjevrólett Korsíku, Guð-
mundur? Veistu hvað það er
niðurlægjandi?"
Guðmundur þagði.
„Ég veit líka hvernig við
getum gert þetta svo allir
græði á því,“ hélt Kalli Steinar
áffam.
„Hvernig þá?“ Það lifnaði
yfir Guðmundi Árna og hann
Íeit flóttalega í kringum sig. Ég
leit undan út á Austurvöllinn.
„Getum við ekki sest?“ Kalli
Steinar horfði biðjandi á Guð-
mund.
Ég gat ekki á mér setið, les-
„Jú, sjáðu til. Það grœða
allir. Umboðið selur nýj-
an bíl, ég losna við drusl-
una ogfce staðgreiðsluaf-
sláttinn í kaupbœti. Skil-
urðu? Jón komst upp
með þetta. “
endur góðir, að
fylgja þeim eftir inn
á kaffístöfú og koma
mér fyrir í góðu
færi. Þessu mátti ég
ekki missa af.
„Vertu fljótur,“
hreytti Guðmundur
út úr sér.
„Sjáðu til. Við
gerum bara eins og
Jón Sig. Það er svo
einfalt og snjallt að
það þarf ekki einu
sinni hagfræðing til
að skiija það: við
kaupum nýjan bíl,
nei, engan jeppa,
bara íburðarlítinn,
snyrlilegan bíl.
Tryggingastofnun
borgar hann á borð-
ið — einn tékka —
og gleymir, þú skil-
ur, að fá stað-
greiðsluafsláttinn.
Svo fæ ég umboðið
til að kaupa gamla
Sjevrólettinn minn. Þeir eru
sanngjarnir og borga bara að-
eins meira en ég gæti fengið á
einhverri bílasölu. Skilurðu?“
Guðmundur Árni horfði á
hann fullur vantrúar.
„Jú, sjáðu til. Það græða all-
ir. Umþoðið selur nýjan bíl,
ég Iosna við drusluna og fæ
staðgreiðsluafsláttinn í kaup-
bæti. Skilurðu? Jón komst
upp með þetta.“
Það rann upp fyrir mér, les-
endur góðir, að vantrúarsvip-
urinn á ráðherranum var ekki
af því að hann skildi ekki hvað
Kalli Steinar var að segja.
Hann skildi það allt of vel.
„Nei, Karl Steinar,“ sagði
hann loks, enn höstugri en
fyrr. „Jón komst ekki upp með
þetta. Manstu hvernig fór fyrir
honum? Hann þurfti að skila
jeppanum. Manstu af hverju
hann fékkst til að skila jeppan-
um? Af því það fréttist af þess-
um monkíbissniss."
Ég skrökva því ekki, lesend-
ur góðir, að stundarkorn var
Karl Steinar á svipinn eins og
hann væri ennþá þingmaður.
Þvældur, þreyttur á umstang-
inu, vantrúaður á lífið. Svo
hristi hann sig, stóð upp og
gekk sperrtur út í Kirkjustræt-
ið. Þar sem Sjevrólettinn beið.
Oddur þingvöröur er hugar-
fóstur dálkahöfunda, en
efnisatrriöi og persónur byg-
gjast á raunveruleikanum.
Á UPPLEIÐ
f
MAGNÚS ÓSKARSSON
BORGARLÖGMAÐUR
Það að senda helsta
brandarakall landsins til
Rússlands til að passa upp á
að enginn svindli í kosning-
um hlýtur meira að segja
Rússum að þykja fyndið.
SKÚLIALEXANDERSSON
FYRRVERANDI ÞINGMAÐUR
Tilhugalífið með geim-
verunum undir Snæfells-
jökli hefúr án efa verið mun
skemmtilegra en árin í Al-
þýðubandalaginu.
.i
EINAR KÁRASON
RITHÖFUNDUR
Yfirlýsingar hans um að
taka verði á dauðadóms-
kröfu íraka yfir höfundi,
þýðendum og útgefendum
Söngva satans eru sannfær-
andi, enda frá manni sem
veit hvað ofbeldi er.
i
Á NIÐURLEIÐ
FRIÐRIK SOPHUSSON
FJÁRMÁIARÁÐHERRA
Það hlýtur að vera fágætt
í vestrænni hagstjórn að
fjármálaráðherra hafúi til-
íögum einstakra ráðherra
um að skera undan sér.
SKÚLIEGGERT ÞÓRÐARSON
SKATTRANNSÓKNARSTJÓRI
Eftir því sem undanskots-
leiðunum fjölgar verður
getuleysi skattrannsóknar-
aðila meira áberandi.
MARKÚS ÖRN ANTONSSON
BORGARSTJÓRI
Það að einhver pollur í
Árbænum skuli vera kom-
inn upp í 630 milljónir
króna sýnir að þeir sem
stjórna borginni halda að
skattgreiðendur skíti pen-
ingum. Hverfafundirnir
sem ganga út á að „smæla
framan í liðið“ bíta höfúðið
af skömminni.