Pressan - 20.01.1994, Blaðsíða 27

Helvíti fj ölskyldunnar
„íþessu hlutverki staðfestir
Hilmar Jónsson stöðu sína sem
einn afokkar albestu
leikurum. “
íski sveimhugi, sem enn hefur ekki
ákveðið hvað hann ætíar að gera
við líf sitt þó að hann sé að verða
fertugur. Pálmi túlkar einstaklega
vel yfirborðsmennsku hans og gor-
geir, en lætur um leið skína í gegn
hversu lítill og óöruggur Eugene er.
Og Hilmar Jónsson er eiturlyíjafík-
illinn ljóslifandi í hlutverki yngri
bróðurins Shane. Skjálftinn, ótt-
inn, ofsóknarkenndin og þjáningin
eru svo vel túlkuð að það setur að
manni hroll og mann langar mest
að taka hann í fangið og hugga
þetta skelfda fitla barn, sem aldrei
hefur notið nokkurrar ástar, en um
leið stendur manni stuggur af því
ofurvaldi sem fiknin hefur á hon-
um. Hilmar hefur oft sýnt á und-
anförnum árum hversu ffábær
leikari hann er og í þessu hlutverki
staðfestir hann stöðu sína sem einn
af okkar albestu leikurum. Valgeir
Skagfjörð leikur japanska þjóninn
Saki, lítið hlutverk en vel unnið og
það besta sem ég hef séð Valgeir
gera á sviði.
Leikmynd og búningar Sigur-
jóns Jóhannssonar eru natúralísk
og efla þá tilfinningu að hér sjáum
við inn í stofu „alvörufólks“. Og
lýsing Ásmundar Karlssonar og
tónlist Árna Harðarsonar undir-
strika þá tilfinningu og magna um
leið upp óhugnaðinn sem ræður
ríkjum hjá því fólki. Þýðing Hall-
gríms H. Helgasonar rennur vel og
eðlilega, þótt einstaka sinnum
bregði fýrir bókmálslegum texta.
Eins og sjá má af ffamansögðu er
leikstjórn Ándrésar Sigurvinssonar
örugg og fagmannleg. Hann leggur
allt í þessa sýningu og stendur uppi
sem sigurvegari.
SEIÐUR SKUGG-
ANNA
LARS NORÉN
ÞJÓÐLEIKHÚSINU
★★★★
Bandaríska leikritaskáldið
Eugene O’Neill er án efa eitt
merkasta leikskáld þessarar
aldar og það er ekki síst hið sjálfs-
ævisögulega verk hans Dagleiðin
langa inn í nótt sem heldur nafni
hans á lofti. Þar skrifar hann um
fjölskyldu sína, föðurinn sem seldi
listamannssál sína fyrir fjárhagslegt
öryggi, móðurina sem árum saman
hefur verið þræll eiturlyfja, alkó-
hólistann bróður sinn og sjálfan sig
tæringarveikan og illa farinn að-
standanda og upprennandi alkó-
hólista. Og samskipti þessara fjög-
urra einstakfinga eru ein magnað-
asta lýsing vestrænna bókmennta á
því ástar/haturssambandi sem svo
gjarnan myndast í fjölskyldum.
Sama þema er sænska leikskáldinu
lars Norén sérlega hugleikið og
hér teflir hann ffam fjölskyldu
O’Neills sjálfs á sextugasta og fyrsta
afrnælisdegi hans. Hlutverkin eru
hin sömu og í Dagleiðinni löngu;
eiginkona, eiginmaður, tveir synir
og þjónustan á heimilinu. Og enn
svífur andi fiknarinnar yfir öllu,
skekkir og skrumskælir öll sam-
skipti og hrekur hvern meðlim
fjölskyldunnar út á einstigi örvænt-
ingar og einsemdar. í Dagleiðinni
löngu geta faðir og synir þó sam-
einast í vonbrigðunum og skelfing-
unni sem fylgir eiturfikn móður-
innar, en hér er ekki um neina slíka
sameiningu að ræða. O’Neill og
kona hans Carlotta hafa búið sam-
an í tuttugu ár, elskað hvort annað
og hatað, barist og fyrirgefið og
eiga nú ekkert eftir nema einsemd-
ina og vonleysið. Samskipti þeirra
eru djöfúlleg og sár og minna helst
á dauðadans kapteinshjónanna í
Dauðadansi Strindbergs. O’Neill er
algjörlega háður umönnun Carl-
ottu og hún veit það en um leið eru
það fortíðardraugar hans og sjálf-
hverfhi sem stjórna öllu á heimil-
inu. Og öll hennar andstyggilegheit
eru í raun aðeins hróp á athygli og
viðbrögð, einhverja sönnun þess að
hún standi honum nær hjarta en
löngu látin móðir hans. Inn í
þennan kastala einsemdarinnar og
óttans koma síðan synirnir tveir,
fullkomlega mislukkaðir fiklar,
sem þrá ást föður síns og athygli,
en eru um leið að kikna undan
skugga hans ffæga nafns. Og svo
upphefst darraðardans sjálfhverfn-
innar; sjáðu mig pabbi, sjáðu mig
eiginmaður, sjáðu mig, mig, mig.
En O’Neill sér ekkert nema vofur
fortíðarinnar og parkinsonsveikar
hendur síriar sem ekki geta lengur
haldið á penna. Og er sjálfur læstur
í hlutverki litía drengsins sem fékk
ekki athygli móðurinnar; sjáðu mig
mamma.
Hún er nöturleg myndin sem
Norén dregur upp af þessari ffægu
fjölskyldu og verður enn nöturlegri
fyrir jsað að þessi saga er alltaf að
gerast. I öllum fjölskyldum eru
draugar, en hvergi þó eins magn-
aðir og í fjölskyldum fiklanna. Og
til að bæta upp tómið sem mynd-
ast við ástíeysið er haldið áffam í
vítahring fiknarinnar, afheitunar-
innar og ásakananna. Aftur og aft-
ur í endalausa hringi sem hverfast
um allsráðandi allsleysi hatursins í
ástinni.
Seiður skugganna er karakter-
drama og á það leggur leikstjórinn,
Andrés Sigurvinsson, mikla
áherslu. Áhorfendur sitja inni í
stofú hjá fjölskyldunni í slíku ná-
vígi við persónurnar að hver einasti
svitadropi verður sýnilegur. Það er
ekkert falið, engin fjarlægð ffá öm-
urleikanum, þú gengur inn í verkið
og engist í klóm þessarar fjöl-
skyldu, sem að meira eða minna
leyti er fjölskylda okkar allra.
Slík nálægð krefst mikils af leik-
urunum jafnt sem áhorfendunum,
en hér er vafinn maður í hverju
rúmi. Helga Bachmann og Helgi
Skúlason leika O’Neill-hjónin af
miklu öryggi. Helga túlkar ffábær-
lega vel örvæntingu Carlottu sem
brýst út í kvikindisskap og athyglis-
sýki. Svipbrigði hennar og snögg
umskipti úr nöðru í engil eru
óborganleg. Og Helgi er O’Neill
ffam í fingurgóma. Brotinn og
veikur og ósjálfbjarga en um leið
sterkastur þeirra allra, ásinn sem líf
þeirra hverfist um, og veit af því og
notfærir sér út í æsar. Pálmi Gests-
son er Eugene yngri, þessi alkóhól-
FRIÐRIKA
BEIXIÓIMÝS
Ástin og valdið í Þebu
„Það er skammt
stórra högga á milli
hjá útskriftarnemum
Leiklistarskóla ís-
lands þetta árið. Hóp-
urinn er ótrúlega
samstilltur og hvergi
snöggan blett að
finna. “
KONUR OG STRÍD
FÖNIKÍUMEYJAR
EFTIR EVRIPÍDES
ANTÍGÓNA
EFTIR SÓKRATES
LÝSISTRATA
EFTIR ARISTÓFANES
NEMENDALEIKHÚSIÐ
★★★
að er skammt stórra högga á
milfi hjá útskriftarnemum
Leikfistarskóla íslands þetta
árið. I haust sýndu þau Jónsmessu-
næturdraum Shakespeares og nú
hafa þau tekið fyrir leikrit þriggja
grískra fornskálda. Tvo harmleiki í
þýðingu Helga Hálfdanarsonar,
Fönikiumeyjar og Antígónu, og
gleðileikinn Lýsiströtu í þýðingu
Kristjáns Árnasonar. Leikgerðir
þessara verka hafa þau sjálf unnið í
samvinnu við og undir stjóm leik-
stjóra síns, sem að þessu sinni er
Marek Kostrzewski.
Margir halda eflaust að grískir
harmleikir eigi ekki mikið erindi
við okkur í dag. Hvað hafa átök
yfirstétta grískra borgríkja fyrir
kristsburð og refsingar þær sem
guðir Ólympstinds lögðu á mann-
verurnar að segja nútímamannin-
um? í leikgerðum Nemendaleik-
hússins er það býsna margt.
Áherslan liggur á áhrifúm stríða og
valdatafls ríkjandi karla á konurnar
sem næstar þeim standa. I Fönik-
íumeyjum eru það móðirin Jó-
kasta og systirin Antígóna sem
reyna að stöðva valdaþref bræðr-
anna Eteóklesar og Pólíneikesar,
sona Ödípúsar sem leiddi bölvun
yfir ætt sína alla með því að vega
föður sinn og kvænast móður
sinni. Og þeirri bölvun verður ekki
aflétt á meðan karlmennirnir meta
meira völd og metorð en bróður-
þel og móðurást.
I Ántígónu er það enn systirin
Antígóna sem reynir að halda ást-
ina til bróður síns í heiðri, þrátt
fyrir andstöðu og refsingu móður-
bróður síns Kreons, sem nú er
orðinn kóngur í Þebu. En ástin má
sín lítils gegn valdinu og þeim
hroka sem því fylgir og Antígóna
er dæmd til dauða fyrir að óhlýðn-
ast boðum kóngs. Sá dómur hittir
hann þó sjálfan þyngst fyrir og
verður honum að falli.
Það er ennþá ástin sem teflt er
gegn valdinu í Lýsiströtu. I þetta
sinn hin líkamlega ást. Og hér hafa
konur loks sigur. Með því að neita
körlunum um blíðu sína tekst
þeim að knýja ffam ffiðarsáttmála
og stríðslok um gjörvallt Grikk-
land. Og ástin fer með sigur af
hólmi, að minnsta kosti um stund,
þótt sagan segi okkur síðan að ást-
in hefur aldrei mátt sín neins gegn
stríðinu og hatrinu milli manna og
þjóða.
Marek Kostrzewski hefur góða
stjórn á þeim átta leikaraefnum
sem útskrifast eiga í vor. Sýningin
er hröð og lifandi. Sterk og áhrifa-
mikil og fallega unnin ffá upphafi
til enda. Hver leikari fær að takast
á við mismunandi hlutverk og
sýna hvað í honum býr jafnt í túlk-
un harmrænna hlutverka sem
gleðileik. Og leikaraefúin átta, þau
Benedikt Erlingsson, Margrét Vil-
hjálmsdóttir, Hilmir Snær Guðna-
son, Katrín Þorkelsdóttir, Sigrún
Ólafsdóttir, Halla Margrét Jóhann-
esdóttir, Þórhallur Gunnarsson og
Guðlaug Elísabet Ólafsdóttir, sýna
öll að þau eru til mikils líkleg á
hvoru sviðinu sem er og það verð-
ur spennandi að fylgjast með þeim
næstu árin. Sérstaklega þykir mér
ástæða til að minnast á textameð-
ferð þeirra og ffamsögn. Þessi forni
texti, sem mörgum þykir tyrfinn
og óaðgengilegur og oft er fluttur
eins og um væri að ræða dauðan
bókstaf en ekki lifandi mál, verður
í þeirra meðförum að eðlilegu lif-
andi máli, fögru og hljómmiklu,
og hvergi vottar fyrir þeirri hátíð-
legu upphafningu sem gjaman
loðir við flutning bundins máls.
Það er hrein unun að hlýða á þess-
ar gullfallegu þýðingar þeirra
Helga og Kristjáns
í svona flutningi.
Og ekki er túlk-
un persónanna
síðri. Minnisstæð-
ust er mér túlkun
Höllu Margrétar
Jóhannesdóttur á
Jóköstu í Fönikíu-
meyjum, túlkun
Benedikts Erlings-
sonar á Kreoni í
Antígónu og sú
skemmtilega
skopmynd sem
Hilmir Snær
Guðnason bregð-
ur upp af Kinesiasi
í Lýsiströtu. Lýs-
istrata Guðlaugar
Elísabetar Ólafs-
dóttur og Lamp-
ido Margrétar Vil-
hjálmsdóttur í
sama verki em einnig vel lagðar og
skemmtilega túlkaðar, og hið sama
má raunar segja um allar þær per-
sónur sem leiddar em ffam fyrir
augu áhorfenda í Héðinshúsinu
þessi kvöldin. Hópurinn er ótrú-
lega samstilltur og hvergi snöggan
blett að finna. Það er meira en vel
þess virði að fara með þeim aftur
til Grikklands hins forna og finna
hve mannskepnan hefur í rauninni
lítið breyst í aldanna rás þrátt fyrir
allt.
Lítill fréttastúfur um Leikfélag Mosfellsbæjar og ívar Hauksson
í síðustu PRESSU vakti mikla athygli. Hann endaði þannig að ívar
ætlaði að gera eitthvað i málinu sem og hann gerði. Lögfræðingur
ívars, Ólafur Sigurgeirsson kraftalögfræðingur, sendi leikfélaginu
bréf þar sem farið var fram á að sýningar yrðu stöðvaðar tafarlaust.
Lögmaður leikfélagsins ráðlagði höfundi leikritsins, Jóni St. Krist-
jánssyni, að breyta nafni persónunnar ívars hnúajárns. Jón, sem
segir fyrirmyndir persóna vera að finna í heimsbókmenntunum,
gerði það og nú heitir l'var hnúajárn Sigurður skuldabani með vísun
í Sigurð fáfnisbana. I útvarpsviðtali á föstudaginn sagði ívar m.a.
við Þorstein G. Gunnarsson að einföld nafnbreyting væri síður en
svo nægjanleg betrumbót. En á þriðjudagskvöld barst leikfélaginu
fax og þeim til mikils léttis kom þar fram að fallið væri frá öllum
málarekstri. Það fylgir sögunni í þessu kostulega máli að ívar,
hvort sem það var ætlun hans eða ekki, gerði leikfélaginu mikinn
greiða — það hefur aldrei fengið viðlíka auglýsingu. Leikritið hefur
gengið fyrir fullu húsi og virðist ekkert lót á aðsókn.
Ivar varð
að Siaurði
FIMMTUDAGURINN 20. JANUAR 1994 PRESSAN 7B