Pressan - 03.03.1994, Blaðsíða 11

ingu gjalda og tolla á matvörur. Ef
það er rétt, þá er ansi stór hópur
þeirra manna á móti frjálsum við-
skiptum. Sá ágæti maður, Jón Sig-
urðsson forseti, var mjög eindregið
þeirrar skoðunar að forsenda ffam-
fara á Islandi væri verzlunarfrelsi.
Við erum einfaldlega að reyna að
koma stefhu Jóns Sigurðssonar
forseta í framkvæmd. Svo gamalt
er þetta mál.“
En þegar einu
sinni er búið að
samþykkja mál sem
Steingrímur er hæfur
Að öðru. Ætlarðu virkilega að
gera Steingrím Hermannsson að
Seðlabankastjóra?
„Ég hef enga ákvörðun tekið um
það. Mér er ekki einu sinni kunn-
ugt um hverjir hafa sótt.“
Efhann scekir um ogfœr hugsan-
lega ekki nema eitt atkvæði í Seðla-
bankaráði?
sigldi i gegtium
þingið tiltölulega
átakalítið.
„Það er engin
vissa fyrir því, en
maður skyldi ætla
að þegar búið er að
samþykkja frum-
varp í ríkisstjórn
verði því ekki
breytt nema með samkomulagi
stjórnarflokkanna. Það er eðli
stjórnarsamstarfsins.“
Bendir þetta ekki til þess að for-
ysta Sjálfstœðisflokksins hafi ekki
stjórn á þingmönnum sínum?
„Jú, það er mjög mikill ágrein-
ingur um þessa ffjálsu viðskipta-
stefiru og hann virðist ná inn í
Sjálfstæðisflokkinn. Það er land-
lægur mikill ótti við ffjáls viðskipti
sem er ekki að brjótast ffam fyrst
núna. Ég minnist þess þegar ég var
að byrja í pólitík, að eitt aðalátaka-
málið var að þáverandi viðskipta-
ráðherra, Gylfi Þ. Gíslason, hafði
heimilað innflutning á dönskum
tertubotnum. Islendingum fannst
þetta alger óhæfa. Því var haldið
ffam fullum fetum að þessi inn-
flutningur myndi verða til þess að
leggja bakaraiðn á Islandi í rúst.
Hver var niðurstaðan? Hér er eitt
mesta brauðúrval sem þekkist í
heiminum og brauðvörur tiltölu-
lega ódýrar samanborið við aðra
matvöru. Það er enn hægt að fá
danska tertubotna, ef menn leggja
sig ffam um að leita að þeim, en
engum dettur í hug að bakaraiðn
sé á fallanda fæti þeirra vegna.“
Hvað segir þetta okkur utn stjórn-
arsamstarfið? Það hefur tnikið verið
gert úr trúnaðarbrestinum sem upp
kotn í fyrra þegar þessar þrætur
byrjuðu fyrir alvöru.
„Það segir sig sjálft að þegar
stjórnarflokkar lenda í deilum op-
inberlega hefur það áhrif á sam-
starfið. Annars finnst mér sam-
starfið á milli ráðherranna hafa
verið ágætt, að þessu máli slepptu.“
Það er framundan erfitt ár, líður
að kosningum og stór mál sem þarf
að ganga í, eins og fiskveiðistjórnun.
Er stjórnin ekki ónýt til þeirra verka?
„Nei, það held ég alls ekki, en
hins vegar er mikill ágreiningur
um fiskveiðistjórnun, ekki sérstak-
lega á milli stjórnarflokkanna,
heldur innan allra flokka."
Ogþar eru umtalsvert meiri hags-
munir í húfi en í búvörudeUunni.
„Jú, ef til vill, en það voru líka
miklir hagsmunir í húfi í þessari
deilu, m.a. hvort einn ráðherra ætti
að hafa leyfi til þess að skrifa mat-
seðilinn fyrir íslenzkar fjölskyldur
og verðleggja hann líka. 1 sjávarút-
veginum er um að tefla með hvaða
hætti íslendingar ætla að umgang-
ast verðmætustu auðlind sína,
hvort það eigi að hleypa fáum ein-
staklingum í það að nýta þá auð-
lind og safna henni á sínar hendur
án endurgjalds. Það er stórt mál
eins og þú segir og sennilega
stærsta mál íslenzku þjóðarinnar
um þessar mundir."
Þar hefur Alþýðuflokkurinn tneð
nýlegum satnþykktum sett sig í tnjög
ákveðnar stellingar gagnvart sam-
starfsflokknum.
„Við höfum alltaf verið þeirrar
skoðunar að það eigi ekki að varð-
veita fiskveiðistjórnunarkerfið
óbreytt og meginatriði málsins er
að taka gjald fyrir aðganginn að
auðlindinni þannig að þjóðin öll
njóti affakstursins.“
Siglir ekki í hörkuátök í því máli?
„Nei, ætli það. Það verða einhver
skoðanaskipti, en ætli það sigli í
einhverja hörku?“
mælalaust að teljast hæfur. Ég hef
líka gert honum grein fyrir því
hvernig að málinu var staðið,
hvaða ákvörðun bankaráðið myndi
taka um auglýsingar, o.s.ffv."
En sjónarmiðið, setn Ágúst Ein-
arsson, formaður Seðlabankaráðs,
hefur lýst, að fagleg sjónarmið eigi að
ráða við ákvörðunina? Er það einskis
virði?
„Nei, en ég tel að það sé líka fag-
legt sjónarmið, að
maður sem hefur
verið forsætisráð-
herra Islands í sjö
ár hljóti að teljast
hæfur til að gegna
stjórnarfrumvarp i rri 1 n í ' . • 1 . . • / • ><
ríkisstjórn skyldi „Eg fief lCLtlO þettCL SJ071001110
tnaður œtla að það
líós við Steingrím, að efhann ráð^afaembætti
J ? xJ V1ð rikisstjorn eins
sceki, þá hljóti hann tvímcela 08 Seðlabanka
laust að teljast hœfur. “
„Ég hef sagt að fyrst tekin var sú
ákvörðun að hafa fleiri en einn
bankastjóra þá eru menn að gera
ráð fyrir því, að í hópi bankastjóra
Seðlabankans geti verið menn með
mismunandi skoðanir á efnahags-
málum. Það þýðir að ég get ekki
dæmt Steingrím Hermannsson
óhæfan einfaldlega vegna þess að
hann hafi einhverjar aðrar skoðan-
ir á efnahagsmálum, peninga- og
vaxtamálum en ég. Ég lít líka svo á,
að ég geti ekki hafnað og talið
óhæfan mann sem hefur verið for-
sætisráðherra íslands í sjö ár og
verið æðsti maður í stjórn efna-
hagsmála á Islandi, hvort sem mér
líkar við skoðanir hans eða ekki.“
Sýnist þér niðurstaðan af þeim
valdaferli — staða efnahagsmála og
þjóðarbúsins að honutn loktiutn —
vera slík að hún bendi til að maður-
itm sé sérstaklega hœfur til að takast
á við þetta embœtti?
„Því myndi ég svara á hinum
pólitíska vettvangi, en ég get ekki
fallizt á það að Steingrímur Her-
mannsson sé óhæfur til starfans.
Það þýðir ekki að ég muni undir
öllum kringumstæðum ráða hann.
Það er ekki einu sinni vitað hvort
hann sækir um og svo á bankaráð
eftir að gefa umsögn sína um um-
sækjendur. Ég er sannfærður um
að það verða margir í þeim hópi
hæfir. Minn vandi er að velja úr
þeim hópi. Ég hef enga ákvörðun
tekið um það.“
Því hefur verið lýst að þú hafir
sagt við Steingrím: „Þú verður ráð-
inn, satna hvað bankaráðið segir og
satna þótt formaður þess segi af sér. “
Hefurðu sagtþetta við hatm?
„Ég hef ekki orðað neitt svona,
en ég hef ekki heyrt þessi ummæli
höfð eftir mér neins staðar.“
Þið hafið hitzt til að ræða þessi
mál.
„Við höfum rætt þessi mál milli
okkar tvisvar eða þrisvar og þá hef
ég m.a. látið þetta sjónarmið í ljós,
að ef hann sæki, þá hljóti hann tví-
og
stjórastaða er.“
Ráðgjafaetnb-
ætti?
„Já, Seðlabank-
inn er ekki ríki í
ríkinu að óbreytt-
um lögum. Bank-
inn er ráðgefandi aðili gagnvart
ríkisstjórn, ekki algerlega sjálfstæð
stofnun óháð stefnu ríkisstjórnar.
Til þess þyrfti að breyta lögum.
Bankinn verður að taka tillit til
þeirrar stefnu sem ríkisstjórn mót-
ar og ég sé ekki að maður sem hef-
ur verið forsætisráðherra í sjö ár sé
óhæfur til að vera ráðgefandi aðili
við ríkisstjórn. Það er af og frá.“
En það liggja fyrir óafgreidd
Seðlabankalög sem veita bankanum
aukið sjálfstœði...
„Það frumvarp er óafgreitt og
hefur ekki verið lagt ffam aftur.“
Staða bankans myndi breytast
með því?
„Já, ef bankinn yrði gerður alger-
lega sjálfstæður, en það er ekkert
víst að það verði gert.“
Ef Steingrímur Hertnatmsson
verður ráðinn, eru þá ekki brostnar
forsendur til að gefa bankanum
þetta aukna sjálfstœði, ef Steingrím-
ur á bara áð gegtta þessu „ráðgjafa-
hlutverki“ sem þú ertað lýsa?
„Það horfir talsvert öðruvísi við
ef ráðinn er einn maður til að stýra
Seðlabankanum. Þá er ráðinn
maður til nokkurra ára til að bera
einn ábyrgð á stefnumótun bank-
ans og standa og falla með henni.
Það er allt annað að gera slíkan
Seðlabanka meira og minna óháð-
an stjórnvöldum fremur en banka
með þremur bankastjórum. Þá er
eins og komin sé þriggja manna
ríkisstjórn við hliðina á þeirri sem
fýrir er. Þar væri heldur enginn
einn tiltekinn aðfli ábyrgur fyrir
stefnumörkun og í slíku kerfi tel ég
að Seðlabanki eigi ekki að vera al-
farið óháður vilja stjórnvalda."
Setjum sem svo að Steingrímur
verði ráðinn. Yrði það ekki stór biti
fyrir Alþýðuflokkinti að kyngja eftir
alla utnræðuna um pólitískar stöðu-
veitingar síðustu misseri?
„Steingrímur er ekki stór biti fyr-
ir okkur alþýðuflokksmenn að
kyngja. Við höfum átt með honum
stjórnarsamstarf sem gekk ágæt-
lega, en það er ljóst að skoðanir
hans á mörgum málum eru mjög
mikið öðruvísi en skoðanir okkar.
Það er gert ráð fyrir því í núverandi
skipulagi að slíkir menn sitji ekkert
síður í bankastjórn Seðlabankans
og ég sé ekki að skoðanir Stein-
gríms Hermannssonar séu í grund-
vallaratriðum neitt öðruvísi en
skoðanir Tómasar Árnasonar hafa
verið. Þó hefur Tómas þótt vera
hæfur til að gegna embætti Seðla-
bankastjóra.“
Hans seta þarna hefur líka þótt
vera tákn kerfisitis eins og það hefur
veríð.
„Og eins og það er.“
Finnst þér að það eigi að vera
þannig áfram?
„Nei, nei. Ég gerði þá tillögu, og
kannaði stuðning við það í þing-
inu, að Seðlabankastjóri yrði bara
einn. Það kom í ljós að mikill
meirihluti þingmanna — eftir því
sem trúnaðarmenn þingflokka
sögðu mér — var andvígur því.
Það er því í stórum dráttum
óbreytt kerfi.“
Stöðuveitingar hafa spillt
fyrir Alþýðuflokknum
Hefurðu áhyggjur af slakri stöðu
Alþýðuflokksins í skoðanakönnun-
um?
„I síðustu skoðanakönnun, sem
gerð var, fengum við tæp 12 pró-
sent, sem er með því mesta sem
flokkurinn hefur mælzt með utan
kosninga. Skoðanakannanir eru
því út af fyrir sig
ekki ástæða til
svartsýni. Þetta er
svipað og við vor-
um með fyrir síð-
ustu kosningar, sem
skilaði okkur tíu
þingmönnum.
Hitt er annað, að
Islendingar eru
íhaldssöm þjóð og
óttast breytingar.
Það hefur yfirleitt
lent í hlut Alþýðu-
flokksins að vera
formælandi breytinga og sá sem er
formælandi breytinga á Islandi á
oft í baráttu við mikla andstöðu.
Þegar litið er til baka hefði enginn
viljað hafa orðið af þessum breyt-
ingum, álveri við Straumsvík, þátt-
töku i EFTA, auknu innflutnings-
frelsi, o.s.frv. Þetta sætti allt tals-
verðri andstöðu. Menn sögðu: „Ál-
verið gerir Island að varanlegu lág-
launasvæði og leiðir til barnadauða
í Hafnarfirði." Og spurðu: „Hvað
eiga Islendingar með að éta epli og
appelsínur um hásumar? Á virki-
lega að leyfa bara hverjum sem er
að kaupa bíl? Á að leyfa Islending-
um að ferðast til útlanda eins og
þeim dettur í hug? Er það vogandi
að leyfa Islendingum að kaupa
sumarhús annars staðar en í sínu
eigin landi?“ Nú vildi enginn búa
við gamla kerfið, en menn eru
fljótir að gleyma. Alþýðuflokkur-
inn er enn að mæla fyrir breyting-
um, EES, GATT og byltingu í fjár-
magnskerfinu varðandi opnun
þess, svo dæmi séu nefnd. íhalds-
sömum Islendingum er ekkert of
vel við breytingar og því eigum við
oft undir högg að sækja.“
Ef það er rétt að flokkurínn sé í
fararbroddi helztu framfaratnála,
eru það ekki forystutnistök að nýta
sérþað ekki til fylgisaukningar?
„Við höfum stundum uppskorið
vel, til dæmis í kosningum 1978, en
þá mistókst okkur að nýta tækifær-
in. Á síðari árum hefur flokkurinn
nýtt tækifærin vel, því við höfum
verið stanzlaust í ríkisstjórn á sjö-
unda ár og erum ekki hættir enn.“
Flokkurinn hefur tvisvar á síðari
árutn, 1978 og 1987, ttáð verulegri
uppsveiflu og þá á svipuðutn for-
sendum — setn umbótasinnaður
andketfisflokkur — en er nú eftir
nokkurra ára stjórnarsetu líklega
samansúrraðasti ketfisflokkur setn
til er í almenningsálitinu. Hvað
gerðist?
„Ég skal viðurkenna að stöðu-
veitingar hafa spillt fyrir Alþýðu-
flokknum. En að nefna flokkinn
kerfisflokk er allt annar hlutur. Það
er alveg fráleitt. Hvar er það kerfi
sem flokkurinn hefur hengt sig við?
Er það hagsmunakerfi landbúnað-
arins? Sjávarútvegsins? Atvinnu-
rekenda eða verkalýðshreyfingar?
Við höfum ekki hengt okkur á
neina slíka hagsmuni.
Okkur hefur verið legið á hálsi
fyrir tilteknar stöðuveitingar, en ég
bið menn að skoða hvort við höf-
„Það dettur engum í hug
hætt störfum. Það þarf líka endur-
nýjun í stjórnmálin og það verður
að skoða hvernig á að gera stjórn-
málamönnum mögulegt að hætta.
Þetta eru menn sem hafa í mörg-
um tilfellum kvatt starfsferil annars
staðar og vilja kannske hætta þegar
10-15 ár eru eftir af starfsævinni.
Hvernig á að standa að því? Þessari
spurningu hefur verið svarað í
flestum nálægum löndum, en ekki
hér. Mér finnst mjög óeðlilegt að
eina útgönguleið slíkra manna sé
að taka við einhverju stjórnunar-
embætti í opinbera þágu, en ein-
hverja útgönguleið verða menn að
hafa.“
Af hverju er þeim tneiri vorkunn
en öðrutn að finna sér nýja vinnu?
Fólki er sagt upp störfum daglega,
jafnvel fimmtugu og sextugu fólki.
Þurfa stjómmálamenn einhverja
sérstaka meðhöndlun?
„Það er staðreynd að þessir
menn eiga miklu erfiðara með það
en aðrir að finna sér störf við hæfi,
af því það virðist í hugum fólks
gera rnann óhæfan að hafa verið
orðaður við stjórnmál. Slíkir menn
myndu til dæmis ekki eiga mögu-
leika á að vinna við fjölmiðla, því
þeir yrðu alltaf taldir vilhallir. Ég
þekki þetta af eigin reynslu; ég datt
út af þingi frekar ungur maður árið
1983 og það var talsvert erfitt að
finna starf aftur. Það var svo til
sama hvaða starf ég tók mér fyrir
hendur, það sætti alltaf talsverðri
gagnrýni. Þetta var þó á þeim tíma
þegar full atvinna var
í landinu og engir at-
vinnuörðugleikar. Ég
þekki það líka af
ýmsum kunningj-
, um, sem hafa þurft
nuna að danskir tertubotnar aðfaram stjómmái-
um af einhverjum
muni leggja bakaraiðn á
Islandi í rúst.

„Hvernig geta menn, sem hafa verið lungann úr
œvinni við stjórnmálastörf hœtt störfum?“
um hegðað okkur með einhverjum
hætti öðruvísi en aðrir flokkar sem
setið hafa í ríkisstjórnum undan-
farin ár. Hafa þeir ekki líka ráðstaf-
að stöðum til sinna flokksmanna?“
Finnst þér virkilega nóg að segja
„Eru ekki allir hinirsvona líka?“?‘
„Nei, ég er ekki að mæla þessu
bót. Við þurfum að þræða vand-
ratað einstigi á milli þess að mis-
nota ekki völd til að ráða fólk og
hins vegar að láta hæft fólk ekki
gjalda þess að hafa verið í stjóm-
málum. Án þess að ég vilji fara út í
einstök dæmi, þá held ég að engum
hefði dottið í hug að segja að Jón
Sigurðsson væri ekki hæfur til að
gegna embætti Seðlabankastjóra, ef
hann hefði aldrei skipt sér af
stjórnmálum. Hvernig getur sú
ákvörðun, að sinna stjórnmálum
um nokkurra ára skeið, gert hann
óhæfan til að gegna embættinu?"
Gagnrýnin snerist kannske ekki
aðallega um hæftú eða vanhœfni
Jóns Sigurðssonar, heldur leikara-
skapitm í kringum ráðninguna.
Svipað var tilfellið tneð Karl Steinar
Guðnason, þar setn allir vissu —
nema hatm og Guðmundur Ámi
Stefánsson líklega — að hatm yrði
forstjóri Tryggingastofnunar nokkr-
um mánuðum áður en það gerðist.
Það er eins og það sé verið að gera
grín aðfólki og dótngreind þess.
„Það má vel vera að aðdragand-
inn hafi gert það að verkum að
mönnum fyndist þetta ekki eðli-
legt, en það er þá aðdragandinn
sem er gagnrýndur en ekki menn-
irnir eða í hvaða stöður þeir sett-
ust. Ég hef þekkt tvo forstjóra
Tryggingastofnunar, Sigurð Ingi-
mundarson og Eggert G. Þor-
steinsson, og ég tel að Karl Steinar
Guðnason sómi sér vel í þeim
hópi, hann sé fyllilega hæfur til að
taka við því embætti. Hins vegar er
það rétt að hann hefur frá unga
aldri tekið þátt í stjórnmálum.
Þarna er mjög vandþrætt einstigi
sem erfitt er að feta, ekki sízt í
þjóðfélagi eins og íslandi. En menn
þurfa þá líka að leita svars við þeirri
spurningu, sem sækir á, hvernig
menn sem hafa verið lungann úr
ævinni við stjórnmálastörf geta
ástæðum á bezta
aldri, að þeir hafa
margir lent í miklum
erfiðleikum. Af því
að þeir höfðu stund-
að stjórnmál þóttu
þeir ekki gildir í störf
sem þeir hefðu ella verið taldir vel
hæfir til. Þetta er vandamál sem
verður einhvern veginn að leysa. Á
meðan það er ekki gert er hætta á
að þunginn verði á einhverjum
stjórnunarstöðum sem við höfum
verið gagnrýndir fyrir að veita fólki
sem hefur verið í pólitík.“
Jón Baldvin á að sitja áfram
Er þörf á endurnýjun víðar? Til
dæmis íforystu Alþýðuflokksins?
„Nei. Við höfum ágætu fólki þar
á að skipa.“
Ekki til að endurbœta þá ímynd
setn hefur skapazt um flokkinn á síð-
ustu misserum?
„Ég held að nýtt fólk í æðstu for-
ystu yrði ekki til þess að bæta neinu
við þá stöðu sem flokkurinn er í.
Við eigum mjög hæfan og farsælan
formann, sem ég tel að eigi mörg
ár eftir I starfi. Við höfum misst
töluverða reynslu með því að missa
þrjá af okkar reyndustu þing-
mönnum, Karl Steinar, Eið
Guðnason og Jón Sigurðsson, og
við megum ekki við meiri blóð-
töku að svo stöddu. Við erum að fá
nýtt fólk inn sem þarf ákveðinn
reynslutíma áður en það getur tek-
ið við. Við eigum að nýta okkur
það nýja fólk og líka þá foringja
okkar sem hafa gegnt því starfi
með glæsibrag.“
Því hefur verið fleygt að ef Jón
Baldvin Hannibalsson ákvœði af
einhverjum ástæðum að hœtta, þá
myndir þú taka starfið að þér?
„Nei. Starf formanns Alþýðu-
flokksins er ekki eftirsóknarvert.
Það er mjög erfitt. Jón Baldvin
Hannibalsson gegnir því mjög vel
og ég styð hann mjög eindregið til
að halda því áfram.“
Myndirðu neita ef eftir því væri
leitað?
„Ég myndi leggja til að Jón Bald-
vin Hannibalsson yrði endurkjör-
inn formaður á næsta flokksþingi,
enda verður hann það.“
Áttu von á að þar kotni til kosn-
inga, til dættiis á milli hatis og Jó-
hönnu Sigurðardóttur?
„Ég get ekkert um það sagt, en ég
á síður von á því.“
Karl Th. Birgisson