Tíminn Sunnudagsblað - 04.03.1962, Blaðsíða 14

Tíminn Sunnudagsblað - 04.03.1962, Blaðsíða 14
fengi ekki rönd við reist í sumum þeim málum, sem miklu vörðuðu, vegna andspyrnu stjórnarinnar, yfirgangs kaupmanna og annarra afla, sem meir máttu sín. í emb- ættistíð hans gerðist m.a. sá við- burður, sem Norðlendingum átti eftir að svíða um langan aldur, er biskupsstóll og skóli voru niður lagðir á Hólum. Mun þó engum hafa sviðið það sárar en Stefáni amtmanni. Stefán Þórarinsson fékk þann dóm hjá Jóni Sigurðssyni, að hann hafi verið „einn hinn duglegasti og framkvæmdasamasti embættismaður, sem verið hafi á Islandi á seinni tímum og hafi Norðurland borið menjar eftir stjórn hans fram til þessa dags.“ Þarf ekki að efa rétt- dæmi Jóns Sigurðssonar um þetta, fremur en flest annað, og má af því marka, hvílíkur maður Stefán Þórarinsson var. Grímur Jónsson Að Stefáni amtmanni látnum tók Grímur Jónsson, móðurbróðir Gríms Thomsens, við amtmanns- embættinu. Hann var þá þrjátíu og átta ára að aldri, hafði ungur lokið lögfræðiprófi og síðar her- foringjaprófi og framazt vel í Dan- mörku, kvænzt danskri konu, og var sjálfur ærið dansklundaður. Grímur var amtmaður að þessu sinni um 10 ára skeið, en fluttist þá aftur til Danmerkur. Um áratug síðar, eftir lát Bjarna Thoraren- sens, tók hann enn við amtmanns- embætti á Möðruvöllum og gegndi því til dauðadags 1849. Um nafn Gríms Jónssonar stend- ur enginn Ijómi í sögu landsins. Hann var ólikur öðrum Möðruvalla- amtmönnum um margt. Hann var aðgerðalítill, fáskiptinn og ómild- ur. Kallaði hann yfir sig mikla reiði almennings. Einn hinn sögu- legasti viðburður aldarinnar hér á landi gerðist einmitt í sambandi við þessa almenningsreiði gagnvart Grími amtmanni, er Skagfirðing- ar höfðu forystu um það sumarið 1849, að mikið fjölmenni bænda og búaliðs fór mótmælaför að Möðru- völlum, sem stefnt var gegn amt- manni. Bar þetta við skömmu fyrir dauða hans og hefur vafalaust haft mikil áhrif á hinn aldraða mann, og ef til vill flýtt fyrir dauða hans, þó að slíkt verði aldrei sannað. Fyrir nokkrum árum komu út á prenti bréf Ingibjargar Jónsdóttur, konu Þorgríms gullsmiðs Thom- sens, húsfreyju á Bessastöðum, er hún ritaði bróður sínum, bæði meðan hann var í Danmörku og eins eftir að'hann varð amtmaður á Möðruvöllum. Þessi bréf vitna fyrst og fremst um ágæti bréfrit- arans, frú Ingibjargar, en varla getur hjá þvi farið, að okkur nú- tímamönnum verði á við lestur margra þessara bréfa að hugsa hlýlegar til Gríms amtmanns en löngum hefur verið siður á Islandi. Bjarni Thorarensen Þekktastur allra amtmanna á Möðruvöllum er Bjarni Thoraren- son, sem gegndi embættinu á árun- um 1833 til dauðadags 1841. Bjarni þótti skyldurækinn embættismaður og mun sjálfum hafa þótt allmikið til stöðu sinnar koma, og áreiðan- lega hefur hann litið stærra á sig sem amtmann en skáld. En það sannast áþreifanlega á Bjarna Thorarensen, að „listin er löng“. Hann átti sér eftirsótt ból „hefðar uppi á jökultindi", en þótti þar skjóllítið og brá sér því stundum „niðrí gleðidalinn". Það fyrnist óð- um yfir verkin, sem hann vann'á jökultindi hefðar sinnar, þau leysti hann óaðfinnanlega af hendi, en ekki voru þau líkleg til langlífis fremur en mörg önnur kontórverk. Hins vegar halda þau verkln, sem hann vann niðri í gleðidalnum, nafni hans á loft enn í dag og munu gera um ófyrirsjáanlegan tíma. Það er skáldskapur hans. Svo mjög tekur tíminn skáldskap fram yfir embættisstörf, að það mætti gjarnan verða nokkurt umhugs unarefni þeim landsfeðrum og háttvirtum kjósendum, sem halda, að fjárhagslegt sjálfstæði og menn- ing þjóðarinnar sé í bráðum voða, ef ungu skáldi er veittur árlegur fjárstyrkur úr ríkissjóði, sem nem- ur svo sem hálfum mánaöarlaun- um skrifara á ríkisskrifstofu. I Pétur Havstein Eftir lát Gríms Jónssonar varð Pétur Havstein amtmaður og sat á Möðruvöllum um tuttugu ára skeið, 1850—1870. Var hann tvímælalaust einn hinn mesti skörungur, er amt- mannsembætti gegndi á Möðruvöll- um, miklum gáfum gæddur, fram- úrskarandi röskur til verka og framfarasinnaður, en vanstilltur og gat orðið úr hófi stórorður. Þekktastur hefur Pétur amtmaður orðið fyrir framgöngu sína' í kláða málinu svonefnda rétt eftir miðja öldina. Er framtak hans og fyrir- hyggja í því máli rómuð enn i dag, enda verður víst engum þakkað það fremur en honum, hve giftu* samlega tókst að verjast veikinni Á Norðurlandi. Pétur amtmaöur var fæddur af dönsku foreldri. Faðir hans, Jakob Havsteen, íluttist ungur til Is- lands og rak verzlun á Hofsósi, en gerðist einnig gildur bóndi á ís- lenzka vísu og bjó á Hofi og Höfða í Skagafirði. Móðir Péturs amt- manns hét Maren Bireh, dóttir dansks beykis á Akureyri. Danskir kaupmenn áttu almennt ekki al- þýðuhylli að fagna á íslandi í þá daga, en það átti ekki við um Jakob Havsteen á Hofsósi. Hann naut bæði álits og vinsælda og lét sína að góðu getið. Pétur, son- ur hans, var sannur íslendingur og lagði sérstaka rækt við íslenzkt mál og talaði það og skrifaði öðr- um betur. Pétur Havstein var talinn van- heill á geðsmunum hin síðustu emb- ættisár sín og var látinn víkja úr embætti árið 1870. Er enn í dag til þess tekið, hve ósanngjarnlega átti að honum að fara í sambandi við amtmannsskiptin. Urðu þá margir til þess að talca málstað hans, enda virtu hann allir fyrir skyldurækní og ötula forystu um langt skeið. Seinustu æviárin bjó hann í kyrrð í Skjaldarvík við Eyjafjörð og and- aðist þar 1875. Hann var þríkvænt- Friðriksgáfa, se’tur amtmannanna. 38 T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ

x

Tíminn Sunnudagsblað

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn Sunnudagsblað
https://timarit.is/publication/301

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.