Tíminn Sunnudagsblað - 04.03.1962, Blaðsíða 7

vakti afbrýðisemi
sem húsmaður í Árnesi í Trékyllis-
vík, vitnar Daði Níelsson grái, sem
þá var í Steingrímsfirði“.
Sagnir, svipaðar þessu, hafa lifað
á vörum fólks í Húnaþingi.
Þrátt fyrir þetta verður ekki haft
fyrir satt, að Erlendur Guðmundsson
hafi gerzt banamaður Ólafs Benedikts
sonar og strokið síðan úr héraði. Vit-
anlega verður ekki fyrir það synjað,
að slíkt hafi getað átt sér stað. Það
hefði ekki verið neitt einsdæmi. En
jafnvel vitnisburður Daða Níelssonar
verður léttur á metunum, svo afdrátt
arlaus, sem hann er, því að manntal
Árnesprestakalls frá árinu 1832 er
enn til, og þar getur einskis manns,
sem nefnist Guðmundur Erlendsson,
hvoi'ki í Árnesi né annars staðar. Að
sönnu kynni Daða að hafa misminnt,
livaða ár þessi húsmaður var í Ár-
nesi. En ekki er hann þar heldur að
finna næsta ár á eftir né tvö næstu
ár á undan, og ekki bregður fyrir
neinum Guðmundi Erlendssyni frá
því að Erlendur á Torfalæk hvaif og
fram til ársins 1816. Loks er enginn
maður, sem svo heitir, skráður þang
að kominn árin 1816—1828.
Líklegt er því, að hér sé málum
blandað. Hinir æruverðugu sagnarit-
arar vir'ðast hafa fallið í þá freistni,
að vilja helzt hafa það, sem ævintýra-
legast var. En skýringar á því, hvaða
mynd sagnirnar um Erlend Guð-
mundsson tóku á sig í alþýðu munni,
kann ef til vill að vera að leita í at-
burðum, sem urðu á Torfalæk, hálf-
um öðrum áratug eftir hvarf hans:
II.
Þessu næst er frá þvi að segja, að
Guðrún Skúladóttir bjó um skeið
ekkja á Torfalæk eftir hvarf Erlends
Guðmundssonar, unz til bús með
henni réðst Ólafur Ingimundarson,
stúdent. Hafði hann lokið prófi í
Hólaskóla og verið síðan um alllangt
skeið í þjónustu ýmissa fyrirmanna.
Gekk hann að eiga Guðrúnu haustið
1809, enda þótt hún væri nálega tutt-
ugu árum eldri. Þá var alsiða, að jafn
vel ungir menn ynnu það til bús og
staðfestu að kvænast öldruðum ekkj-
um og þótti hyggindi, en læging eng-
in. Aldur'hnignir ekklar giftust aftur
á móti iðulega ungum stúlkum með
atbeina foreldra, er vildu sjá
þeim farborða efnalega.
Guðrún Skúladóttir entist allvel.
þótt ekki næði hún háum aldri. Hún
dó á útmánuðum 1824, og var þá dótt
urdóttir hennar og fósturbarn þeirra
Ólafs, Guðrún Arnbjörnsdóttir’ frá
Ósi, um skeið bústýra hans.
Um þessar mundir var séra Hail-
ciór Ámundason prestur á Melstað í
Miðfirði. Hann var sonur Ámunda
Jónssonar í Syðra-Langholti 1 Hruna-
mannahreppi, hins nafntogaða smiðs
og eins bezta málara sinnar aldar,
þess hins sama og vefari var í innrétt
ingunum í Reykjavík og forðaði þar
manntjóni í stórbruna árið 1764, þeg-
ar eldur kom á hvassviðrisnóttu. Séra
Halldór var tvíkvæntur og átti margt
barna. Meðal dæti'a hans af fyrra
hjónabandi var ein, er Ástríður hét,
komin hátt á þrítugsaldur og hafði
ekki verið manni gefin.
Séra Halldór hafði fyrr meir verið
sóknarprestur Ólafs á Torfalæk. Nú
samdist svo, að Ástríður' gerðist bú-
stýra Ólafs. Vera kann, að fleiri ráð-
um hafi verið ráðið um framtíð henn-
ar, því ^ð Ólafur var dável efnaður
og átti halfan Torfalæk, en þá hefur
dráttur orðið á efndum. Sýnist svo,
sem allt hafi farið skaplega fram á
Tor'falæk um sinn og bústýran ekki
með öllu varnað Ólafi Ingimundar-
syni þess lífsmunaðar, sem hún gat
látið í té. En með því, að hann var nú
kominn fast að sextugu og tekinn að
gerast brjóstveill, sleppti hann hluta
jarðarinnar ári síðar en Ástríður kom
til hans. Hét sá Ögmundur Ögmunds-
son, er þá kom þangað, og kona hans
Ástríður Ólafsdóttir, bóndadóttir fr'á
Valadal á Vatnsskarði. Næsta ár á
eftir fétok gamall vinnumaður Ólafs,
Jóhannes Jónsson, einnig nokkur jarð
arafnot á Torfalæk, svo að þar var
nú þríbýli.
Svo var háttað híbýlum, að afþiljað
hús, sem kallaðist, var í öðrum enda
baðstofunnar, og munu þau Ólafur og
ráðslcona hans hafa' hafzt þar við, en
pnnað fólk í baðstofu og á lofti yfir
henni. Virðast húsakynni hafa verió
allgóð á Torfalæk á mælikvarða
þeirrar tíðar, en líklega nokkuð
þröngsetin, þegar þríbýli var komið
þar, þótt vinnufólk væri fátt, ekki
sízt þar sem báðir nýju ábúendurnir
áttu börn. Ekki er þó annars getið en
samkomulag hafi verið þolanlegt.
III.
Nú víkur sögunni austur í Langa-
dal. Ástriður Ólafsdóttir átti bróður,
sem Björn hét og hafði alið nálega
allan aldur sinn í Húnaþingi frá ell-
efu ára aldri, þótt Skagfirðingur væri
að uppruna. Hann var á fertugsaldri,
kvæntur maður og átti að konu Guð-
rúnu Guðmundsdóttur frá Móbergi,
náfrænku Erlends þess, er forðum
hvarf frá Torfalæk. Bjó hann um
skeið í Hvammi í Langadal, en hafði
nú flutt bú sitt að Holtastöðum.
Björn var burðamaður mikill,
skapríkur og óvæginn í -deilum og
hafði þá stundum heiftarlega í heit-
íngum við andstæðinga sína. En at-
höfn fylgdi ekki orðum að sama
skapi, og sáttfús var hann eftir á, þótt
í odda hefði skorizt. Var hann kallað-
ur hrekkjalaus, og jafnaðarlega mun
Gömul bæjarhús á Torfalæk í byrjun aldarinnar
TÍMINN — SUNNUDAGSBLAÖ
31