Tíminn Sunnudagsblað - 27.01.1963, Blaðsíða 2

*
Nikólás Kópernikus (1473—1543)
fæddist í Thorn í Póllandi. Faðir
hans andaðist, þegar Kópernikus
var ungur að árum, og fór hann þá
í fóstur til frænda síns, Lukas
Watzelrpde biskups, og það var
vegna hvatningar þessa frænda síns
og stuðnings, að hann tók að nema
fornmenntir, stærðfræðj og stjörnu-
fræði við háskólann í Krakov. Ár-
ið 1498 var hann sendur til ýmissa
háskóla á Ítalíu — og má þar sér-
staklega geta hins fræga háskóla
í Bologna, til þess að læra lögfræði
og halda áfram stærðfræðinámi
sinu. Þar hefur hann áreiðanlega
lært grísku og kynnzt heimsmynd
hinna gömlu arabísku heimspekinga,
og auk þess hefur hann bætt við
hina alhliða þekkingu sína með Jyfja-
fræðinámi. — Eftir dvöl sína j Ítalíu
tók hann doktorsgráðu í kirkjulög-
um og fékk stöðu við kirkjuna í
Frauenburg og varð þá frjáls allra
athafna sinna.
KÓPERNIKUS OG
KENNINGAR HANS
Hann fór aftur til Ítalíu og hélt
áfram námi, en eftir tíu ára dvöl
þar snéri hann heim, og þar með
lauk náms- og ferðaárum þans. —
Hann hélt nú heim til frænda sins
í Austur-Prússlandi, sem var óvenju
vel menntaður maður-, og hjá honurn
starfaði Kópernikus árum saman sem
einkaritari, jafnframt því sem hann
vann að vísindalegum rannsóknum
og þýðingu grískra rita á latínu. Það
er áreiðanlega á þessum tima, sem
hann vinnur að hinni nýju kenningu
sinni um alheiminn.
Eftir dauða frænda síns fól kórs-
bræðrasamkoma kirkjunnar Kóper-
nikusi ýmiss konar stjórnarstörf, og
í þvi sambandi iágði hann fram hug
mynd um endurbót á gjaldmiðlin-
um. Hann naut mikils álits vegna
þekkingar sinnar og lærdóms, og
reynt var að fá hann til þess að
vinna að endurbótum á almanakinu
en hann neitaði og bar því við, að
menn þekktu enn ekki hreyfingar
tungfe og sólar nógu vel.
En um þetta leyti hafði hann ein-
mitt lokið við heimsmynd sína, og
orðrómurinn um það barst til allra
menntamanna. Margir höfðu lesið
fyrsta uppkast hans að heims-
myndinni, en það hafði farið manna
í milli í eftirriti. Hann vann kenn-
ingu sinni fylgi meðal andlegra yf-
irvalda, svo sem Sehönberg kardí-
nála og Tiedemand Giese biskups.
Ungur stærðfræðingur, Georg Jóa-
kim Rehticus (1514—1576), ferðað-
ist alla leið frá Wittenberg til Frau-
enburg til þess að hitta hinn mikla
•stjörnufræðing, og það fór svo, að
hann varð samverkamaður Kópernik-
usar. Rehticus setti fram heimsmynd
Kópernikusar í stuttu almennu
^formi, og var sú framsetning
prentuð í Danzig árið 1540.
Kópernikus sjálfur hafði fram að
þessu veigrað sér við að gefa út
nánari útlistanir á kenningu sinni,
að sumu leyti vegna þess, að hann
áleit, að kenningin væri ekki enn
nægilega vel grundvölluð, en auk
þess hafði hann þá skoðun — sem
andlegt yfirvald og dulhyggjumað-
ur af skóla Pýþagórusar og Platons
— að það væri aöeins ætlað hinum
útvöldu andans mönnum, að skilja
hina guðdómlegu heimsmynd, og
það væri varla ómaksins vert að
koma henni á framfæri við almenn-
ing, sem ekki hefði tök á að skilja
hana. Kópernikus hefur hins vegar
varla verið hræddur við aðgerðir að
'hálfu kirkjunnar; hann átti það
marga valdamikla stuðningsmenn
innan hennar. Og hin kaþólska
kirkja var á þessum tíma yfirleitt
umburðarlyndari gagnvart vísinda-
legu kenningum en síðar varð.
Þrátt fýrir þessa afstöðu Kóper-
nikusar tókst að fá samþykki hans
til útgáfu á verki hans: „De
revoluitionibus orbium coelestium“
(„um breytingar á hreyfingum him-
inhnattanna"), og aðstoðarmaður
hans, Rehticus, fór til Núrnberg ár-
ið 1542 til þess að fylgjast með prent
uninni hjá hinum fræga bókagerð-
74
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ