Tíminn Sunnudagsblað - 27.01.1963, Blaðsíða 21

Beinamáliö húnvetnska
Framhald af 80. síðu.
Gauksmýri. Hljóp Þorvaldur þá upp
meff barefli oe lét ríða um höfuð Sím
oni og sagði, að þetta skyldi hann
hafa „fyrir að hafa gert sig að hel-
vítis hleypigikk í haust 1 reiðunum".
Lauk ekki rimmu þeirra á Gauksmýr
arhlaði, fyrr en kona Þorvalds kom
út og skarst í leikinn. Rauk þá Þor-
valdur burt.
Slíkur nábúakrytur var raunar ekki
til mikilla tíðinda talínn, því að víða
lá ófriður í landi bæja á milli. —
Þessu var ekki sízt á loft haldið
vegna þess, að deilan spratt af brigzli
um orðróm þann, sem á Þorvaldi
hvíldi.
Öllu sögulegra þótti það, sem gerð
ist í ferð þeirra Þorvalds og Jóns
Eiríkssonar í Svarðbæli vestur í
Stykkishólm. Milli þeirra var nepja
í mesta lagi, og gekk það staflaust
um sveitina, að Þorvaldur hefði dreg-
ið upp hníf og farið að brýna hann,
Jóni til ógnunar. En ekki gerði Þor-
valdur þetta upp úr þurru. Jón hafði
bekkzt til við hann og brigzlað hon-
um um það, sem honum kom verst.
Hann hafði sem sé spuit Þorvald,
hvaða maður það væri, sem stæði hjá
honum — „mér sýnist það vera mað-
ur á grænum kjól“, sagði hann. Þetta
stóðst Þorvaldur ekki. Hann bað
ferðafélaga sinn með mörgum Ijótum.
orðum að halda saman á sér kjaftin-
um — „ellegar ég skal drepa þig“.
Farandmönnum úthýsti Þorvaldúr
enn, þegar illa stóð í bæli hans, eins
og stundum áður. Kunnu menn sögu
af karli einum, sem kom að Gauks-
mýri í vondu veðri og baðst gisting-
ar. En Þorvaldur vísaði honum burt
og lét sig engu gilda, hvað um hann
yrði, því að nóg væri af hyski, sem
flakkaði bæ írá bæ og sygi blóð úr
öðrum. Karl hafði skriðið inn í bæj-
argöngin, en Þorvaldur stjakaði hon
um og skellti hurðinni á klofa. En
þegar karlinn hafði sig ekki burt frá
lokuðum dyrunum, opnaði Þorvaldur
aftur og sagði honum að snáfa inn.
Var hann svo á Gauksmýri um nótt-
ina við lítið tillæti.
XX.
Eggert Rafnsson, sem almanna-
rómurinn eignaði hlutdeild í því ó-
dæðisverki, er átti að hafa verið unn
ið á Hjaltabakkasandi haustið 1802,
var um flest gerólíkur Þorvaldi. Hann
var ekki talinn jafnoki Þorvalds að
greind, en átti stórum færri óvini.
Hann var stilltur maður og óhlutdeil-
inn, en gerðist snemma mjög þung-
lyndur. Nízka hans og ágirnd þóttu
mestir lestir í fari hans, og sögðu
kunnugir, að þeirra hefðu gætt þeg-
ar á æskuárum. Létust þeir varla
hafa þekkt svo ágirndarfullan ungl-
ing, sem hann var, og á sveimi var
sá orðrómur, að hann hefði í barn-
æsku stolið peningum frá föður sín-
um á Hjáltabakka. Engum rökum
verður þó sá orðrómur studdur.
Eggert kvæntist nokkrum árum
eftir strand Hákarlsins og fékk að
konu Ragnheiði Skúladóttur á Ás-,
bjarnarstöðum á Vatnsnesi. Gerðu
þau bú sitt á Ásbjarnarstöðum og
höfðu lítið um sig. Hugur Eggerts
snerist allur um að nurla saman pen-
íngum og svelti hann sjálfan sig og
píndi til þess að ná því marki. Þeg-
ar hann var í veri, var hvaðeina falt
hjá honum fyrir peninga — mata
hans sem annað •— og unni hann
sjálfum sér helzt ekki annars en þess,
sem enginn lagði fölur á. Öðrum
þræði sóttist hann þó eftir flikum,
sem skart þótti að og var oft vel bú-
inn á mannamótum. Hefur þess ef til
vill gætt, að hann var prestssonur,
því að ekki er ósennilegt, að tiltoald
hafi verið meira í klæðaburði á
Hjaltabakka í æsku hans en tíðkaðist
hjá þorra bænda.
Heima fyrir var Eggert oft hald-
inn slíku fálæti, að hann mælti ekki
orð frá vörum, og stundum lagðist
þessi kvilli svo þungt á hann, að
kona hans óttaðist, að hann myndi
leitast við að fyrirfara sér. Var á
köflum vakað yfir ferðum hans og
forðazt að láta neitt það vera á glám-
bekk, sem hann gæti grandað sér
með. Á hinn bóginn mun Ragnheiði
hafa getizt vel að þvi, hve Eggert var
óvorkunnlátur við (Sjálfan sig, því
að hún var harðgeðja mjög og mun
ekki síður liafa haft hug á fjárafla
en bóndinn.
Vafalaust hefur Eggert oft orðið
þess var, hvaða grun menn höfðu á
fortíð hans, enda er kunnugt, að
honum var jafnvel brigzlað um það
heima á Hjaltabakka. Sá skuggi, sem
yfir henni hvildi, hefur ef til vill
stuðlað að fásinnutjni, sem á hann
sótti. Þótt tortryggnj manna á honum
hafi sennilega ekki oft komið ber-
lega fram í orðum eða viðmóti við
hann sem Þorvald, sökum þess hve
óáreitinn hann var og fáskiptinn, þá
bjó í brjósti margra andúð í hans
garð vegna orðrómsins, sem á honum
lá. Til er ein saga, sem lýsir þessu
vel.
Það var haust eitt, að Sæmundur
Brynjólfsson í Bjarghúsum var stadd
ur í Þorgrímsstaðarétt á Vatnsnesi.
Þar var og Eggert á Ásbjarnarstöð-
um og margt fleira fólks, og þreyttu
ungir menn glímu á grund við rétt-
ina.
Eggert var venju fremur ör og létt
ur í bragði þennan dag og skartlega
búinn. Vakti einkum athygli rautt
vesti, sýnilega af útlendum uppruna.
Stóð hann álengdar og fylgdist um
hríð með glímunni, en þegar honum
þótti fara að gæta þófs, kallaði hann
til glímumannanna að herða sig.
Það þurfti ekki meira til. Hér hafði
Eggert haft sig meira í frammi en
hann mátti að ósekju.
Allt í einu laust því niður i hug
Sæmundar, að rauða vestið, sem skart-
aði á bóndanum frá Ásbjarnarstöðum,
væri af hinum horfna skipstjóra af
Hákarlinum. Hann fylltist megnu ó-
geði á manninum, og í huga hans
læddist bitur spurning:
„Hvað vill þessi maður vera að
leggja til?“
Og það sagði Sæmundur sjálfur,
að þess konar óbeit á Eggert hefði
oftar blossað upp af litlu tilefni.
Það hefur bersýnilega verið vand-
lifað fyrir hinn þögula, neyzlugranna
bónda. Það mátti eiginlega ekki brá
af honum, svo að menn hefðu ekki
ósjálfrátt horn í síðu hans. Undir slík
um ægidómi hefur verið þungt að búa
langa ævi
10000 ár letruð
Framhald af 88. sí3u.
um hafi korn verið fyrst skorið á ökr-
um Norðurlanda. Frá þessu aldar-
skeiði er lika til æ fleira fornleifa,
sem ber vitni um akuryrkju og trú
bændaþjóðfélags á samhengi fórnar-
gjafa og frjósemi. En það verkfærið,
sem mestri byltingu olli, var arður-
inn. Það var tréplógur, sem velti mold
inni til beggja hliða. Það er margt,
sem moldin geymjr, og á Austfold
í Noregi hefur verið grafinn upp æva-
gamal.1 akur, þar sem mátti finna
för eftir þennan frumstæða plóg frá
lokum steinaldar. Og augljóst er af
mörgum lúnaristum, að slík vinnu-
brögð' hafa verið orðin algeng á bronz-
öld.
Að sjálfsögðu hafa veiðar á sjo og
landi verið stundaðar jafnhliða jarð-
yrkju og búskap. og bersýnilega hefur
veiðiskapurinn verið hafður mjög ,í
huga, þegar menn völdu sér staði til
búsetu. En það er líka ljóst, að að-
staðan til jarðyrkju hefur verið þung
á metunum, enda hefur veiðin vafa-
laust oftar verið sýnd en gofin, þegár
menn höfðu ekki annað í höndum*e"n
frumstæðustu tæki úr steini.
Frjókornagreiningin segir okkur
svo, að langt aftur í gráiri forneskju
járnaldar hefur verið byrjað að rækta
lín, humal og hamp. Það hefur jafn-
\el komið í ljós, að vínviður hefur
verið ræktaður í grennd við Kristj-
ánssand í Noregi.
Þannig hafa frjó blóma, jurta og
trjáa skráð sögu löngu liðinna alda
i jarð'veginn, og þeir, sem hana lesa
i rannsóknarstofum vísindamannanna,
eru að stafa sig fram úr köflum nátt-
úrusögu og menningarsögu, sem til
skamms tíma var myrkrum hulin.
(Heimild: Naturen (Hva myrer
og tjern kan fortelle — Oslo-
trakten gennem 10000 ár eftir
Ulf Hafsten).
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
93