Tíminn Sunnudagsblað - 27.01.1963, Blaðsíða 20

hóll norðaustur af bænum, Lyng-
hóll, — þær sögðu, að á gamlárs-
dag væri krökkt af huldufólki við
hólinn og mikig af ljósum í honum.
Það var heillandi að hlusta á þetta,
en hvort svona sögur höfðu góð áhrif
á hugrekki lítilla barna — bað er
vafamál. í mfnu ungdæmi kunni fólk
mikið af huldufólkssögum, ekki sízt
eldri kynslóðin, og ég held, að það
hafi trúað þeim öllum.
Þar sem komið var langt fram á
kvöld, þegar Pétur og Bjargmundur
komu frá kirkjunni, þá var ákveðiö
að gista hjá ömmu. Ekki voru nema
tvö rúm í baðstofunni og ekki þótti
gestunum koma til mála, að þær
mæðgur gengju úr rúmi fyrir okk-
ur. Þeir Pétur og Bjargmundur voru
miklir hagleiksmenn og voru þvi
ekki í. vandræðum með að búa til
rúm handa okkur. En hvar átti það
nú að vera? Loftið var iitið stærra
en rúmin. Aftur á móti var stóit bil,
sem var opið niður á flórinn, þvl að
kýrnar voru undir loftskákinni. Þar
varð rúmið að vera. Þeir fóru báð-
ir út til þess að sækja efnivið og
komu aftur með rafta. Þeir lögðu
þá rétt yfir bitana, en þegar efnið
var þrotið, var rifa við vegginn.
Bjargmundur mælir hana með aug-
unum, fer svo fram j bæjardyr og
kemur aftur með þann lengsta olíu-
brúsa sem ég hef séð. Hann lagði
hrúsann yfir rifuna og reyndist hann
passa vel þar. Einhverjar pokadrusl
ur breiddu þeir undir okkur, ásamt
miklu af heyi og létu brekán þar
yfir. Ofan á okkúr fengum við eina
sæng, brekán og gæruskinn. Þetta
varð sæmilegt rúm ,og sváfum við
ágætlega — Bjargmundur efstur,
ég í miðju og Pétur fremstur að ein-
hverju leyti á skákinni og röftunum.
Þetta getur maður kallað hjálp í
viðlögum. Baðstofan var lítil, svo að
hiti var nógur, þar sem við vorum
fimm, og svo ofnarnir, sem voru al-
gengastir í gömlu sveitabaðstofun-
um fyrir austan, það voru kýrnar.
Þótt ég hefði farið í kirkjuna, þá
væri ég áreiðanlega búinn að gleyma
öllu því, sem presturinn sagði. En
mórauðu hvolpana hennar ömmu
man ég enn. Þannig lauk fyrstu
kirkjuferð minni.
Kirkjusókn var ágæt í Meðalland-
inu í mínu ungdæmi ,og ekki lét
unga fólkið sig vanta til kirkju. Við
strákarnir fylltum eitt hornið i kórn
um og var það, að okkar áliti, vel
setið. Á mótj okkur sátu nokkrir
bændur og synir þeirra. Um okkur
hornbúana er bezt að segja sem
minnst í þeim efnum. Það þurfti
ekki mikið til þess, að einhverjum
okkar þætti ástæða til að hnippa i
þann næsta og svo áfram, til dæm-
is þegar karlarnir tóku [ nefið. Við
vorum ungir þá. Nú eru flestir úr
horninu komir yfir móðuna miklu
og hinir að mestu hættir að talia
eftir því, þótt eitthvað broslegt beri
fyrir augað.
Hver var nú ástæðan fyrir þess-
um mikla kirkjuáhuga okkar ungl-
inganna? Fyrst var það hjá okkur
piltunum að hitta jafnaldra okkar og
máske fara í eina bröndótta. Svo
þótti okkur gaman að koma á hestbak
eða renna okkur á skautum, þegar
þannig hagaði til. Enn var það eitt,
sem jók áhuga okkar unglinganna.
Við áttum þar von á rosknum kon-
um, sem ekki komu tómhentar. Eg
man bezt eftir tveimur, Margréti,
ömmu minni frá Skurðbæ, og Krist-
ínu frá Staðarholti. Eg man ekki
betur en Guðrún Ólafsdóttir frá Efri-
Ey væri ein meða-1 þessara góðu
kvenna. Þær komu með stóra búnka
af kökum, smjör og mjólkurflöskur.
Þessar konur settust á þúfur að norð
anverðu við kirkjugarðinn. Það var
sprettur á okkur, smáfólkinu, yfir
garðinn, þegar vig sáum konúrnar
losa um pjönkur sínar. Eg skal tak?
það fram, að við, sem eitthvað vor-
um skyld þessum konum, höfðum
engin sérréttindi. Þeirra hugsun var
sú að skipta sem jafnast, og fór
skammturinn eftir því, hve mörg
börnin voru. Og mikil var gleðin
hjá þessum konum, þegar þær vori'
að rétta börnunum glaðninginn,
hverju sinn skammt.
Fátækt var yfirleitt hjá flestum
í Meðallandinu, eins og víða í þ
daga. Ef einhver var betur stæður
en annar, þá þótti sjálfsagt að nv
þeim, sem verr var stæður. Það fólik,
karlar og konur, sem af takmörkuð-
um efnum rétti þeim hjálparhönd,
sem verr voru stæðir, það mun hafa
haft í huga þessi orð: „Það, sem
þið gerið einum af mínum minnstu
bræðrum, það munuð þið og mér
gera.“
Ef ráðamenn í heiminum í dag
hefðu yfirleitt þetta hugarfar, þá
mundi þessi gífurlega heift, sem virð
ist ráða ríkjum, hverfa eins og dögg
fyrir sólu, og þjóðirnar hætta að
skjálfa af ótta við helsprengjur og
helryk og lifa í sátt og samlyndi
eins og kristnum mönnum sæmir.
Kópernikus
Framhald af 75. síðu.
öðru lagi var heimskerfi Kópernik-
usar enn talsvert flókið: Hann reikn-
aði enn með baugum, sem höfðu
miðju í öðrum bau&num. Ptólemæus
hafði reiknag með 80 slíkum í sinu
heimskerfi, en Kópernikus fælckaði
þeim niður í 34, — nú var hins veg-
ar auðvelt að spyrja, hvaða máli
það skipti, hvort þeir voru fleiri eða
færri. Það var ekki fyrr en með lög-
máli Keplers um sporbaugana, að
mögulegt var að varpa þessum .baug
um Ptólemæusar og Kópernikusar
fyrir borð. — í þriðja lagi kom kenn
ing hans ekki nákvæmlega heim við
stjörnufræðilega athuganir, sem
gerðar voru á þessum tímum. Sú
ónákvæmni varð til þess, að Tycho
Brahe vísaði kenningu Kópernikus-
ar frá, en setti sjálfur fram nýin
Hann dró þá ályktun, að væri kenn-
ing Kópernikusar rétt, hlyti að
vera mögulegt að greina færslu á
fastastjörnunum, ef maður athug-
aði himinfestinguna á hálfs árs
fresti, þegar jörðin, samkvæmt kenn
ingu Kópernikusar, hefði snúizt hálf
hring. Það væri hins vegar ekki mögu
legt að greina slíkt, og þess vegna
gæti hann ekki talið kenningu Kóp-
ernikusar góða og gilda. Á vorurn
dögum hefur verið hægt að greina
slíka færslu með góðum stjörnu-
kíkjum. Tycho Brahe reiknaði ekki
með hinum gífurlegu fjarlægðum til
fastastjarnanna, og þv{ skjátlaðist
honum.
ítalski svartmunkurinn Giordano
Brúno (1546—1600) bjó kenningu
Kópernikusar heimspekikerfi, sem
var bein árás á kenningu kirkjunn-
ar, og þar með tóku kirkjuvöldin fyr-
ir alvöru að búast til varnar.
Brúnó, sem var mikil eldsál, ferð-
aðist til fjölmargra háskóla í Evrópu,
jafnt til hinna kaþólsku sem há-
skóla mótmælenda, og kynnti hið
nýja heimskerfi. Ilann gekk miklu
lengra en Kópernikus í kenningum
sínum og kenndi, að heimurinn væri
ekki takmarkaður af fastastjörnu-
hvolfi; hann vaeri óendanlegur, og
það hafði í för með sér, að hann
gerði ekki aðeins ráð fyrir afstöðu-
lögmáli í hreyfingum stjarnanna,
heldur líka í tíma os nimi — Ver-
öldin væri óendanleg vegna þess.
við gætum ekki hugsað okkur nein
eiginleg endalok. Uppgötvun Tycho
Brahe á halastjörnunum hefði einn-
ig sýnt, að engin hvolf stönzuðu ferð
ir þeirra, — hinn fullkomni guðdóm-
ur hlaut lika að vera óendanlegur
og gat þvj ekki rúmazt í takmörk-
uðum heimi, — já, í rauninni hl;
guð og veröldin að vera hið sarr
Brúnó hallaðist með öðrum orðum
að algyðistrú.
Brúnó var sýnd mikil andstaða
bæði af hálfu kaþólskra og mótmæl-
enda vegna hinna áköfu tilrauna
sinna til þess að vinna heimspeki-
kenningum sínum fylgi. Að lokum
varpaði rannsóknarrétturinn á ítalíu
Brúnó i fangelsi, og þar sem hann
vildi ekki draga kenningar sínar til
baka, var hann brenndur á báli á
Blómatorginu í Róm eftir margra ára
fangelsisvist. f augum síðari tíma
manna hefur hann jafnan verið tákn
píslarvættis vegna hinnar frjálsu
vísindalegu hugsunar.
92
T í M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ