Tíminn Sunnudagsblað - 27.01.1963, Blaðsíða 14

*
HýSi frjókorna af nokkrum algengum trjátegundum, stækkuð fimm
hundruS sinnum. Efst: Greni. Næstefst: Fura. Næstneðst: Björk, ölur,
hesliviður og álmur. Neðst: Lind og eik.
fara megj mun lengra aftur í tím-
ann. Þag hefur til dæmis komið í
Ijós við uppgröft þann á rústum Jerí-
kóborgar, er nú fer fram, að á þeim
slóðum hafa menn ræktað jörðina
og átt búpening fyrir níu þúsund ár-
um að minnsta kosti.
Ræktunarmenningin barst frá
Egyptalancti til Suður-Evrópu, Krít-
ar, Grikklands og Ítalíu, og loks
rann upp sú stund, að bóla tók á
henni á Norðurlöndum. Það er eitt
af mikilvægustu verkefnum fornfræð
innar að leiða í ljós, hvaða breyting-
ar þessj nýja kunnátta hafði í för
með sér. Þar hefur náttúrufræðin
einnig komið til skjalanna á seinni
árum og stuðzt fyrst og fremst við
frjókornagreiningu. Það er einkum
danskj vísindamaðurinn Jóhannes
iversen, sem sýnt hefur fram á,
hvernig nota má hana til þess að
varpa Ijósi yfir upphaf jarðyrkju-
sögunnar.
Þær breytingar á gróðurfari, er
áttu sér stað fyrstu árþúsundin eftir
ísöld, áttu rót sína að rekja til veður
farsbreytinguna og hæfileika jurta
og trjáa til þess að breiðast út og
halda veili. En Iversen hefur sýnt
fram á, að síðar áttu sér stað gróður-
farsbreytingar, sem varla verða skýrð
ar á þann hátí. Þar á meðal er und-
anhald álmsin? fyrir um það bil
fimm þúsund árum, þegar lindin, sem
ekki þarfnast síður hlýrrar veðráttu,
hélt velli. Og nú skulum við halda
til Danmerkur í fótspor Jóhannesar
Iversens.
Akur ruddur a<J hætti
steinaldarmanna.
Á hlýindaskeiðinu var Danmörk
þakin þéttum, ósnortnum skógi, þar
sem víða var næsta örðugt að hefja
frumstæða jarðyrkju. Samt gat veldi
skógarins ekki stöðvað manninn á
þróunarbrautinni. Jarðyrkjufólk, sem
kiom að sunnan, tók að ryðja akur-
bletti handa sér. Viðarkol og mikil
fjölgun jurta, sem dafna vel eftir
skógarbruna, benda ótvírætt til þess,
hvaða aðferð þetta jarðyrkjufólk
beitti: Það sveið landið. Nú vill svo
til, ag þessari aðferð er enn beitt
sums staðar til dæmis í Finnlandi, svo
að ekki er erfitt að gera sér í hugar-
lund, hver aðferðin hefur verið. Og
ti'l þess að sanna, að þetta væri
mönnum ekkj ofvaxið, þótt þeir
hefðu aðeins steinaldarverkfæri í
höndum, völdu danskir vísindamenn
sér blett í. lítt snortnum skógi, fengu
að láni steinaxir úr þjóðminjasafn-
inu danska og tóku til starfa.
í þessum öxum var ekkert auga
fyrir skaft, en af axarskafti frá for-
sögulegum tíma, er fannst í feni í
Danmörku, var auðvelt að ráða í það,
hvernig skefta skyldi þessar auga-
lausu axir. Þær voru nefnilega festar
í auga á skaftinu sjálfu. Ekki gekk
samt allt eins og í sögu, þótt þessi
gáta værj auðráðin. Vanir skógar-
höggsmenn voru fengnir til þess að
fella trén. En þeir höfðu ekki lengi
verið að verki, þegar þeir voru bún-
ir að brjóta margar fallegar axir frá
þjóðminjasafninu. Hin þungu högg,
sem fylgt var eftir með miklu afli
og þunga líkamans, voru steinöxun-
um ofraun.
Loks tóku fornleifafræðingar sjálf
ir við öxunum, og það leið ekki á
löngu, áður en þeir höfðu komizt
að raun um, hvernig þeim skyldi
beitt. Með stuttum, snöggum liögg-
um tókst þeim að fella tré á hálfri
klukkustund, þótt stofninn værimeira
en fet að þvermáli. Trén, sem þeir
felldu, voru síðan látin liggja til
næsta árs, en þá voru þau dregin í
köst og kveikt í þeim. Logandi stofn-
unum var síðan velt fram og aftur
með stjökum, unz jörðin var öll svið
in. Loks var byggi og frumstæðri
hveititegund sáð í volga öskuna.
Menn ráku upp stór augu, þegar
bygg, sem sáð var með þessum
hætti í óplægða jörð, var orðin háif
mannhæð að sex vikum liðnum og
óx miklu hraðar en bygg á akri, sem
ekki hafði verið sviðinn.
Með þvílíkum aðferðum hefur land
verið rutt og numið á Norðurlönd-
um á steinöld hinni síðari. En það
fólk, sem þar var að verki, hefur
trúlega ebki kunnað að nota húsdýra
áburð til þess að frjóvga jörðina, og
þess vegna hefur það að fáum áruni
liðnum orðið að ryðja nýjan blett,
frjóan og ósnortinn. Þannig hefur
verið haldið áfram, koll af kolli, og
þegar árin liðu, óx á ný skógur á
akurreinunum, sem hætt var að sá
í. Skógarnir hafa dunað af axarhögg-
um og reykur við reyk stigið til lof'ts.
86
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ