Tíminn Sunnudagsblað - 27.01.1963, Blaðsíða 12

Steinaxir frá Raumaríki, án auga fyri
skaft. Augað var á sköftunum. Mec
þessum öxum er unnt að fella gild tré
10000 ár letruð
Á síðari hluta nítjándu aldar upp-
götvaði norskur náttúruvísindamað-
ir, Guðbrandur Axel Blytt, að merka
sögu máttj lesa úr jarðvegslögum í
mýrum. Jurtaleifar bær, sem þar var
að finna, voru iykili að leyndardóm
Lim gróðurfars og veðurlags fyrir
mörgum árþúsundum. Um miðbik síð-
arj hluta aldarinnar var þar komið
rannsóknum hans, að hamn taldi sig
geta sýnt fram á, hvernig mólög og
lög, sem mynduð voru af leifum skóg
viðar, skiptust á í Noregi, og af því
!ró hann þá ályktun, að yfir landið
hefðu gengið bæði úrkomusöm tíma-
bil, er mýramar flutu í vatni, og
þurrviðrasöm tímabil, er ollu því, að
skógurinn gat lagt hið gamla votlendi
undir sig. Taldi hann sig komast að
raun um sex tímabil, er þannig skipt
ust á. Samkvæmt þessurn niðurstöð-
im sínum reyndi hann síðan að gera
scr grein fyrir landvinningasögo
rróðrarins í Noregi.
Þessi mikli og hugkvæmi vísinda
naður vann merkilegt brautryðjenda
jtarf, þótt margt í kenningum hans
iafi' þurft endurskoðunar við. Jarð-
vegsrannsóknir hans mörkuðu þann
/eg, sem síðan hefur verið farinn
og veitt hefur meiri þekkingu á nátt
úrusögunni en nokkurn dreymdi um
á dögum Blytts. Með þeim rannsókn-
um hefur eigi aðeins verið aflað
þekkingar um gróður og veðurfar.
heldur hafa þær einnig varpað Ijósi
yfir það, hvernig land reis úr sæ,
þegar ísöld iinnti. Blytt veitti þvi
athygli við rannsóknir sínar, að öll
lögin voru aðeins finnanleg í rnýr-
um, sem voru í allmikilli hæð yfir
-jó. Þeim fækkar, þegar neðar dreg-
ur, og af þessu ályktaði hann í megin
atriðum, hvernig land reis, þegar ís
farginu letti af því.
Kenningum Blylts var veitt mikil
ithygli, þótt sums staðar stæðu um
þær harðar deilur. Fjöldi náttúru-
fræðinga hélt í fótspor hans út um
mýrar og merkur með nesti og nýja
skó, þegar fram liðu stundir. Það
var þó fyrst eftir þing náttúrufræð
inga í Osló árið 1916, að það fræ-
korn, sem Blytt sáði, tók að bera
rikulegan ávöxt. Þar gerði Svíinn
Hálfmánalaga steinflís, fest á
skaft. Þannig hafa elztu sigðirn
ar að líkindum verið.
Lennart von Post heyrinkunna þá
kenningu sína, að frjókornagreiningu
mætti nota sem vísindalega rannsókn
araðferð til þess að ráða margvísleg-
ar gátur.
Gróðurinn skráir
sögu sína.
Náttúran sóar á báða bóga. En
aldrei er hún jafnósínk og þegar hún
er að tryggja viðhald lífsins. Jurtirn
ar strá um sig frjódufti sumar hvert,
en aðeins örlítill hluti þess hafnar
þar, sem því er ætlað — í frævu
kvenblómsins. Ókjörin öll, óteljandi
stórlestir falla til jarðar eða berast
út í vötn og höf. Og hér er það,
sem við getum haidið áfram hinni
undraverðu sögu okkar.
í ritningunni segir: „Kasta þú
brauði þínu í vatnið, og þú munt
finna það aftur“. Frjókorn þau, sem
lenda í þurrum jarðvegi, eyðileggjast
fljótt. En lendi þau í mýrum og fenj
um eða í tjörnum, þar sem þau
sökkva til botns með öðru sæti, geta
þau varðveitzt þúsundir ára. Með
þeim hætti er sem gróðurinn skrifi
lífssögu sina ár hvert. Það er eins og
segir í biblíunni um brauðið: Það,
sem á vatnið er kastað, finnst aftur.
Þar sem rakj kemst að frjókornun-
um, geymast þau von úr viti. Þau
missa að sönnu frjómátt sinn, því að
eggjahvíta kynfrumanna leysist upp.
En hinn harði skurn, sem umlykur
frjóið, geymist þeim mun betur, ef
loft tærir hann ekki. Jafnframt því,
sem frjó fýkur sífellt yfir landið,
hleðst jarðvegur í mýrarnar og leir-
botn tjarnanna hækkar. Og gögnin
um gróðursöguna safnast fyrir í gróð
urleifum og seti og bíða þess, að
maðurinn komi til sögunnar með
snilli sína, ljúki upp búri leyndar-
dómanna og lesi það, sem þar er
skráð. Þessu er svo varið, að frjó-
kornin eru ekki aðeins varanleg, held
ur er stærð þeirra og lögun svo hátt
að, að í góðri smásjá má glöggt
þekkja, hvaða trjátegundir, runnar
eða jurtir hafa fellt þau, enda þótt
þau hafi legið þúsundir ára í mó eða
seti. Þannig skráir náttúran sjáif
sögu sína, og það er hlutverk nátt-
úrufræðinganna að ráða rúnir henn-
ar. Gagnanna afla þeir með borum,
sem rennt er marga metra niður í
mýrar og tjarnir og koma aftur upp
með samhangandi sýnishorn, er veita
yfirsýn yfir óralangar aldir. Með
DANSKIR FORNFRÆÐINGAR RYÐJA OG RÆKTA
8-*
1 I iVl I i\ \
SUNNUDAGSBLAÐ