Tíminn Sunnudagsblað - 14.04.1963, Blaðsíða 11

stækkunarvéLar og dagtjalds, og værj
en hann hafði nokkurn tíma augum
litið á einum stað.
Fleiri munu þeir Árnesingar hafa
vffcrið, er ekki var geðfrellt að hugsa
til þess, að Geysir yrði eign útlend-
in.ga. Sú hugmynd skaut þvf upp koll-
inum að girða fyrir það, að útlend-
ingar gætu náð eignarhaldi á honum.
Á þingmálafundi í Hraungerði var
samþykkt áskorun til þingmanna Ár-
nesinga að beita sér fyrir því, að
landið kevpti hverasvæðið. í samræmi
við þetta fluttu þeir Bogi Melsteð
og Þorlákur Guð'mundsson í Fífu-
hvammi um það frumvarp á alþingi
1893. að landssjóður festi kaup á
Geysi og hverasvæðinu umhverfis
hann. Gerðu þeir ráð fyrir, að það
fengist fyrir 2500—3000 krónur'. Létu
þeir þess getið, að Sigurður segðist
aldrei verða svo féþurfi, að hann seldi
útlendingum hverina. En hann væri
orðinn sjötíu og siö ára og ætti marga
bláfátæka erfingja, og yrði þeim mik-
i! freisting að þekkjast boð útlend-
inganna.
Sighvatur gamli Árnason í Eyvind-
arholti sagðist „vera á því, að vert
væri að íhuga þetta mál“. En að
öðru leyti voru undirtektirnar ekki
hlýlegar. Magnúsi landshöfðingja
Stephensen þótti sér vandi að höndum
færður, ef hverirnir væru keyptir,
og hafði uppi um það margvíslegar
úrtölur Einkum þótti honum þetta
viðurhlutamikið ef síðan ætti að
girða svæðið með „háu plankverki".
Jafnvel Jón Þorkelsson hafði allt á
hornum sér, fjargviðraðist yfir mál-
>illum Þorláks í Fífuhvammi, sem
hann sagð'i vera eftir „grammatík
þeirra Árnesinga", og fór þess á leit,
afj þingið fengi að sjá, hvað útlend-
ingar hefðu boðið fyrir hverina, „því
það virðist ekki ástæða til þess, að
landsjóður gefi meira fyrir þá en
góðu hófi gegndi".
Loks var fellt meg fimmtán at-
kvæðiim gegn átta að vísa málinu til
nefndar. Bogi Melsteð reyndi að slá
á strengi metnaðar og manndóms með
því að skírskota til viðhorfs Sigurðar
á Laug. „Sigurður Pálsson er maður,
sem hefur mætur á fornritum vor-
um. en þau hafa innrætt honum þá
ást til ættjarðarinnar, að peningati]-
boð Englendinga hafa engin áhrifhaft
á hann“, sagði hann. En þetta varð
aðeins til þess,- að þingmenn urðu
skeytingarlausari um málið. Það koðn
aði niður í þinginu, án þess að frum
varpið væri beinlínis fellt.
Sigurði á Laug hefur vafalaust svið
ið tómlæti Alþingis. Árið eftir voru
Geysir og Strokkur seldir, ásamt sex
hundruð og fimmtíu ferfaðma svæði
umhverfis þá, fyrir þrjú þúsund krón-
ur. Kaupandinn var enskur áfengis-
bruggari, sem komið hafði híngað
til lands, James Craig frá Belfast á
EMIL HANS TVEDE,
er fyrstur notaði sápu í Geysi,
svo kunnugt sé.
írlandi, þá ungur maður. Varð hann
síðar allkunnur stjórnmálamaður,
hlaut aðalstign, varð forsætisráðberra
á Niorðun-írlandi og nefndist þá
Craigavon lávarður, harla lítill vinur
hinnar írsku frelsishreyfingar. Magn-
ús Stephensen þurfti ekki að mæðast
vig að reisa „plankverk" í kringum
hverina, sízt hátt, því að hinn enski
eigandi lét nú girða svæðið, og
grammatík Árnesinga kom ekki meir
á dagskrá alþingis.
Markmig James Craigs með girðing
unni var ekki að taka af þær óvenjur,
sem komizt höfðu á í umgengni við
hverina, heldur vildi hann öngla sam
an upp í vexti af kaupverðinu, svo að
hann þyrfti ekki að ganga á hagnað-
inn af viskísölu sinni. Þeir, sem vildu
ryðja torfi og grjóti í Strokk, áttu nú
að borga fimm krónur fyrir ánægj-
una, og skyldi bóndinn á Laug veita
þeim viðtöku. Fyrsta árig varð að
greiða þessar krónur, hvort sem
hvernum varð bumbult af hnausun-
um eða ekki. En þess mun fljótt
hafa gætt, að þeir, sem ekkert gos
fengu fyrir fjármuni sína, fóru ekki
möglunarlaust brott, svo að sumarið
eftir setti bóndinn af sanngirni sinni
í gildi þá reglu, sem felst í ensku
máltæki: No cure, no pay.
Það mætti ætla, að landsmenn hefðu
minnkazt sín, er Geysir var seldur
enska bruggaranum, og þeir, sem þótt
SIGURÐUR JÓNASSON,
sem endurheimti Geysi og fær3i
ríkinu a5 gjöf.
ust veita málefnum landsins forsjá,
hefðu iðrazt tregðu sinnar og sinnu-
leysis. Þess verður þó ekki vart. Þeir
virðast þvert á móti hafa unað hið
bezta við frammistöðu sína og eklti
séð á henni nein lýti. Þeir rumsk-
uðu ekki heldur, þegar ásókn útlend-
inga á fossa landsins komst í al-
gleyming, og mátti þó auðsætt vera,
ag eftir þeim fíktust þeir í gróða-
skyni.
Þrettán árum eftir Geysissöluna
bauð útlendur auðkýfingur Tómasi
Tömassyni, bónda í Brattholti, fimm-
tán þúsund krónur fyrir Gullfoss,
jafnvirði nálega tveggja milljóna kr.
nú á tímum. En hann hafnaöi bví
boð'i. Árið eftir rausnaðist landsstjórn
in að sönnu til þess að taka fossina á
leigu i fimm ár gegn þrjú hundruð
króna árgjaldi. En svo fór. að út-
lendingum tókst innan skamms að
ná tangarhaldi á honum. En það er
mikil heilsubót íslenzkum metnaði,
að til var kona, sem hét Sigríður
Tómasdóttir — bóndadóttirin í Bratt
holti. Þótt landsfeður og valdsmenn
létu reka á reiðanum, hófst hún
handa og háði ævilanga baráttu við
hið útlenda félag. Og svo fór, að
hún lifði það, að umráðarétturinn var
endurheimtur úr höndum þess. —
Það hefur verið rætt um ag festa
mynd hennar í klett við Gullfoss.
Framhald á 357. sí$u. !|
T t M I N N - SUNNUDAGSBI.AÐ
34/