Tíminn Sunnudagsblað - 14.04.1963, Blaðsíða 16
KOLBEINN GUÐMUNDSSON FRA ULFLJðTSVATNI
KYNLEGUR KVISTUR
ÞÁnilR 4F BEINTEINI VIGFÚSSYNI
Belnteinn Vigfússon fæddist 22.
júní 1828 á Torfastöðum í Grafningi,
og voru foreldrar hans Vigfús Bein-
teinsson, ættaður úr Gaulverjabæjar-
'hreppi, og Una Árnadóttir frá Litla-
TTálsi, bæði vinnuhjú á Torfastöðum.
Dvöldust þau þar með son sinn það
vistarár, en vorið 1929 fór Vigfús
með hann tæplega ársgamlan að
Laugardalshólum. Una, móðir hans,
fór að Selfossi í Flóa, og mun hún
aldrei hafa komið aftur í Grafninginn
til dvalar. Um hana veit ég lítið ann-
að en það, ag hún komst suður á
Álftanes og bjó þar Iengi með manni,
er Þorleifur hét, kallaður grútur.
Vigfús kom aftur með Beintein í
vinnumennsku að Torfastöðum , eftir
eitt ár og var í Grafningnum til dauða
dags. Hann drukknaði í Álftavatni
26. apríl 1834, ásamt öðrum manni,
Oddi Jónssyni, vinnumanni i Tungu.
Var Vigfús þá vinnumaður á Bílds-
felli.
Við fráfall Vigfúsar varð móður-
hreppur Beinteins að taka drenginn
að sér. Það þótti gott, ef Una gat séð
fyrir sjálfri sér. Ekki hafði hún þó
illt orð á sér, þótti í meðallagi til
allra verka, en tornæm — var samt
fermd að nafninu til, þótt ólæs væri.
En hún söng bæði í tieimahúsum og
kirkju, þó að hvorki gæti hún lesið
á bók né kynni versin, sem sungin
voru. Hún söng bara lögin. Hún hafði
söngeyra, sem kallað var.
Eitthvað hefur fólki líklega fundizt
Beinteinn vera öðruvísi en önnur
börn á hans aldri, því að illa gekk
ag fá verustað handa honum. Enginn
vildi taka hann, svo að hreppstjór-
inn, Gísli Gíslason á Villingavatni,
varð að hafa hann á heimili sínu. Þar
var Beinteinn síðan, þar til Gísli
hætti búskap og hreppstjórn 1850.
Það fór á sömu lund með Beintein
og móður hans, að erfitt reyndist að
kenna honum bókleg fræði. Hann
gat aldrei lært ag þekkja stafina,
ekki einu sinni tölustafi, og aldrei
gat hann talið í réttri röð upp að
tuttugu. Hann ruglaðist alltaf, þegar
komnir 'voru fimmtán. Næst á eftir
fimmtári var hann vanur að nefna
átján og síðan hinar tölurnar upp að
tuttugu-á ruglingi. En tuttugu lentu
oftast ájréttum stað. Hann gat aldrei
lært afi þekkja á málstokk né
telja peninga. Hann 'þekkti krónu-
pening óg tveggja lcrónu peninga
af stærðinni, og fimmtíu aura, sem þá
voru í gangi, þekkti hann einnig, en
nefndi þá ávallt hálfa krónu. En aðra
smámynt þekkti hann aldrei svo, að
hann vissi, hve mikið þyrfti í eina
krónu. Þvi var það, að hann tíndi
aura sína úr buddunni, þegar hann
var að borga þeim, sem hann átti
skipti við, og spurði: „Viltu meira?“
Hann rengdi engan um það, að hann
tæki þag eitt, sem hann átti.
Af þessu tornæmi leiddi í fyrsta
lagi, að hann var aldrei fermdur.
Heyrðist aldrei á honum, að hann
hefði neins misst, þótt hann væri ó-
fermdur. En stundum gat hann þess,
að hann væri maður ólærður, og þess
vegna væri ekki von, að hann hefði
alltaf á reiðum höndum svör vig því,
sem hann var spurður að.
Þagar búskap Gísla hreppstjóra
lauk, var Beinteinn átla ár í Króki
hjá Ingimundi Gíslasyni frá Villinga-
vatni. Þar sagðist hann hafa lært flest
þau verk, sem hann lærði á ævinni.
Hann kvaðst ekkert hafa kunnað til
verka, þegar hann kom þangað rúm-
lega tvílugur, nema að sitja yfir ám
á sumrin og vitja um silunganet. En
Ingimundur hefði kennt sér margt,
til dæmis að slá, skera torf, hlaða
garða og veggi, smíða fötur og kirnur
og margt fleira, sem hann hafði
aldrei verið látinn snerta á áður. „Þar
á meðal lét hann mig læra sjó-
mennsku, svo að ég gæti gengið í skip
rúm og róið fyrir hlut“, sagði hann.
Einu sinni var það, þegar hann
var að segja frá því, hve Ingimundur
hefði kennt sér margt, að einhver
sagði:
„Sjómennskuna hefur hann kennt
þér til þess að græða á þér“.
Þá fauk í Beintein. Hann reis upp,
fokvondur, og svaraði:
„Hvað ætli hann hafi grætt á mér,
sem alltaf varð að gefa formanninum
undir mig. Einu sinni gaf hann undir
mig snemmbæra kú“.
Að svo mæltu gekk hann út. Það
þýddi, að þennan mann vildi hann
ekki tala meira við í það skiptið.
Beinteinn var þann veg sinnaður, að
hann þoldi ekki, að nokkrum manni
væru gerðar getsakir, jafnvel þótt
þeir ættu í hlut, sem honum hafði
ekki líkað fylUlega við.
Ingimundur í Iíróki var hreppstjóri
jafnlengi og Beinteinn var hjá hon-
um. Þá tók við hreppstjórninni bróðir
hans, Magnús á Villíngavatni. Komst
þá á sú venja, er hélzt, á meðan Bein-
teinn lifði, að hann var upp frá því
aldrei heilt ár á sama bæ, heldur
lengi vel á tveimur bæjum sama árið,
hálft ár á hvorum. Var slíkt þá al-
gengt um vinnufólk, einkum væru
skapsmunirnir stirðir. Var Beinteinn
fimm ár að hálfu á Villingavatni og
að hálfu í Tungu, en fór síðan í vinnu
mennsku suður í Ölfus. Hann sagði,
að Ólafur, er bjó í Tungu síðasta ár
hans þar, hefði leiðbeint sér mjög
um smíðar, og fram að því hefði sér
til dæmis gengið illa að láta stafina
tolla í botnlöggunum, þegar hann
smíðaði fötur. Ólafur hefði ráðlagt
sér að festa þá með nagla, en taka
hann svo úr, þegar hann færi að setja
gjarðirnar á, enda kvað hann það
hafa verið óhætt að fara eftir því,
sem Ólafur sagði um smíðar, því að
hann hefði verið silfursmiður og auk
þess smiður á allt, sem smíðað var.
Beinteinn fór suður í Ölfus 1863,
og þar hafði hann ofan af fyrir sér
í átta ár. En þá varð hann -að hverfa
aftur til framfærslusveitar sinnar.
Átti hann þá ekkert fat, sem farandi
væri í. Öll þau föt, sem hann hafði
farið með í vistirnar í Ölfusinu, voru
úr sér gengin og ónýt orðin. Þó þótti
Grafningsmönnum annað verra við
dvöl hans í Ölfusinu. Þar hafði honum
verið kennt að taka í nefig og upp
í sig. Svo að tóbak varð hann að fá,
báðar tegundirnar, íil æviloka.
Eftir fjögur ár réðst hann samt í
Ölfusið að nýju. En þá urðu Grafn-
ingsmenn ag gefa með honum sem
svaraði verði tóbaksins, sem hann
notaði, og mun það lengst af liafa
numið tuttugu krónum á ári. Var
hann nú um tuttugu ár í Ölfusi og
Selvogi. Vistarráðum var svo háttað,
að hann var'jafnan á tveimur bæjum,
að hálfu á hvorum. Átti hann að fá
venjuleg skylduföt, sokka og skó og
fernan fatnag árlega. Auk þess setti
hann í vistarsamninginn, að hann
væri látinn róa á vetrarvertíð og
helzt á vorvertíð líka, en fengi viku
frí á haustin, svo að hann gæti heim-
sótt vini sína og skyldfólk. Þetta
gekk vel og friðsamlega. Ilann vistaði
sig sjálfur og hafði oft vistaskipti,
svo að hann varð aldrei mjög leiður
á langdvölum á sama bæ eða við
sama verk. Hann fékk víðast nægan
tíma til þess að smíða fyrir sjálfan
sig, og ævinlega var hann reiðubúinn
til þess að smíða fyrir heimilin, þar
sem hann dvaldist, ef þess þurfti með.
Hann kom oft upp í Grafning til
þess að hitta kunningja sína. Stund-
um var það þá, ag hann kærði það
fyrir hreppsnefndinni, að hann hefði
verið svikinn um eitthvað af flíkun-
um, sem hann hefði átt að fá. Mun
hreppsnefndin oftast hafa greitt úr
því á þann hátt að láta hann fá þau
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
352