Tíminn Sunnudagsblað - 14.04.1963, Blaðsíða 2

ÍOÚST SIGURÐSSON, cand. theol
BREIÐABÓLST AÐUR
/ VESTURHÓPI
Alimargir bæir bera nafnið Breiða-
bóistaður(-ir) hér á landi. Þrjú presta
köll heita eftir prestsetrum á Breiða-
bólstað, — Breiðabólstað í Fljótshlíð,
BreiðabólstaS á ' Skógarströnd og
Breiðabólstað í Vesturhópi. Öll eru
þessi rrestaköll nú laus til umsóknar.
Við þessa staði alla er bundin merk
saga, ekkí sízt þann, er hér verður
um fjallað, -Breiðabólstað í Vestur-
hópi. Þar sátu snemma höfðingjar og
ríkir búendur, hér stóð bvggð Hafliða
Mássouar; hér voru lögin færð í let-
ur 1117—1118; hér var fyrsta prent-
verk á íslandi. Því veitti forsjá Jón
svenski Matthíasson prestur á Breiða
bóistað, en herra Jón Arason fékk
verkig til landsins um 1530. Síðar
náði Guðbrandur biskup Þorláksson
á því eignarhaldi og flutti til sín að
Hólum.
Á Breiðabólstað var Ólafskirkja, en
í Víðidalstungu, annexíu Breiðaból-
staðar, var kirkja helgug með Guði
Jóhannesi babtista. Víðidalstunga var
áður'fyrr sérstakt prestakall, og voru
þar enn fremur kirkjur á Ásgeirsá og
Auðunarstöðum. Síðar var bænhús á
Auðunarstöðum, í Galtarnesi og í Dal
(Meirakkadal), en hálfkirkja á Lækja
móti. Þá var og bænhús í Miðhópi í
Breiðabólstaðasókn, annað bænhús,
eí til vill í Bakkakoti (Litla-'Bakka),
en allt er þetta nú af lagt fyrir löngu.
Flálfkirkjur voru enn fremur á Stóru-
Borg og Þorkelshóli, og stóðu báðar
t'ram vfir 1705.
Breiðabólstað hafa setið margir
merkisklerkar. Fyrstan í þeirri röð
hittum vér síra iíluga Bjarnason,
þann, er reis upp af föðurleifð sinni,
Hólum í Hjaltadal og gaf til biskups-
seturs í Norðlendingafjórðungi. Þá
má geta Hafliða prests Steinssonar,
er kom til kallsins 1309, en hafði áður
verið hirðprestur Eiríks konungs.
Síra Einar Hafliðason hélt Breiðaból-
stað í 50 ár, 1343—1393. Var hann og
prófastur í Húnaþingi. Snemma á ár-
um átti hann vantalað við páfa og
leitaði þá ekki til Rómar — heldur
Avignon. Páfi var ekki einn þau ár,
og suðurganga naumast éinhlít.
Þrír Breiðabólstaðarklerkar hafa
orðið biskupar, allir til Hóla. Ólafur
Rögnvaldsson, norskur, 1460; Guð-
brandur Þorláksson, 1569, og Hálfdán
Guðjónsson, 1928.
Jónas skáld Hallgrímsson átti frum-
kvæði að því 1838, að Bókmenntafé-
lagið beitti sér fyrir samningu og
prentun á nákvæmri íslandslýsingu.
Auk Jónasar, sem sjálfkjörinn mátti
kalla til þessa verks, voru í nefnd til
undirbúnin,gs þeir Finnur Magnússon,
Konrág Gíslason, Brynjólfur Péturs-
son og Jón Sigurðsson. Nefndin á-
kvað í upphafi að skrifa öllum sókn-
arprestum og sýslumönnum á land-
inu og biðja þá að senda félaginu lýs-
ingu á köllum sínum og sýslum. Bréf
inu fylgdu sjötíu spurningar um efna
hag og bjargræðisvegi, menntun og
siðferði o.g náttúrur landsins. Brugð-
ust klerkar svo vel. við tilmælum
þessum, að á jrunum 1839—1843 bár
ust um 160 sóknalýsingar, 33 komu
síðar, en aðeins vantar þær gersam-
lega úr sjö sóknum. — Svo fór, að
sóknalýsingar voru ekki gefnar út, en
Jónas lézt hinn 26. maí 1845. En nú
þykja þær dýrmætur sögulegur fjár-
sjóður, enda má heita, ag þegar þær
eru ritaðar, væri byggð landsins enn
við sama hátt og verið hafði hún
allt frá söguöld.
Það var ekki fyrr en 1950, að fyrstu
sóknalýsingarnar komu út. Var það
lýsing Húnavatnssýslu, og sá Jón
Eyþórsson um útgáfuna. Árig 1954
feirtust lýsingar úr Skagafjarðarsýslu
undir útgáfustjórn Pálma Hannesson
ar og Jakobs Benediktssonar.
Sóknalýsingar Breiðabólstaðar — og
Víðidalstungusókna ritar síra Jón
Þorvarðarson, prestur á Breiðaból-
stað 1817—1846. Síra Jón var fæddur
á Björgum í Þóroddstaðarsókn í Þing-
eyjarsýslu 1763, útskrifaður úr heima
skóla af Árna biskuþi Þórarinssyni á
Hólum 1785. Árið 1790 varð hann
djákn að Grenjaðarstöðum, prestur
á Svalbarði í Norðursýslu í átta ár,
í Glæsibæ við Eyjafjörð í fimmtán
ár, unz hann fékk Breiðabólstað. Þar
andaðist hann á fyrsta dag í nýju
ári 1848.
Verður nú vikig nokkuð að lýsingu
síra Jóns á prestakallinu 1839.
Takmörk sóknanna til austurs er
Þingeyrarklausturssókn, við vatnið
Miðhóp, austustu bæir Melrakkadal-
ur, 30 hndr. útigangsjörð, heyskapar-
lítil og Lækjamót, 50 hndr., útigang-
ur og heyskapur; Þorkelshóll, 50
hndr., mögur jörð, í meðallag hey-
skapur, og Nípukot, eins að lýsingu.
Að sunnan til hásuðurs Víðidalsfjöll
einlæg, sem aðskilja Breiðabólstaðar-
prestakall og Undirfells- og Gríms-
tungnasóknir i Vatnsdal. Ag vestan
Vatnsnesfjöll, er liggja til útnorðurs
allt til sjávar. Að norðanverðu Vest-
urhópshólasókn, en nyrzti bær presta
kallsins er Þverá, 40 hndr., útbeitar
og heyskaparjörð í betra lagi, þar á
móti til austurs Kolþernumýri, 24
hndr., góð útbeit en lakari heyskap-
ur, og Stóra-Borg, 80 hndr., mikil
heyskaparjörð.
Breiðabólstaður, beneficium, með
BREIÐABÓLSTAÐUR í VESTURHÓPI.
I
338
IÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ