Tíminn Sunnudagsblað - 28.04.1963, Blaðsíða 2

SIGRÍÐUR THORLAGIUS
UM TORFHILDI HÓLM
íslenzk skáldsagnagerð á nútíma
visu á sér ekki langa hefð, þar sem
skáldsögur Jóns Thoroddsens, sem
eru þeirra elztar, birtast ekki fyrr en
um miðja nítjándu öld. Miðað við
hugsunarhátt þess tíma, gegnir það
nánast furðu, að ekki skyldu líða
meira en rösk þrjátíu ár, þangað til
íslenzk kona gaf út frumsamda skáld
sögu, en það var „Bynjólfur Sveins-
son biskup“, eftir Torfhildi Þorsteins-
dóttur Hólm. Sú bók kom út árið
1882.
Undirtektirnar voru æði misjafnar,
enda segir Torfhildur sjálf, að hún
sé sú fyrsta, sem náttúran hafi dæmt
til að uppskera hina beisku ávexti
gamalla, rótgróinna hleypidóma gegn
„litterærum dömum“.
Torfhildur Hólm var prestsdóttir
frá Kálfafellsstað í Skaftafellssýslu,
dóttir Þorsteins prests Einarssonar
og konu hans, Guðríðar Torfadóttur.
Hún dvaldi í föðurhúsum til sautján
ára aldurs, en fór þá til Reykjavíkur
og lærði hannyrðir og tungumál. Síð-
an sigldi hún til Kaupmannahafnar
og nam hannyrðir og málaralist, en
eftir að hún kom þaðan, fékkst hún
fynst við kieninsl'u, en hvarf aftur
heim að Kálfáfellsstað. Þegar systir
hennar, Ragnhildur, og maður henn-
ar, Eggert Briem, sem verið hafði
aðstoðarprestur hjá föður þeirra,
fluttu að Höskuldsstöðum á Skaga-
strönd, þá flutti hún þangað með
þeim. Á Höskuldsstöðum kynntist
hún systursyni Péturs amtmanns,
Jakobi Hólm, verzlunarstjóra í Hóla-
nesi og giftist honum árið 1874, þá
29 ára gömul. Iljónabandið varð
skammvinnt, því að Jakob dó réttu
ári eftir að þau giftu sig. Fluttist
Torfhildur þá aftur að Höskuldsstöð-
um og var þar, þangað U1 hún fór
til Vesturheims með Rannveigu
Briem, systur séra Egigerts, og manni
hennar, Sigtryggi Jónassyni, árið
1876. Átti hún heimili hjá þeim
hjónum að mcstu í níu ár, en bjó
eftir það ein, þar til hún fluttist aft-
ur til íslands vorið 1889. Settist hún
þá að í Reykjavík og bjó þar, þangað
til hún andaðist árið 1918.
Torfhildi er svo Iýst í grein í
„Óðni“ skömmu eftir aldamót: „Hún
er kát heim að sækja og hefur jafnan
skemmtileg umræðuefni á reiðum1
höndum. Hún er kona mikil vexti og
tíguleg ásýndum. Kölluð var hún
fögur sýnum um tvítugsaldur. Ennið
er hátt og hvelft, brúnin skörp, aug-
un hrein og djúp og munnurinn nett-
ur. Svipurinn tígulegur og fríður“.
En þó að Torfhildur sýndi gestum
sínum kátt viðmót, er að heyra af
því, sem birt hefur verið úr dagbók-
um hennar, svo og bréfum hennar og
Rannveigar Briem, að skap hennar
hafi æði oft verið þungt og einmana-
Torfhildur Hólm.
teiki setzt að henni, þegar líða tók á
ævina. Stundum andaði líka köldu
til hennar frá þeim, sem þótti óþarft,
að kvenmaður væri að vafstrast í
skáldsagniage'ið og anmiarri rit-
mennsku.
Þegar hún flutti vestur um haf,
rösklega þrítug, naut hún þeirrar
aðstöðu, að mega gefa ^ig nær óskipta
að sínum hugðarefnum, því að eftir
því sem Rannveig skrifar bróður sín-
um, þá ætluðust þau hjón ekki til
gjalds fyrir dvöl hennar á heimili
sínu, og líkleg aðeins þeirrar vinnu,
sem henni sjálfri sýmdist að láta í té.
Enda fara fljótlega að birtast eftir
hana smásögur í íslenzkum, enskum
og dönskum blöðum og tímaritum í
Winnipeg. En handritið að fyrstu
löngu skáldsögunni sinni sendi hún
séra Jóni Bjarnasyni til Seyðisfjarðar
til yfirlestrar og fyrirgreiðslu, og
hann sá um útgáfu þókarinnar, sem
var prentuð í Reykjvík árið 1882.
Svo sem kunmugt er, er sú saga
Torfhildar byggð á ýmsum söguleg-
um staðreyndum varðandi ævi og
störf Brynjólfs biskups, en auðvitað
vefur skáldkonan þar í sínar hug-
myndir um menn og málefni. Fyrsti
ritdómurinn um bókina var æði
harkalegur. Haimn ritaði Jónas Jónas-
son frá Hrafnagili, sem þá var í
Reykjavík við guðfræðinám. Skömmu
síðar birtist svargrein við þeim rit-
dómi, þar sem bent er á margt já-
kvætt í gerð bókarinnar, og er niður-
lagið á þessa leið: „Það er eftirtekt-
arvert, að óskólagengin kona skuli
fyrst verða til þess að skýra fyrir
oss sögu vora, þar sem svo mikill
fjöldi er af lærðum mönnuim, er
hafa látið það ógjört, og það væri
sannarlega óráttlátt af oss, ef vér
ætluðum að reyna að drepa slikar
tilraunir með vanþakklæti og með
því að heimta af konum þá fullkomn-
un, sem vér með engum rétti getum
heimtað.“
Það var Valtýr Guðmundsson, sem
skrifaði þessa grein. Virðist Torf-
hildur hafa verið honum mjög þakk-
lát fyrir hana og alls ekki móðgazt af
þeim ummælum, að með engum rétti
megi heimta fullkomnun af konum!
Torfhildur kostaði sjálf útgáfu bók-
arinnar sem og síðari ritverka sinna,
og um aldamót segist hún hafa orðið
að selja fjórar jarðeignir upp í út-
gáfukostnað og ekki eiga fleiri. Al-
menningur mun strax hafa tekið bók-
inni vel og fram á þennan dag er hún
æði mikið lesin.
Þegar Torfhildur hafði búið ein
níu ár hjá þeim Rannveigu og Sig-
tryggi, fór að bera á sundurþykki
milli þeirra vinkvennanna, en hvorug
nefnir í bréfum neina eina orsök
þess, nema hvað Rannveig skrifar
bróður sínum í júní 1887:
„ . . . Hún hefur þráfaldlega sagt
mér, siðan hún fór frá mér, hvað sér
liði betur nú en þá, þegar hún var
hjá mér, en það veil ég hún segir
ekki satt nema að sumu leyti .
Það, sem ég álít verst við líf hennar,
er einmanaskapurinn. Að sumu leyti
getur hún ekki að honum gert, en að
hinu leytinu hefur hún svoddan ótrú
á öllum mönnum yfir höfuð, að hún
útilokar sjálfa sig frá þægilegu og
skemmtilegu samblendni við aðra.
Ekki líklega vill hún þiggja hjálp
af mér, þó það stæði nú í mínu valdi
að gera eitthvað fyrir hana, sem ekki
en sem stendur, úr því hún gat ekki
gjört sig ánægða með að eiga heim-
ili hjá' mér. Henni faminst ég ekki
gjöra nógu mikið fyrir sig, en það
var nú rangt skoðað af henni“, Síð-
362
T 1 M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ