Tíminn Sunnudagsblað - 28.04.1963, Blaðsíða 9

Verkalýðsleiðtogar
fyrir áttatíu árum
i.
Páll postuli þreyttist aldrei á því
að brýna fyrir mönnum undirgefni
við hinar ráðandi stéttir þjóðfélag-
anna. „Sérhver maður sé yfirboðn-
um valdstéttum hlýðinn", sagði hann
í bréfi til Rómverja, „því að ekki er
nein valdstétt til nema frá guði, og
þær, sem til eru, bær eru skipaðar af
guði.. Svo að sá, se.m veitir valds-
stéttinni mótslöðu, hann veitir guðs
tilskipun mótstöðu. En þeir, sem
veita mótstöðu, munu fá sinn dóm“.
Hvað eftir annað áminnti hann þá,
sem öðrum þjónuðu, um hlýðni, holl-
ustu og auðmýkt:
„Þór, þjónar, hlýðið yðar jarð-
nesku drottnum með ugg og ótta í ein
lægni hjarta yðar eins og væri það
Kristur, ekki með augnaþjónustu,
eins og þeir, er mönnum vilja þókn-
ast, heldur eins og þjónar Krists,
er £era vilja guðs af alhug, og látið
þjónustu yðar í té með fúsu geði,
eins og drottmn ætti í hlut og ekki
menn“, sagði hann við Efesusmenn.
Og Tímóteusi fiutti hann þennan boð-
skap: „Allir þeir, sem eru ánauðugir
þrælar, skulu halda húsbændur sína
alls heiðurs maklega, til þess að ekki
verði lastmælt nafni guðs og kenn-
ingunni“. Og enn talaði hann á svip-
aðan hátt við Títus: „Áminn þræla,
að þeir séu undirgefnir húsbændum
sínum og f öllu geðþekkir, ekki svör-
ulir, ekki hnuplsamir, heldur skulu
þeir auðsýna hvers konar góða trú-
mennsku til þess, að þeir prýði kenn-
ing guðs frelsara vors í öllum grein-
um“.
Bæði prestar og valdsmenn tóku
ötullega í streng^ með Páli postula,
öld fram af öld. Á síðari hluta seytj-
ándu aldar samdi presturinn á Torfa-
stöðum í Biskupstungum, séra Þórð-
ur Bárðarson, kver með bænum, sem
hæfa mát.tu við margvíslegar kring-
umstæður. Þar voru að meira segja
bænir, sem sniðnar voru við hæfi
allra þjóðfélagsstétta, og þar gátu
vinnuhjúin fur.dið bænir I anda Páls
postula, tileinkaðar þeim sérstaklega.
Þetta bænakver var gefið út aö
minnsta kosti tólf sinnum, því að það
þótti næsta þarflegt þing, og var oft-
ast nefnt „Það andlega bænareyk-
elsi“. En meðal alþýðu kallaðist það
þó tíðast Þórðarbænir. Þar í var þessi
„þjónustufólks og undirgefinna bæn“,
ætluð slíku fólki til daglegrar notk-
unar:
„Herra Jesú Kristí, lifandi guðs
son! Þú, sem hingað í heiminn komst,
ei til þess að láta þjóna þér, heldur
að þú þjónaðir öðrum. Ég, þinn au-
virðilegasti þjón, sem á minnar emb-
ættisþjónustu auvirðilegrar að
gæta, bið þig: Send mér þína náð,
að ég umfram allt mætti þjóna þér
með hreinu hjarta og gleyma aldrei
þínum boðorðum, þar næst með' trú
og hollustu að þjóna mínum hús-
bændum og yfirboðurum, ei einung-
is fyrir augunum, mönnunum til geð-
þekkis, heldur eftir þínu boði og
minni skyldu Ger mig sem Elíes-
er í húsi Abrahams og sem Jakob í
husi Labans og svo sem Jósef í húsi
Pótifars. Lát mitt erfiði lukkast og
blessast, að ég ætíð þenki, að mér
ber af mínu htla embætti reikning
að standa, að ég um síðir mætti sem
trúr þjón komast til dýrðarfrelsis
allra útvaldrá áhimnum fyrir sakir
þíns blessaða og heilaga nafns.
Amen“.
En mennirnir eiu þverbrotnir í
lund, og sífelidlega var kvartað yfir
ofdirfð og heimtufrekju, leti og sjálf-
ræði hjúanna. Árið 1746 var sett til-
skipun um húsaga á íslandi til þess að
stemma stigu við ósómanum. Þar var
húsbændum stranglega fyrirskipað
að aga börn sín og hjú með hendi
og vendi og þola ekki vinnufólki
mótmæU, þegar því var vísað til
verks. Engu betra var þó talið, að
hjúin hæfu verK að eigin frumkvæði:
„Leyfist þeim engan veginn að gera
nokkuð eftir eigin geðþótta og sjálf-
ræði“. Húsbændur áttu líka að hlut-
ast til um, að hjúin byrfuðu verk sín
með bæn og töluðu sín á milli um
guðrækilega hluti, en ósæmilegt tal,
gamanyiði og ragn, var forboðið,
ásamt hégómlegum sögum, amorsvís-
um og rímum, sem angra heilagan
anda. Skorður voru þó húsbændum
settar við framkvæmd aga og typt-
unar: „Húsbændur skulu ekki yfir*
falla þeirra hjú með formælingar
ellegar blygðunarlausum ærukrenk-
ingarskensorðum. Ekki skulu þeir
straffa þau með svoddan verkfærum,
sem þau kunna skaða upp á þeirra
heilsu eður særa eður limlesta þau“.
Skyldi allt þetta vera háð tilsjón
hreppstjóra. og ynnist ekki að kenna
hjúum góða siði með húsaganum,
átti að setja þau í gapastokk við
kirkjudyr eða á þingstað.
En ekki varð húsagatilskipunin
alla meina bót. Aðeins þrjátíu og
fimm árum síðar skrifaði Magnús
varalögmaður Ólafsson landsnefnd-
inni fyrri:
„Ég get ekki hugsað um það án
gremju né sagt frá því án eins kon-
ar kinnroða, að ég hef sjálfur séð,
auk þess ég hef heyrt aðra tala um
það, að börn og vinnuhjú hafa með
háðssvip og spéi sín á milli sýnt
allranáðugastri kónglegri fororðn-
ingu af 3. júní 1746 um húsaga í land-
inu ódulda fyrirlitningu, þegar hún
er lesin af predikunarstóli . . . Og
sums staðar gengur mestallur söfn-
uðurinn úr kirkjunni, þegar og á
meðan þess konar tilskipanir eru
lesnar".
Raunar voru aðrir, sem höfðu aðra
sögu að segja. Landsnefndinni bár-
ust líka bréf, sem skrifuð voru fyrir
hönd vinnumanna og vinnukvenna.
Vinnukonumar sögðust vera látnar
vefa í köldum úthýsum með sárar og
blóðugar hendur, vinna lengri dag
en allir aðrir og bera þó vart úr
býtum spjarir utan á sig, og vinnu-
mennirnir kvörtuðu að sínu leyti
um mikið erfiðí, lélegan viðurgerning
og bágt atlæti. Þannig gengu klögu-
málin á víxl.
Og slík klögumál áttu eftir að
hljóma lengi. Þjóðfélagið tók ekki
örum breytingum. En rúmum hundr-
að árum síðar gerðust þau tíðindi,
að vinnumenn hugðust efna til sam-
taka um hagsmunsmál sín. Það var
Sagan af því, þegar vinnumenn prestanna í Hrepp-
■ unum beitfu sér fyrir samfökum stéifarbræðra sinna,
settu reglur um kjör sín og sendu Alþingi áskorun.
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ
369