Tíminn Sunnudagsblað - 12.05.1963, Qupperneq 8

milli tveggja raða stríðsmanna. Þetta
voru stórir, hálfnaktir villimenn, sem
stóðu eins og myndastyttur og renndu
illilegum augunum fram og aftur.
Ilver þeirra hélt um digurt spjót-
skaft, sem stóð í gólfi, en sjálft spjóts
blaðið var á stærð við skóflublað. Ég
gerði mig reigingslegan í fasi af á-
settu ráði og hvessti augun á grimmd
arleg andlit þeirra. Ég hafði marg-
hleypuna falda undir belti mínu og ég
var ákveðinn í því, ef ég sæi minnsta
vott þess, að þeir ætluðu að veitast
að mér, að hlaupa til Amírsins og
þrýsta byssuhlaupinu að hausnum á
honum. Það gæti ef til vill bjargað
lífi mínu, ef nauðsyn krefði“.
En Burton þurfti ekki að grípa til
þessa örþrifaráðs. Eftir að Amírinn
hafði tekið vig bréfinu og Burton
„skýrt“ innihald þess, brosti hann.
Þar með hafði hann veitt Burton
móttöku, fyrsta hvíta manninum, sem
þangað kom. Hitt er annað mál, að
brosið hefði aldrei lifnað á andliti
hans, hefði hann vitað, að Burton
var hvítur maður. Þá hefðu spjótin
verið látin tala. — En verk Burtons
var enn ekki nema hálfkarað. Nú var
eftir að komast út úr Harar. Það var
eklci hlaupið að því. En ekki er að orð
lergja það, að þrátt fyrir það að Burt-
on var í mikilli lífshættu alla dvalar-
daga sína í Harar sökum bólusótt-
arinnar, tortryggni og andúðar íbú-
anna, tókst honum að sleppa úr borg-
inni — þegar Amírinn lá veikur.
Hann kom aftur á brezkt yfirráða-
svæði í febrúar 1855. Lagði hann þá
jafnskjótt upp í annan leiðangur, að
þessu sinni með þremur liðsforin.gj-
um, Speke, Herne og Stroyan. Þessi
ferð félck skjótan endú — Fallbyssu-
bát’T sigldi með þá til Berbera, þar
sem þeir slógu upp tjaldbúðum til
frekari undirbúnings. Báturinn þurfti
síðan að aðstoða skip i nauðum, en
í fjarveru hans gerðu stigamenn árás
á þá félaga: Stroyan var rekinn í gegn
með spjóti í tjaldi sínu. En Burton,
Speke og Herna tókst að sameinast
í einu tialdi og vörðust þar meðan
skotfærin entust. Þegar þau voru á
þrotum, hjuggu stigamennirnir tjald-
ið niður; þeir félagar tóku til fót-
anna. Burton fékk létt kastspjót í
gegnum kjálkann, en komst undan og
varð viðskda við félaga sína. Speke
var tekinn til fanga, bundinn og hon-
um misþyrmt. Hann hafði fengið
spjót í gegnum annan fótinn, en tókst
— þótt furðulegt megi teljast, — að
komast undan. Herna komst líka und
an, skrámaður og skeindur, en ekki
alvarlega særður.
Þetta reið leiðangrinum ag fullu,
og Burton varð að fara heim til Eng-
Iands til þess að láta græða sár sín.
Meðan Burton dvaldist í Englandi
setti hann fram þá kenningu, að íljót
ið Níl, sem rennur eftir endilöngu
Egyptalandi, ætti upptök sín í vötn-
unum uiklu í Mið-Afrikú. Enginn
hvítur maður hafði nokkru sinni litið
þessi vötn augum. — Næsta verkefni,
sem honum var falið, var að ganga
úr skugga um, hvort þessi kenning
hans hefði við rök að styðjast. Ferða-
félagi hans í leiðangrinum var Speke
sá, er áður er nefndur
Hinn eiginlegi leiðangur hófst 14.
júní 1857. Ferðin var bæði erfið og
hættuleg frá byrjun til enda. Sjálft
landið, sem þeir þurftu að fara um,
var hættulegt yfirferðar vegna geysi
legra hita, eyð'imarka, villidýra og
hitabelUssjúkdóma, sem læknar þessa
tíma þekktu ekkert ráð við. Auk þess
var fólkið, sem landið byggði, fjand-
samlegt hvítum mönnum. Burton
sýndi enn einu sinni innsæi sitt í sál
hinna innfæddu manna: Hann mútaði
galdramanni til þess að spá vel fyrir
ferðinni. Það hafði góð áhrif á inn-
fæddu mennina í leiðangrinum, og eft
ir átján daga ferð frá suðurströnd
Afríku komust þeir til borgarinnar
Ehutu, sem er um 190 km. frá strönd-
inni. Með fram troðningunum sem
þeir fóru um, voru víða beinagrind-
ur manna, sem höfðu dáið úr hungri
og þotsta eða orðið fómarlömb bólu-
sóttarinnar, sem geisaði í landinu.
Hún hjó líka skörð í leiðangurinn —
beinagrindurnar urðu fleiri við troðn
ingana. Nú tók tse-tse flugan líka að
ásækja þá. Þeir áttu líka erfitt með
að afla sér fæðu. Speke var með óráðs
æði á köflum, og Burton varð að fjar-
lægja vopn hans, svo að hann færi
ekki sjálfum sér eða öðrum að voða.
Þetta gerði Speke tortrygginn og upp
stökkan. Þannig héldu þeir áfram í
fjóra mánuði. Þá loks komu þeir til
arabísku borgarinnar Kazeh, sem var
miðstöð þræla,7erzlunarinnar á þessu
Iandssvæði. Burton naut þess að vera
aftur kominn í hóp Múhammeðstrú-
armanna og tala mál þeirra. Speke
gat hins vegar' ekki talað arabísku.
Við þá yfirburði Burtons jókst andúð
hans á honum. Öðru hvoru rifust þeir
heiftarlega og þrættu.
Þeir héldu áfram inn í landið, —
Speke nærri blindur vegna augna-
bólgu og burðarasninn hans dauður.
En loks, þegar verst gegndi, sáu þeir
ljósa rák í fjarlægð glampa í sólskin-
inu. Þetta var vatnið Tanganyika. —
Enginn hvítur maður hafði áður lit-
ið það augum. Þetta hleypti nýju lífi
í Burton. Hann var þess fullviss, að
Níl rynni úr vatninu. Nú þyrfti að-
eins að komast norður fyrir vatnið
til þess að ganga örugglega úr skugga
um þetta. Þeim tókst að komast yfir
arabiskan bát og komust til borgar-
innar Ujiji, en þar bilaði heilsa þeirra
enn á ný. Burton lá veikur nær dauða
en lífi f hálfan mánuð. Speke náði
sér fyrr, og Burton sendi hann nú
til þess að finna, hvar Níl rynni úr
vatninu. f tuttugu og sjö daga bárust
engar fregnir frá Speke, og sjálfur
virtist Burton liggja fyrir dauðanum.
Þegar Speke kom loks til baka, að
þessum tíma liðnum, hafði Burton
þó náð sér talsvert. Speke hafði ekki
getað lokið hlutverki sínu. Honum
hafði ekki tekizt að útvega bát. Klæði
hans voru orðin rotin vegna sífelldra
rigninga og riffilinn hans ryðgaður.
Þessi cndalok ferðar Spekes urðu
Burton hvatning. Hann lagði sjálfur
af stað, en honum hafði tekizt með
miklum klókindum að verða sér úti um
tvo langbáta með fimmtíu mönnum.
Þeir höfðu samt ekki lengi farig á
vatninu, þegar bátsverjar neituðu að
halda lengra. Þá tjáði og sonur sol-
dáns nokkurs honum, að fljótið við
enda vatnsins rynni í það, en ekki frá
því. Þessi tíðindi höfðu geigvænleg
áhrif á þá félaga. Farareyrir þeirra
var á þrotum og ekkert annað sýnna
en þeir yrðu að snúa aftur til strand-
arinnar við svo búið án þess að hafa
lokið ætlunarverki sínu, sem var að
finna upptök Nílar.
Þeir dvöldust í fjóra daga í Ujiji,
niðurbrotnir á sál og líkama. En þá
vaknaði bjartsýni Burtons á ný. —
Hann varð þess fullviss, að þrátt fyrir
staðhæfingu sonar soldánsins, rynni
Nil úr vatninu. Hann gaf enga skýr-
ingu á þessari fullvissu sinni, og
Speke var honum engan veginn sain-
mála. Ekki varð þessi ágreiningur til
þess að bæta sambúð þeirra, sem var
nógu slæm fyrir. Þeir héldu frá
Tanganyika i átt til strandarinnar,
og því lengra sem dró frá vatninu,
þeim mun sannfærðari varð Burton
um, að Níl rynni úr því! — Hann
varð að geta sagt frá þvi, að h'ann
hefði fundið upptök Nílar.
Þegar þeir komu aftur til Kazeh,
var þeim sagt frá öðru vatni lengra -í
norðri. Það var stærra en Tanganyi-
ka. Burton hafði reyndar verig sagt
frá þessu valni, þegar hann kom fyrst
til borgarinnar, en hann hafði ekki
gefið þeirri frásögn gaum af einhverj-
um ástæðum. Hann sendi nú Speke
til þess að rannsaka þetta vatn með-
an hann sjálfur legði síðustu hönd á
undirbúning fyrir brottförina frá bor.g
inni. Sá möguleiki hvarflaði ekki að
honum, að Níl rynni úr þessu vatni,
enda hefði hann þá sjálfur farið, en
ekki sent Speke Þetta vatn er þekkt
nú á dögum undir nafninu Viktoria
Nyanza, og þar á Níl sér einmitt upp-
tök. Speke fann vatnið og tjáði Burt-
on, að Níl væri afrennsli þess. Nú
framdi Burton hin mestu mistök á öll
um ferli sínum: Hann neitaði að trúa
Speke. Hann sagði, að Speke hefði
ekki rannsakað vatnið og neitaði með
öllu að taka niurstöður hans trúar-
legar. Hélt hann stöðugt fram, að
Níl væri afrennsli Tanganyika.
Á leiðinni til strandarinnar stóð
hatrið eins og hárbeittur hnífur milli
þessara manna. Báðir héldu við sitt.
FramhsM á bls. 429.
416
T 1 M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ