Tíminn Sunnudagsblað - 02.06.1963, Side 7

HALLDÓR STEFÁNSSON:
KYNLEGUR FYRIRBURÐUR
ÞjóStrúarfræðm geymir margar
frásagnir um xeimleika — sagðar með
fullum rökum og sannindum, en fást
þó hvorki sannaðar né afsannaðar.
Þjóðtrúin rekur oft slíka fyrirburði
til atburða eða orsaka frá liðinni
tíð, en „vísindin“ meita öllum slíkum
tílefnuim og heimta Samjnanir. —
Dómstóll er enginn til, sem dæmt
geti á milli.
Meðal frásagna um reimleika eru
margar um fyrirburði í svefnstofum
sveitabæja. Eftir ag reimleika þótti
hafa orðið þar vart, voru gestir ekki
látnir sofa þar einir nema þeir, að sögð
um málsvöxtum, teldu sig hafna yfir
slíka „hjátrú og hindurvitni“ og létu
sig það engu máli skipta. Oft fór
öamt svo, að slíkir ofurhugar fengu
karlmennsku sína fullreynda. —
Dæmi um það er eftiitfarandi frá-
sögn Björns R. Stefánssonar aiþm,
Sunnmýlinga 1916—19:
„Eg var nýbakaður Möðruvalla-
stúdent og var ráðinn farkemnari í
Breiðdal veturinn 1899—1900. Heim-
il'i átti ég í Heydölum hjá fóstur-
foreldrum mínum, Sigriði föðursystur
minni pétursdóttur og manni hennar
séra ÞorSteini Þórarinssyni.
Um miðja vikuna eftir nýárið var
ég kominn að Eyjum, næsta bæ við
Heydali, til að kenna þar þá daga,
serm eftir voru vikunnar, en hugðist
fara heim á laugardagskvöldið og
vera heima á sunnudaginm.
Fyrsta kvöldið á Eyjum spurði
bóndinn, Sigurður Jónsson, mig,
hvort ég vfldi heldur sofa í baðstofu
eða gestastofu, sem var til hliðar við
bæjardyrnar. Eg kaus að sofa í stof-
unni. Spurði Sigurður þá, hvort mér
væri ekki kunnugt um reimlei'kaorð-
róm þarnn, sem lægi á stofunni. Eg
kvað svo vera, en það myndi ekki
standa cnér fyrir svefni. Verður vikið
nánar að þessu efni í eftirmála.
(Þrjár næturnar næstu svaf ég í stof
unni og varð einskis var. Þegar ég
að lokinni kennslu á laugardaginn
var búinn til heimferðar, var kominn
kafalds norðanbylur, svo að ég varð
að gista á sunnudagsnóttina.
Heimamaður i Eyjum, Guðmundur
Björnsson að nafni, fylgdi mér tli
svefnstofu um kvöldið. Spurði hanm
mig, hvort ég hefði einskis orðið var
undanfarnai nætur, sagðist ekki
vera myrkfælinm, samt vildi hanm
ekki sofa hér einn. Eg svaraði, að
séra Erlendur hefði ekki sýnt mér
þanm sóma að heimsækja mig, og að
ég ætti ekki von á, að hann gerði það
í mótt. Að loknum þessum orðaskipt-
um bauð Guðmundur góða nótt og
fór, en ég lagðist fyrir og fór að
lesa við kertaljós, sem stóð á skáp
við höfðalagið á rúmi mímu.
Þess verður nú að geta, að rúm-
stæðið var við þann vegg stofunnar,
sem var gegnt glugganum, en himum
megin veggjar var eldhús og út frá
því fjós. Hafði ég heyrt stundum
undan farnar nætur ysinn úr fjósinu.
Þegar ég hafði lesið nokkra stund,
sl'ökktl ég Uósið, hagræddi mér til
svefns í rúminu og sofnaði brátt.
Ekki vissi ég, hvað ég hafði sofið
lengi, þegar ég vaknaði vig einhvern
hávaða. Hélt ég, að hann stafaði frá
brölti kúnna, bylti mér til veggjar
og hugðist sofna aftur, en fann brátt
að ég myndi ekki geta sofnað, tók
því hendi til eldspýtnastokks á skápn-
um vlð höfðalagið tll að kveikja á
kertinu og lesa mig í 'svefn. En í
sama bili heyrði ég að snúið var
hurðarsnerlinum og að ískraði í hurð-
arhjörunum. Hugði ég þá, að kominn
væri fótaferðahtími og að einhver
heimamanna ætti erindi fram í stof-
una og vildi fara hljóðlega til að
raska ekki svefnró minni, bærði því
ekki á mér og lézt sofa. Heyri ég nú
að gengið er hljóðlega að rúminu og
sagt dimmum rómi: „Bjössi“
— „Já“ anzaði ég lágt. Þá er aftur
sagt: „BjösSi, Bjössi — sefur þú?“
Svaraði ég þá fullum rómi, því að ég
hélt, að komumaður hefði ekki heyrt
svar mitt. — f þriðja sinn er spurt
hins sama. — „Já“ svaraði ég í
glettni, þvf mér þótti að óþörfu spurt
eftir að hafa tvisvar tekið undir við
komumann. En nú varð þögn. Snéri
ég þá höfðinu á koddanum til að sjá
komumann. Sé ég þá, að skáhallt á
rúmstokknum situr maður. Skuggsýnt
var að vísu í stofunni, en af því að
manninn bar við gluggann, sá ég vel
það af honum, sem tók upp fyrir
gluggakarminn. Reri hann sér ákaft
fram og aftur. Þegar hliðarmynd hans
bar við gluggann, sá ég — óglöggt
þó, að nefið var stórt og munnurinn
gapti.
Mér kom í hug, að þetta væri Guð-
mundur Björnsson, sem vildi reyna,
hvort ég væri eins óhræddur, sem
ég hafði látið um kvöldið. Virti ég
þessi skringilæti fyrir mér um st'und,
ávarþaði hann svo og spurði: „Hvað
er framorðið?" og ættaðist til að hann
skfldi, að þýðingariaust væri að halda
þesSum skripalátum áfram lengur.
— Efckert svar, og komumaður rær
sér sem áður. Hugði ég þá að láta
hann fá nokkra viðurkenningu, sný
mér snöggt í rúminu, dreg mig í hnút
og spymi öðru hnénu af afli í náung-
ann, en hitti fyrir aðeins harðan
rúmstokkinn, og náunginn reri' sér
eftir sem áður. Skildi ég þá, að þetta
var ekki Guðmundur. Eldspýtustokk-
inn hafði ég í hendi og kveikti, en
þá var ekkert að fijá. Þóttist ég nú
vita, að þetta hefði verið svipvera
séra Eriends — hann hefði ekki
vil'jað láta ósvarað ögrun minni um
kvöldið. — Ekki brá mér ti'l ótta við
þessa kynlegu sýn, né vildi láta á-
sannast, að ég hefði orðið hræddur,
tók bók mína og las um stund, lagðist
svo til svefns og svaf fram á bjartan
dag.
Síðar um veturinn var ég aftur
við kennslu í Eyjum og svaf þá aftur
í stofunni. Síðasta nóttin þar var
einnig sunnudagsnótt. Eg vaknaði
ekki fyrr en hálfbjart var orðið, og
lá um stund vakandi í rúminu. Sá ég
þá mann koma inn um luktar dymar,
ganga skáhallt yfir gólfið og hverfa
út í homið við útvegg stofunnar.
Sýndist mér hann lágvaxinn og gild-
vaxinn. Svipmót hans sá ég ekki svo
gl'öggt, að ég geti lýst þvi Mér brá
svo ónotalega við þessa sýn, að ég
myndi hafa komið mér hjá því, að
sofa oftar einn í stofunml á Eyjum.
Nú víkur máli að því , sem talið
var tilefni reimleikanna í svefnstofu
minni í Eyjum. Séra Eriendur, sá,
sem nefndur er í frásögninni, var
prestur síðast á Kolfreyjustað. Ævi-
lok 'hans urðu með sviplegum hætti
haustið 1803. Hanm fannst örendur
í flæðarmáli í Eskifjarðarkaupstað
— hafði verið þar í kaupstaðarferð.
Var haldið að annaðhvort hefði hann
drekkt sér eða gengið óvart fram af
bryggju, e.t.v. í ölæði. Brátt eftir
dauða hans þótti verða vart við svip-
veru hans á reiki, sem alkunnugt er
í þjóðtrúnni um memn, sem farizt
hafa sviplega og voverflega.
Meðal barna séra Erlends var
dóttir, sem Helga hét. Hún giftv
Jóni bónda Björnssyni á Gilsá
Breiðdal. Eftir að hún var flutt þang-
að, kom upp orðrómur um reimleika
þar af völdum séra Erlends enguu
samt til meins, en aðstandendum til
ama, og þess vegna lítt haldið á
loft.
Framhald á bls. 502
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
487