Tíminn Sunnudagsblað - 02.06.1963, Síða 16

TUNGLIÐ
ÞAÐ væri ekki úi« vegi nú, þegar
sú stund nálgast óðum, að fyrsta
mannaða geimfarið lendi á yfirborði
tunglsins, að líta um öxl og virða
fyrir sér, hvernig tunglið og tungl-
ferðir hafa birzt í draumum og vís-
indum undanfarinna aldaraða. Við
skulum þð ganga fram hjá þeim „vís-
indaævintýrum“ (science fiction),
sem nútímamenn eru fóðraðir á, því
að skáldSkapur horfinna kyntdóða
um tunglið með sínu barnalega en
frumlega hugmyndaflugi var miklu
mannslegri og verðmætari. Sumir
| heimspekiskólar i fornöld höfðu þess
j utan furðuréttar hugmyndir um þenn
' an nábúa okkar í himingeimnum,
hreyfingar hans og fjarlægð frá jörðu.
Eftirfarandi gefur t. d. að líta í riti
Plutarks „Andlit mánans“. (Ritið er
í tvíræðuformi):
„Farnakes: En þú ræður mér
þó ekki til þess að verja viðhorf, sem
þú eignar stóumönnum, fyrr en þú
hefur skýrt, hvernig þú sjálfur hef-
ur endaskipti á alheiminum?"
— Lucius brosti og sagði: Jæja þá,
en lát mig þá ekki kenna ásakana fyr-
ir guðleysi, líkt og Aristark frá Sam-
os varð fyrir. Hellenar ákærðu Ari-
stark fyrir að flytja arin alheimsins
og miðdepil, þegar hann vildi skýra
þær hreyfingar, sem virðast vera í
himingeimnum, með því, að sjálfur
himinninn væri kyrr, en jörðin hreyf-
ist eftir skábraut samtímis því, að
hún snérist um eigin möndul. Nú vil
ég ekki setja fram neina persónulega
skoðun á þessu. En hafa þeir frekar
endaskipti á hlutunum, sem álíta, að
máninn sé lítill jarðhnöttur, en þú
í lausu lofti, þótt hún sé miklu stærri
en máninn, en það hafa stærðfræðing
ar reiknað út af myrkvum og af ferð
imánans gegnum jarðskuggann? —
Samt sem áður óttast þú, að máninn
falli niður. En það er einmitt hreyf-
ingar mánans og hinn hraði snúning-
ur hans, sem kemur í veg fyrir, að
hann falli niður; alveg eins og hin
hraða sveifla hlutar, sem bundinn erí
slöngu, kemur í veg fyrir, að hlutun.
inn falli. Allir hlutir hreyfast vegna
sinnar eigin náttúrulegu hreyfingar,
ef þeir eru ekki hindraðir af ein-
hverju. Og máninn dregst ekki niður
af sínum eigin þunga vegna þess, að
hringhreyfingin upphefur falltilhneig
inguna.
. . . Hugsaðu um það, sem Aristark
sannaði í riti sínu „Um stærðir og
Þetfa er sennilega elzta teikning, sem telknuð hefur verið af tunglinu með því að
horfa á það í sjónauka. Hún er eftir stjörnufræðinginn Harriot.
496
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ