Tíminn Sunnudagsblað - 02.06.1963, Side 17

Þannig lítur yfirborð tunglsins út í nútímas'tjörnukíkjum. Myndin sýnir takmörk milli láglendis og hálendis mánans við niið-
baug hans. -
fjarlægðir", að sólin er meira en átján
sinnum fjær okkur en máninn, en
minna en tuttugu sinnum. En þeir af
hinum sérfróðu, sem staðsetja mán-
ann lengst burtu, segja, að hann sé 56
jarðar-radía frá okkur.
Látum okkur þess vegna ekki trúa,
að við gerum eitthvað rangt með því
að álíta, að máninn sé jörð. Og hvað
hinu svokallaða andliti hans viðkem-
ur, skulum við hugsa okkur, að hann
hafi djúpar lægðir, alveg eins og
okkar jörð og þar sé að finna miklar
holur og gjár með vatni eða dimmu
lofti, sem sólarljósið kemst ekki í
gegnum“.
Hálfu öðru árþúsundi síðar en þetta
var ritað las stjörnufræðingurinn
Kepler það og gladdist yfir að finna
hugsanir hjá Plutark, sem voru svo
skyldar hans eigin. Kepler (1604) á-
leit gerð mánans einnig sams konar
og jarðarinnar; hann væri ójafn með
vatn í lægðum og fjöll, sem væru
tiltölulega stærri en fjöll jarðarinn-
ar. Þegar hann virti hálfmána fyrir
sér, hafð'i hann séð, að markalínan
milli ljóss og skugga var engan veg-
inn bein lína, en ójöfn og hlykkjótt.
Hann notaði ekki kíki, þegar hann
sá þetta. En fimm árum seinna beindi
Harriott hinni rétthyrndu sjónpípu
sinni að mánanum og síðan Galilei
sinni sívölu sjónpípu. — Galilei skrif
ar á þessa leið:
„Á fjórða eða fimmta degi eftir
nýtt tungl, þegar það hefur skínandi
horn, er markalínan milli ljósa og
myrka hluta þess ekki jafn bogi, eins
og hún yrði af fullkominni kúlu, held
ur ójöfn og í bylgjum. Svipað fyrir
brigði sjáum við á jörðinni við sólar-
uppkomu, þegar enn er ekki fuU
bjart í dölunum, þótt fjöllin austan
megin í dalnum séu böðuð í sólarglóð.
Þessir dökku blettir á mánanum verða
ljósari eftir því sem geislafletirnir
verða stærri, með nákvæmlega sama
hætti og skuggarnir í lægðum jarðar-
innar verða styttri eftir því sem sólin
hækkar á lofti“.
Þegar Galilei beindi kíki sínum að
öðrum himinhnöttum, sá hann enn
merkilegri og óvæntari fyrirbrigði.
Starfsbræður hans reyndu að útvega
sér stærri kíkja; — fyrst Galilei gat
uppgötvað svo mikið með hinni fyrstu
frumstæðu sjónpípu sinni, vonuðust
þeir til þess að sjá hvert undrið af
öðru í tungli og stjörnum. Árið 1604
TÍiINN - SUNNUDAGSBLAÐ
497