Tíminn Sunnudagsblað - 30.06.1963, Blaðsíða 10

hét Vilborg Loptsdóttir, líklega syst-
ir Sesselju á Egilsstöðum og henni
lík um fjöllyndi. Báðar gerðu bænd-
ur sína sér ekki einhlíta. En sá var
gæfumunur, að Vilborg fékk aflát
kirkjunnar eftir lát Erlends, en
Sesselja var ákærð um morð á bónda
sínum.
Erlendur fékk sýsluvöld eftir föður
sinn og bjó sem áður að Ketilsstöð-
um.
Ingibjörg Þorvarðardóttir, systir
Ragnhildar konu Hákarla-Bjarna, var
gift Páli Brandssyni sýslumanni í
Vaðlaþingi. Árið 1494, stuttu fyrir
dauða sinn, gaf Páll „helgu bléði“,
eins og það var orðað, (þ.e. Kristi)
jarðirnar Ketilsstaði á Völlum, Kolls-
staði og Mýrnes sér til sálarheilla.
Þessar jarðir hafa verið erfðafé eða
heimanmundur Ingibjargar konu
hans. Engin jarðanna varð þó krist-
fjárjörð, en gjöfinni snúið til annars
vegar, sem nú segir:
Árið 1500 stofnaði Erlendur hálf-
íkirkju á Ketilsstöðum með ráði og
aðstoð Stefáns biskups Jónssonar, er
var þá staddur í Vallanesi. Hefur það
þá verið með samþykki Vallanes-
prests, séra Þorvarðar Helgasonar,
síð'ar príors á Skriðuklaustri, og með
samningi við hann. Kirkjan var helg-
uð Andrési postula. Vallanes-prestur
skyldi embætta þar annan hvorn helg-
an dag og fá fyrir það tvær merkur.
Vígja mátti þar hjón, skíra börn og
leiða konur í kirkju. Þessi voru rétt-
indi hennar. Tekjur hennar skyldu
vera tíundir og ljóstollar húsbænda
og heimilisfólks jarðarinnar (með
hjáleigum) og af eignum. Móti rýrnun
Vallaneskirkju lagði Erlendur til henn
ar jörðina Víðastaði. Eignir kirkjunn
ar lagði Erlendur til: Kirkjuhúsið
sjálft, 3 kýr, 12 ær, hest o-g reka-
sand á Héraðssöndum milli Hjalta-
staðasands og Steinsvaðssands, met-
inn tíl fjögurra hundraða. Trúlegt er,
að fyrir þetta eignaframlag hafi Er-
lendur fengið jörðina sjálfa með hjá-
leigum, þótt þess sé ekki getið. Að
líkindum hefur verið beðið fyrir sálu
Páls við guðsþjónustur eða sérstakar
sálumessur. Um hinar tvær gjafajarð
irnar er þess að geta, að á Kollsstöð-
um mun hafa verið stofnað bænhús,
en í Mýnesi endurreist hálfkirkja,
sem þar hafði verið áður.
Afgangur Erlends var með óvenju-
legum hætti. Sagt er, að enskir sjóar-
ar hafi farið að honum og drepið
hann tíl hefnda fyrir upptekt fiski-
skútu enskrar á Lo'ðmundarfirði. Frá
sögn af því (sjá Smæ IV b bls 693),
er ærið þjóðsagnarkennd.
Eftír Erlend fær Bjarni sonur hans
umráð yfír Ketilsstöðum. Systir hans
Margrét giftist Páli sýslumanni Gríms
syni á Holtastöðum af ætt Lopts ríka.
Héldust þannig enn tengdir milli
valdsmanna austanlands og Möðru-
vellinga. Bjarni bjó á Ketilsstöðum
fram um 1570 og varð auðmaður og
mikill fyrir sér. Hann var lögréttu-
maður, fékk brátt sýsluvöld yfir
nokkrum hluta Múlaþings og síðar
öllu og var héraðsríkur. Hann kemur
við sögu morðákærunnar á hendur
Sesselju Loptsdóttur á Eg’lsstöðum
og hefur verið þar vant við kominn,
ef Sesselja hefur verið móðursystir
hans.
Kona Bjarna var Guðríður, dóttir
Þorsteins sýslumanns Finnbogasonar
í Hafrafellstungu. Mun hann hafa
fengið mikið fé í heimanmund henn-
ar. Synir þeirra, Marteinn og Bjarni,
dóu ungir, en dætur tvær, Vilborg
og Málfríður, fengu átítleg gjaforð.
Vilborg giftist Einari Eyjólfssyni í
Dal undir Eyjafjöllum, dóttursyni
Jóns biskups Arasonar. í heiman-
mund með henni gaf Bjarni jarðirnari
Eskifjörð, Viðfjörð, Þorvaldsstaði,
Sandbrekku og Stóra-Steinsvað og
þar til og með 70 hundruð í þarfleg-
um peningum öðrum.
Málfríður, dóttír Bjarna, giftist ung
Jóni Einarssyni á Espihóli haustið
1551 og mun hafa verið seinni kona
hans. Heimanmundur hennar var
hálft annað hundrað hundraða, þar
í jarðirnar Brú, Skjöldólfsstaðir,
Hjarðarhagi og Hnefilsdalur hálfur.
Heimanmundur dætranna beggja er
300 hundraða. Bjarni hlýtur því að
hafa verið stórauðugur.
Jón dó eftir fárra ára sambúð
þeirra Málfríðar, en hún giftist aftur
1560 ótígnum manni, Einari Ásmunds
syni, sem sagt er að hafi verið vinnu
maður hennar, líklega á Espihóli.
Fluttu þau svo þaðan austur og
bjuggu á Ketilsstöðum vel og lengi
eftir foreldra hennar. Þau átfu 10
börn, 7 sonu og 3 dætur. Dreifzt hef-
ur þá Ketilsstaðaauður við erfðir.
Kunnastír af sonum þeirra eru Jón
klausturhaldari á Skriðuklaustri,
Torfi lögréttumaður á Hafursá, Mar-
teinn á Eskifirði og Þorsteinn í Firði
í Mjóafirði.
Líklega hafa ábýtísjarðir Torfa,
Marteins og Þorsteins, verið eign for-
eldra þeirra. Aðeins ein dætranna
giftfet, að kunnugt sé.
Ketílsslaðir hafa faltíð í erfð Jóns
klausturshaldara. Það sést af því, að
árið 1651 lýsir Ásmundur á Ormars-
stöðum, sonur hans, lögfestí sinni á
jörðinni, ásamt með Útnyrðingsstöð-
um og Höfða. Mun jörðin þá hafa ver
ið í umráðum ættarinnar alla 17. öld-
ina, og heimild er fyrir því, að undir
lok aldarinnar (1695) hafi Pétur lög-
réttumaður á Eyvindará, sonur Ás-
mundar, átt hálfa Ketilsstaði, 20
hundruð að mati. Áð líkindum hefur
Jón búið á Ketilsstöðum til 1587, er
hann fékk umboð klausturjarðanna
og flutti þaðan að Skriðuklaustri
þegar hann fékk umboðið.
Nær einstætt er það í búnaðarhátt-
um austanlands, að mörg kot eða hús-
mannsbýli hafi myndast umhverfis
höfuðbótín. En þetta hefur gerzt í
sögu Ketílsstaða. Þar hafa verið sex
slík kotbýtí í túninu og í nálægð
þess, auk Keldhóla og Útnyrðings-
staða, sem lengi voru taldar hjáleig-
ur þaðan. Nöfn þessara kotbýla eru:
Hallberuhús, Hraukur, Kinn, Odda-
gerði, Steinagerði og Sigurðargerði
(utantúns). Ókunnugt er, hvenær
þessi býtí hafa orðið tíl og óvíst að
þau hafi verið notuð eða í ábúð
samtímis. Líklegt er þó, að svo hafi
verið, þegar það sjötta var tekið í
not. Vera má, að þessi margskiptíng
tíl afnota hafi einmitt orðið milli
hinna mörgu bárna Málfríðar og Ein-
ars Ásmundssonar, sem ekki finnst
getið, hvar búið hafi. Áreiðanlega
hefur eitthvert eða einhver þeirra
búið þar.
Þegar Ketdsstaðir og ábúð þar kem
ur til sögu á öndverðri 18. öld við
manntatíð 1703, eru taldir þrír ábú-
endur og einn húsmaður á jörðinni,
auk þess er það afbýlið, sem var utan
túns (Sigurðargerði) í ábúð. Eigandi
hálfrar jarðarinnar var Pétur Ás-
mundsson á Eyvindará, sem fyrr get-
ur. Aðalábúandinn er Hildibrandur
Oddsson, bróðursonur Péturs. Og það
er faðir hans, sjötugur að aldri, sem
hefur húsimennskuábúðina o:g hefur
þá eflaust búið þar á undan syni
sínum lengi á síðari hluta 17. aldar-
innar. Oddur var bróðir Péturs og
hefur líklega átt jörðina á móti hon-
um að hálfu.
Brátt eftir þetta verður kunnugra
um ábúg og umráð jarðarinnar.
Síðari kona Bessa sýslumanns Guð-
mundssonar var Jórunn, dóttir Pétnrs
Ásmundssonar. Hún hafði áður verið
gift séra Guðmundi Ormssyni á Stafa-
felli. Árið 1712 flytur Bessi sýslu-
maður frá Skriðuklaustri ag Ketils-
stöðum, á þá hálflenduna, sem Pétur
tengdafaðir hans hafði átt eða Jórunn.
Þeim hlutanum fylgdi Ketilsstaða-
gerði. Ábúðina á Skriðuklaustri lét
hann í hendur Þorsteini Sigurðssyni
lögsagnara sínum. Það vottar, hvað
Ketilsstaðir hafa þá verið í miklu
áliti, að Bessi skyldi að sjálfsráði
víkja af klausturssetrinu til búsetu á
hálflendunni. Bessi dó 1723, og Jór-
unn bjó eftir hann til banadægurs
tuttugu árum síðar (1753).
Hildibrandur Oddson var hálffert-
ugur 1703 og gætí hafa búið á móti
Bessa og síðar Jórunni fram um 1730,
en er horfinn þaðan, þegar bændatal
var tekið 1732. Þá búa móti Jórunni
séra Stefán Pálsson, aðstoðarprestur
séra Ólafs Stefánssonar í Vallanesi,
og feðgar tveir, Eyjólfur Jónsson og
Páll Eyjólfsson. Jón, faðir Eyjólfs,
var sonur Jóns Pamfíls, en móðir
hans var Sigríður, dóttir Eyjólfs Þórð
562
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ