Tíminn Sunnudagsblað - 21.07.1963, Blaðsíða 7

lengi. Chhnalpopoca tók við hðfðing-
dæmi af Huitzilihuitl, hálfbróður sín.
ucn, og Maxtla varð fyrirliði Tepa-
neka að Tezozomoc dauðum. Maxtla
var frekur til valda, og hélt undir-
þjóðum sinum í ströngustu ánauð.
Að lokum lét hann myrða Chhnal-
popoca.
Tenochcar létu sér það verk illa
líka, og nágrannar þeirra í borginni
Tlacopan, sem stóð skammt frá
strönd vatnsins, gengu í bandalag
við þá. Texcocoar,, sem eftir ósigur-
inn höfðu flúið til fjallanna, komu
nú að máli við Tenochca, og þeir
sömdu um að gera sameiginlega árás
á kúgarana, Tepaneka. Eftir ófrið,
sem stóð yfir vikum saman, urðu
bandamennirnir sigursælir. Þannig
hófst samband þessara þriggja borga,
Tenochtitlan, Texcoco og Tlacopan,
sem var grundvöl.lur stórveldis Az-
teka.
Þessir síðustu atburðir gerðust árið
1428. Án efa hefur það vakað fyrir
Texcoco við stofnun þríborgasam-
bandsins, að Texcoco yrði þar valda-
mest. En hin varð þó reyndin, að
Tenochtitlan var sú borg, sem mest-
an hag af því. Hún' hafði áður verið
skattland, en varð nú sjálfstætt stór-
veldi, og fékk landauka uppi á megin
landinu. Höfðingi þeirra var þá orð-
inn Itzcoatl, og hann beitti sér fyrir
skipulagningu ríkisins og kom trúar-
lífi landsmanna í skorður. Undir
stjórn hans löguðu Tenochcar sig með
öllu að menningu Azteka. Itzcoatl lét
einnig byggja upp höfuðborgina Te-
nochtitlan, og hann lét hlaða garða
frá henni til meginlandsins. Og síð-
ast en ekki sízt, vann hann skipulega
að því, að ná á sitt vald þeim ætt-
bálkum í nágrenninu, sem ekki voru
háðir Texcoco.
Við dauða Itzcoatls 1440 kom Mon-
tezuma I. til ríkis. Hann hafði áður
getið sér orð sem herforingi í styrj-
öldum fyrirrennara síns, og hann hélt
áfram útþenslu ríkisins. Á dögum
hans hlýtur að hafa verið mjög náin
hernaðarsamvinna milli Tenochtitlan
og Texcoco, því að sigrar, sem heim-
ildir Tenochca eigna borg sinni, eru
í skjölum hinna eignaðir Texcoco.
Þriðja aðiia bandalagsins, Tlacopan,
er yfirleitt að engu getið.
Tenochtitlan blómgaðist á dögum
Montezuma I. Hann lét leggja vatns-
leiðslu til borgarinnar, og vatnsmeg-
in við hana lét hann hlaða flóðgarða
til að verja hana .flóðum regntímns.
Þá lét hann byggja fjölmörg ný hof
til tignar nýjum guðum, sem bætt-
ust við með nýjum sigrum.
Á dögum Montezuma dundi yf'ir
hallæri. Árin 1451 til 56 brást upp-
skeran nær algerlega vegna kulda.
Hungursneyðin, sem oft áður hafði
ýtt undir ófrið, dró að þessu sinni
úr honum. En stríðsguðinn krafðist
sinna fórna, og því varð að afla
fanga. Montezuma leysti málið á
þann hátt, að hann tók upp á ný forn-
an sið, hið svo kallaða blómastríð.
Það var eins konar einvígi, bardagi
milli einstaklinga eða hópa einstakl-
inga, sem lauk með því, að annar
hvor aðilinn var tekinn til fanga og
síðan fórnað, en þessu fylgdi ekki al-
mennur ófriður milli ættbálka.
Árið 1469 tók Axayaoatl við ríki
af föður sínum, Montezuma. Honum
tókst að sigrast á grannborginni Tlal-
teloloco, sem þangað til hafði tekizt
að varðveita sjálfstæði sitt og eflast
ekki miður en Tenochtitlan. Tlalte-
lolco var fræg borg fyrir kaupskap,
og markaðir þar voru hinir mestu í
Mexíkó löngu effir að landið komsl
undir Spánverja. Sjálfstæði þessar-
ar borgar hafði löngum verið höfð-
ingjunum í Tenochtitlan þyrnir í aug
um, en ekki sauð upp úr milli þeirra,
fyrr en hafin var bygging hofs fyrir
stríðsguðinn Huitzilopochtli í báðum
borgunum samtícnis, og báðir aðilar
kepptust við að gera glæsilegri bygg-
inguna. Þessi samkeppni leiddi til
styrjaldar. Hún reyndist óhjákvæmi-
leg eftir að konur í Tlaltecolco hötfðu
sýnt gestum frá Tenochtitlan þá
móðgun að snúa í þádíakinu og fletta
upp um sig pilsunum.
Árið 1472, snemma á veldisdögum
Axayacatls lauk ævi einhvers merk-
asta manns í 9Ögu Indíána. Neza-
hualcoyotl var höfðingi yfir Texco-
co, og hafði hafið feril sinn í útlegð,
meðan uppgangur Tepaneka var sem
mestur. Eftir fall þess ríkis braut
hann sér hins vegar leið til valda með
vopnum og klækjum, og hann gerði
Texcoco aftur að stórveldi. Hins veg-
ar tókst honum að halda frið við
bandamenn sina í Tenochtitlan, og
sýnir það kannski gleggst stjórnmála-
hæfileika hans. Nezahualcoyotl var
einnig ötull stuðningsmaður lista og
gat sér orð sem skáld og mælskii-
maður. Hann var manna fróðastur i
stjörnufræði og stjörnuspeki þeirra
tíma, og trúmál voru honum afar
hugstæð. Með nokkrum rétti má í
rauninni telja hann trúarbragðahöf-
und eða siðbótarmann, því hann bjó
sér til heimspekilega lífsskoðun upp
úr guðfræðivangavestum presta og
tók upp átrúnað á einn guð, þeim
krafti, sem kemur fram í náttúrunn-'
og önnur goð hljóta kraft sinn og
tilveru frá.
Eftir Nezahualcoyotl kom sonur
hans Nezahualptlli til höfðingdæmls
í Texcoco, og ríkti hann til ársir j
1516. Hann hélt áfram starfi föður
síns, jók veldi sitt nokkuð og var á-
hugamaður um trúmál og stjörnu-
speki. Á efri árum hans lenti Tex-
coco hins vegar í deilum við banda-
menn sína í Tenochtitlan. Höfðing-
inn var kvæntur dóttur Montezuma
II., en hún reyndist nokkuð laus á
kostunum og ekki síður eftirlát hiró-
mönnum höfðingjans en honum sjálf-
um. Nezahualpilli notfærði sér því
þann rétt, sem lögin heimiluðu hon
um gagnvart ótrúrri eiginkonu, og
tók hana af l'ífi. Tenochcar litu á það
verk sem stórkostlega móðgun og
létu ekkert tækifæri ónotað til að
grafa undan veldi Texcocos. Að því
hófu þeir nú markvissa baráttu
og beittu til þess öllum ráðum, nema
beinni styrjöld.
Axayacatl í Tenochtitlan lézt árið
1479, og gerðist bróðir hans, Tizcoc
þá höfðingi yfir ríkinu. Tizoc gekksi
Framhald á bls. 621.
HöfuSbúnaður Montezuma Azfekahöfðtngja, nú geymdur I safnl { Vínarborg.
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ
607