Tíminn Sunnudagsblað - 21.07.1963, Blaðsíða 17

í Hörgsdal, kvæntjst, er þess getið i
prestverkabók, að svaramaður hans
væri „frændi hans Eiríkur Guðmunds
son“. Þessi vitneskja ýtir undir þann
grunð sem áður er á drepið, að Eirík-
ur hafi verið einn hinna mörgu af-
komenda Páls gamla í Firði. Þó gat
skyldleikinn af öðrum rótum runninn
— ef til vill skýrast þau atriði við
ættfræðirannsóknir.
— Jón Trausti lætur Sögur frá
Skaftáreldi enda á góðviðrisdegi sum-
arið 1788 — sama árið og bændurnir
tveir austan úr Lóni settust að á Síð-
unm.
Fegurðina, sem bar fyrir augu i
þessari yndislegu sveit, túlkar rithöf-
undurinn, þar sem eldmessuprestur-
inn ræðir í rúmi sínu vð Gísla bónda
á Geirlandi:
„Ég var á fótum hérna um daginn.
Þó rólaði é ghérna upp að Steðjanum
og settist niður þar í brekkunni. Gras-
ið var mjúkt eins og sæng, safamikið
og ilmandi. Blágresið og blómin Ijóm-
uðu allt í kringum mig. Ég renndi
augunum yfir hvammana og brekk-
urnar hérna í nágrenninu, allt var
skrúðgrænt, miklu grænna og fegurra
en ég hafði nokkurn tíma séð það áð-
ur. Alls staðar var fénaður á beit og
alls staðar var ungviði að leika sér.
Við munum þá daga, Gísli mmn, að
allt var svart af ösku og hagarnir al-
stráðir beinagrindum. Nú var askan
sigin ofan í svörðinn og þetta gras
sprottið upp af henni. Nú var gróið
ynr gómlu horbeinin, 0g líf og æska
lék sér á þúfunum. Mér duttu þá í
hug orðin:
Sigur lífsins!----“
! Austur-Hörgiandskoii
Nýi bóndinn i Austur-Hörglands-
koti og fólk hans hefur ekki setið
auðum höndum þetta sumar.
. eyðibýli bíða mörg aðkallandi
ve-Kefni. Hressa þarf við bæjarhús
og útikofa, sem hrörnað hafa og lent
í niðurníðslu.
En störfin verða undariega auð-
unnin. Harmsár atvik úr liðna tím-
anum botnfalla í undirvitundinni.
Hér leikur flest í lyndi: Slægjulönd
eru vafin iðjagrænu grasi, kvikfén-
aður gerir gott gagn og kýrnar una
í högunum. —
Þetta er eins konar annálsbrot frá
ármu 1789:
5. maí: Kona Eiríks Guðmundssonar
bónda í Austur-Hörglandskoti ól
honum son í dag.
20. maí: Eiríkur bóndi i Austur-
Hörglandskoti var í dag að virða
og yfirskoða eyðihúsin á eyðijörð-
inni Þverá, ásamt allri jörðinni.
Runólfur mágur hans flytzt þangað
i næstu fardögum. Við virðingar-
gjörðina var mættur herra sýslu-
maðurinn Lýður Guðmundsson;
einnig tilkvaddur Bjarni Jónsson
23. október: Hreppamót á Klaustri.
Eiríkur bóndi í Austur-Hörglands-
koti slæst í för með Pétri hrepp-
stjóra á Hörgslandi. Þeir komu við
á Prestbakka. ræddu um stund við
prófastinn Aðstoðarpresturinn, síra
Sigurður Jónsson, tygjast og ríður
úr hlaði, ásamt Eiríki og hrepp-
stjóranum
Presturinn drukknaði á þeirrj
reisu í Geirlandsá. —
Eiríki Guðmundssyni búnaðist vei
í Austur-Hörglandskoti. Síra Jón
Stemgrímsson kallar hann „vel for
stöndugan heiðursmann." Það hefur
ekki farið fram hjá hinum aldraða
athafnamanni, að nýi bóndmn í kot-
inu var hygginn og forsjáli búsýslu-
maður
Sjö árurn eftir að Eiríkur kom til
jarðarinnar, tíundar hann á vetur
nóttum: 80 sauðkindur, 3 kýr mjólk
andi og 3 tamin hross; alls töldust
14 stórgripir á búi hans.
Á næstu árum jók hann fjárstofn
inn.
I búskap íslendinga hafa löngum
verið sveiflur. Öryggisleysi var um
afkomu, ef eitthvað bar út af í tíðar-
fari og heyjanýtingu. Þannig varð
veturinn 1801—02 mörgum þungur i
skauti; hafís þaulsætinn vi.ð land I
beztu góðærissveitum lá snjór á vor
fram og frost í jörðu. að liðnum far-
dögum. Þar varð ekki Kolfellir, en
allur fénaður gekki illa fram, lamba
dauði mildll þótt ær skrimtu af
Haustið 1801 setti Eiríkur bóndi )
Austur-Hörglandskoti á vetur 69
kindur Haustið 1802 setti hann á
vetur 48 kindur. Tíundaskýrslur sýna
samdrátt í búi hans, þó mun minn)
en almennt gerðist, því að í hreppn
um varð meðaltals fækkun sauðfjár
um 45%. —
— Hver bær á sína sógu Kyn
slíðirnar heyja sitt stríð, vinna ýms
ar lotur, tapa öðrum. Börn fæðast
— deyja eða vaxa úr grasi Vötn
renna frá upptökum út að ósi.
Árið 1807 andaðist austur í Lóni
Bárður Guðmundsson bónd) í IO'ossa-
landi. Á næsta ári eignuðust þau
Eiríkur og Guðlaug son, sem látinn
var bera nafn föðurbróður síns.
Stutt varð á milli bræðranna
Eiríkur Guðmundsson andaðist 1
dag júnímánaðar 1809 í Austur
Hörgslandskoti, var jarðsunginn
þrem dögum síðar. Hann stóð á sex-
tugu, er hann lézt.
Prestar geta oft um hegðun og
kunnáttu sóknarbarna sinna. Slíkar
umsagnir ná venjulega skammt til
mannlýsinga, þó eru þar dregnir
daufir drættir persónulegra ein-
kenna. Lónsmennirmr tveir, sem
fluttu bú sín vestur á Síðu vorið
1788, hljóta einkunnargjafir hjá sókn
arprestum sínum. Jón Árnasou var
fámálugur. Þar verður Eiríkur Guð-
mundsson andstæða, jafnvel talinn
málþófsmaður En þess er líka getið,
að hann sé vel að sér og vel fróð-
ur. Mál hans hefur ekki verið vaðall
einber.
Verður því lesið úr formúlunni: i
Greindur maður, liðugt um mál- I
bein og orðglaður —
Guðlaug Gunnsteinsdóttir bjó á- I
fram í Austur-Hörglandskoti. Börn j
hennar eru hjá henni. Hún var van- J
heil, síðasta árið, sem bóndi hennar ,
lifði, kemur fram, að hún hefur hlot-
>ð andlegan heilsubrest. Horfði svo
næstu ár.
Það hefur mætt á eldri börnunum
að ráða fram úr málum í kotinu. í
tvö ár var þar dugleg vinnukona
ættuð úr Álftafirði, örsnauð að öðru
en lífsreynslu. Það er önnur saga.
Handtök hennar hafa komið i góðar
þarfir og bætt úr erfiðum heimilis-
högum
Húsmóðirin virðist komast yfir
veiklunina. Þarf ekki að efa, að hún
tekur á ný virkan þátt í daglegri önn.
í sóknarmannatölum er hún sögð
guðhrædd og frómlunduð.
Guðlaug Gunnsteinsdóttir andaðist
18. dag janúarmánaðar 1822, talin
59 ára Voru þá liðin tæp 34 ár frá
því, að þau Eiríkur Guðmunjsson
settust að í Austur-Hörgslaiidsk rti
Frá Elríks
@uSmuinds?ð!iðr
Eins og áður er sagt, átti Eiríkur
Guí mundsson einn son við fyrn konu
sinni, Guðnýju Jónsdóttur Born hans
vtð seinni konu. Guðlaugu Gunn-
steinsdóttur voru sex. öi) fædd i
Austur-Hörgslandskoti
1 Jón Eiríksson fædur um 1780.
ólst upp hjá föður sinum og stjúpu
Fermdur 1795 og fær góðan vitnis-
burð um kunnáttu í knstindómi í
næstu sóknarmannatölum er hann
talinn uppöslusamur, ötull og vei að
sér. Má af þessu ráða ,að hann hafi
verið greindur og tápmikill Senni
lega hefur heilsuveila dreg>ð úi eðl)
legu atgervi hans Hann andaðist 19
dag októbermánaðar 1809 i Austur-
Hörglandskoti, tæpum fimm mánuð
um eftir dauða föður sins. Brjóst-
veiki talin banamein
2. Páll Eiríksson fæddur 5 maí
1789. Hann fermdist sextán ára gam-
all. Sjóndaufur Kvæntist Guðlaugu
Eyjólfsdóttur frá Syðri-Steinsmýri í
Meðallandi. Þau voru fyrstu hjóna-
bandsárin hjá móður hans hokruðu
síðan á Fossi, Refstöðum og Mosakoti,
eitt ár á hverjum stað Hann er sagS-
ur daufingi, hún duglegri. Guðlaug
sálaðist í Mosakoti Áttu tvo syni,
kornunga, Eyjólf og Eirík, sem tekn-
ir voru í fóstur eftir lát móðurinnar.
— Páll Eiríksson var svo í hús-
T I M 1 N N — STJNNUDAGSBLAÐ
617