Tíminn Sunnudagsblað - 21.07.1963, Blaðsíða 20

Guðmundur J. Einarsson á Brjánslæk
HEIMSENDIR
Þegar ég var barn, voru börnin
látin l'æra og kunna „utanbókar" bók,
sem nefnt var Helgakver. Höfundur
þessa kvers var Helgi faðir Jóns
þess, er síðar varð biskup. En. Helgi
var Hálfdánarson, prests á Brjáns-
læk og víðar. í þessu kveri var með-
al annars oft minnzt á dómsdag. Og
var heill kafli „Um dauðann, dóms-
dag og annað líf“.
Þá var vitneskja fólks miklu meiri
um annað líf en hún er nú, því prest-
arnir gátu frætt um þessi atriði, og
iþað voru yfirleitt flestir, sem trúðu
því, er þeir sögðu. Dómsdagur var
staðreynd. Þá áttu að verða mikil
undur; jörðin og allt sem í henni
var, átt'i að „uppbrenna". Framliðnir
áttu að rísa úr gröfum sínum, hvort
sem þær voru á láði eða í legi, og
sameinast líkamanum aftur; „sumir
til upprisu lífsins, en hinir til upp-
risu dómsins“, því þá ætlaði drottinn
allsherjar ásamt sínum blessaða syni,
að launa þeim, sem lifað höfðu jarð-
lífið í hans ótta og góðum siðum.
En hinum ætlaði hann að vísa til
neðri byggðanna, „þar sem verða
mun grátur og gnístran tanna“. Það
hafa víst verið fleiri en hann Páll
okkar Ólafsson, sem hefir sett hroll
að, við þá útmálun. Og fleiri verið
á nálum um sitt sálartetur en hann.
„En frestur er á illu beztur“, og bót
í máli, að þennan dag og tima „vissi
enginn, ekki englar á himnum, nema
faðirinn einn“.
„Sól og tungl mun sortna hljóta,
sér hver blikna stjarnan skær“
„Þá fer dagur dóms í hönd, dunar
sérhver yfir lönd“, stendur í einum
sálmi þjóðkirkjunnar frá þessum
tíma
Sjálfsagt e- þessí trú á sérstakan
dómsdag, miklu eldri en kristin trú-
arbrögð. Það sýnir m.a. Völuspá, og
fleira bendir til þess sama, t.d. frá-
sögn um Einherja í Valhöll og fl..
sem ekki er rúm til að rekja hér. En
eitt er víst. að kristin kirkja gerði
tneira að því að hræða fólk með af-
leiðingum illrar breytni eftir dauð-
ann. en nokkur önnur eldri trúar-
örögð, sem ég hefi haft kynni af.
þótt jákvæður árangur hafi í flest
uni til'fellum orðið minni en ætlazt
var til — nema tU að auðga kirkjur
og kennilýð. Enda þetta ef til vill
meðfram notað í því skyni. En
það kemur ekki þessu sögukorni við-
En eitt er víst, að þegar ég var
barn fyrir rúmum 60 árum, lagði
fólk yfirleitt mikinn trúnað á „dóms-
dag“, að hann myndi koma fyrr eða
síðar. Samt held ég að vitneskja
fólks um hugsanlegar orsakir þessa
ógnaratburðar, hafi verið farnar að
taka breytingum; þannig að menn
settu hann í samband við „halastjöm
ur“, en þá var orðin almenn vit-
neskja um, að þær voru ekki eldleg
sverð á himninum, sem boðuðu stór-
tíðindi, heldur hnettir, sem reikuðu
víða um. Ég hel'd, að fólk hafi yfir-
leitt verið farið að trúa því, að árekst
ur slíkar stjörnum við enóður jörð,
myndi splundra henni, og það væri
það, sem nefndur hafði verið „dóms-
dagur“, og slíkt þyrfti ekki einu
sinni að eiga sér stað, heldur myndi
eiturgas, sem væri í hala stjömunn-
ar, nægilegt til að eyða öllu lífi á
jörðinni, ef stjarnan færi svo nærri
jörðinni, að hún (jörðin) lenti í
hala hennar.
Það mun hafa verið á árinu 1910,
að stjörnuspekingar höfðu boðað að
halastjarna kæmi í mikla nálægð
jarðarinnar. Varð því mikið umtal
meðal fólks um, hvort hún myndi
valda tjóni, meira eða minna. Því
er ekki að leyna, að ýmsir báru nokk-
urn ugg í brjósti af þessum sökum.
Aðventistar voru náttúrlega ekki
seinir á sér að spá heimsendi. En
yfirleitt tók almenningur lítið mark
á spádómum þeirra, því að fulltíða
fólk þá, hefði a.m.k. átt að vera búið
að lifa 4—5 „heimsenda" ef allar
þeirra spár hefðu rætzt.
Mig minnir, að það hafi verið
seinustu dagana í ágústmánuði þetta
ár, að halastjarnan átti að vera næst
jörðu, en ég hef gleymt hvaða mán-
aðardag það var. Þennan dag var ég
háseti á fiskiskútu frá Patreksfirði.
Við vorum staddir út af Breiðubugt-
inni og höfðum fiskað vel um dag-
inn, fyllt fiskikassana af stórþorski,
enda höfðum við náð í smokkfisk,
en hann er tálbeita fyrir þann gula.
En þegar fór að dimma, „tók undan“
sem kallað er, og var þá byrjað á
aðgerð fiskjarins. því allt var saltað
Um aðra verkunaraðferð var ekki að
ræða á þeim árum og veiðarfærin
handfæri.
Á fiskiskútunum i gamla daga var
kvöldverður borðaður milli 6 og 7
að endaðri „lönguvakt", sém var frá
kl. 12 á hádegi til kl. 7 síðdegis. En
kaffi var hitað um miðja kvöldvakt-
ina, 9—10. Og önnuðust hásetar það
starf til skiptis, því að þá svaf aðal-
kokkurinn svefni hinna réttlátu. Þeir,
sem höf ðu þennan aukastarf a á
hendi, voru nefndir „kabysukokkar“,
og var starfið ekki vinsælt, ef fisk-
ur beit. En ef svo stóð á, að fiskað-
gerð stóð yfir á þeim tíma, var
starfið vinsælt, og gáfu sumir „ka-
bysukokkarnir" sér góðan tíma til
starfsins, og þótti varla tiltölumál,
ef ekki keyrði úr hófi fram.
Einn af hásetunum, sem hér kem-
ur við sögu, skulum við kalla Ey-
mund, þótt ekki sé það hans rétta
skírnarnafn. Hann var fiskimaður á-
gætur, en haldinn sjúkdómi þeim,
sem í garnla daga var nefndur
„þorskarígur", og kvað svo rammt
að þessum krankleika hans, að stapp-
aði nærri geðveiki, að öðru leyti var
hann allvel greindur maður, hafði
lesið nokkuð þá fáanlegar bækur og
endursagði þær af mikilli prýði. Ann-
ar galli hans var, að hann var frekar
illmál'gur um menn, einkum félaga
sína, sem næstir honum voru að afla-
sæld, að ég nú ekki tali um, ef þeir
voru meiri aflamenn.
Þetta umrædda kvöld hittist svo á,
að Eymundur skyldi hita kvöldkaffið.
Brá hann sér niður til þessa starfa,
en við hinir fórum að gera að fisk-
inum. En þegar liðinn var svo sem
klukkutími, skellur á , afskaplegt
þrumuveður með eldingum, svo að
eldur lögaði á hverju járni ofan þil-
fars. Stundum blinduðumst við af
eldingunum, en þess á milli var
myrkrið eins og vera mun inni í kýr-
vömbum. Stýrimaður taldi því ráð,
þar sem ógerningur var að halda
verkinu áfram, að við notuðum tím-
ann til að drekka kvöldkaffið; það
hlyti nú að vera orðið hitað, eftir
þeim tíma að dæma, sem kabysu-
kokkurinn hefði verið niðri. Var til-
lögu stýrimanns vel fagnað, og rudd-
ust menn nú fast um, til að komast
sem fyrst í hressinguna.
En þetta fór nokkuð öðru vísi en
ætlað var: Þegar niður í lúkarinn
kom, mætti okkur engin ilmandi
kaffilykt, ekki heldur brosleitur emb-
ættismaður, sem vissi sig hafa unnjð
starf sitt af trúmennsku Nei. á
bekknum hékk mannræfill og hengdi
höfuðið nær því niður í klyftir sér,
og steindauður eldurinn í eldavélinni.
Fyrst í stað datt okkur í hug, að eld-
ingu hefði slegið niður í lúkarinn
og hálfdrepið kokkinn, en við sáum
strax, að lífsmark var með mannin-
um, svo að ekki væri hann alveg
620
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ