Tíminn Sunnudagsblað - 01.09.1963, Qupperneq 10

og hljóðfræði, en þó íslenzk málsaga
sé aðalatriðið, er ekki hægt að ein-
skorða sig vig hana, heldur verður
sífellt að gera samanburð við dönsku,
norsku og sænsku, sýna hvernig breyt
ingarnar geta orðiff á ýmsa vegu. Til
prófs í greininni er einnig krafizt
náms í einu nútímamálanna, sænsku,
en þá kennslu annast óg ekki, held-
ur þýzkur maður, sem eflaust nýtur
aðstoðar konu sinnar, sem er sænsk.
Auk fyrirlestranna hef ég æfingar
með nemendum í textalestri og texta-
þýðingum. Þeir verða ag lesa fjórar
af lengri íslendingasögunum og auk
þess rit Snorra, Heimskringlu og
Eddu, og nokkuð úr Eddukvæðunum
á þýzku og nokkrar smærri sögur á
frummálinu. Þetta er sá liður i
kennslunni, sem ég legg hvað mesta
áherzlu á. Nemendur verða ag geta
þýtt textann nákvæmlega, skilið raun-
verulega merkingu orðanna, svo að
þeir verði i'ærir um að notfæra sér
þessi verk á frummálinu. Þetta er
ekki alltaf svo auðvelt. Sum íslenzk
org er ótrúlega erfitt að þýða á þýzku.
Meðal þeirra eru org eins og atgervis-
maður og mannaður. Bæði þessi orð
vilja Þjóðverjar oft þýða meg einu
eilífu tiichtig, sem þýðir bara dugleg-
ur, — en sú þýðing nær alls
ekki merkingu þessara orða, nema
að litlu leyti. Orð verður ag skilja
út frá þeim tíma, þegar þau eru sögð
eða skráð. Orðin sjálf eiga sína sögu
og eru mótuð af menningu og þjóð-
skipulagi síns tíma. Raunveruleg
merking þeirra verður ekki skilin,
nema menn kunni skil á þeirri menn-
ingu og þvi þjóðskipulagi, sem skap-
aði orðin.
— Var þarna einhver ísle i ku-
kennsla, áður en þú réðst að skólan-
um?
— Eiginlega ekki, en þó hafði jarð-
vegurinn verið vel undirbúinn, og
kennslu hafði lengi verið haldið uppi
í germönskum og þar á meðal nor-
rænum fræðum. Humboldt-háskólinn
er gömul stofnun, stofnsettur fyrir
aldamótin 1800. Hann hér áður Fried-
rieh-Wilhelm-háskóli, en í sósíalíst-
iskum löndum eins og Austur-Þýzka-
landi, eru menn ekki mikig gefnir
fyrir keisaranöfnin, svo að skólinn
var skírður upp, þegar hann var endur
reistur eftir heimsstyrjöldina síðustu,
og kenndur vig bræðurna von Hum-
boldt. Styttur þeirra hafa lengi stað
ið fyrir framan háskólabygginguna,
eins og allir þeir vita, sem gengið
hafa Unter der Linden.
Við skólann starfaði á sínum tíma
Jacob Grimm, sem Þjóðverjar telja
föður nútíma málvísinda, einkum
germanskra. í haust verður hundrað
ára ártíð hans, og verða þá haldin
sérstök hátíðahöld í skólanum. Síðar
var prófessor í germönskum fræðum
við skólann Andreas Heusler, sem all-
ir, er lagt hafa stund á íslenzk og
norræn fræði, kunna skil á. Meðal
síðari kennara við skólann má einnig
nefna þá Gustave Neckel og Hans
Kuhn, sem nú er prófessor í Kiel.
— Hvernig er skólafyrirkomulagið?
— Það er að ýmsu ólíkt því sem
hér er. í landinu er rekinn áætun-
arbúskapur í skólamálum eins og
öðru. Námsmannastraumnum er beint
inn á vissar brautir. Það er gert þann-
ig, að gerðar eru áætlanir fimm ár
fram í tímann, — en þann tíma á
háskólanám að taka, — um þörf há-
skólamenntaðra manna í einstökum
greinum. Ekki eru fleiri teknir inn
í hverja grein en þörf er talin fyrir
og valdir þeir beztu, er sækja um
inngöngu. Hinir verða að leita eitt-
hvag annað. Á þennan hátt er inn-
ganga stúdenta í einstakar greinar
takmörkuð eftir áætlaðri þörf þjóð-
félagsins fyrir menntamenn. Stúdent-
arnir fá mánaðarlegan námsstyrk,
meðan á náminu stendur, en ef þeir
ljúka því ekki á tilskildum tíma, fell-
ur styrkurinn niður. Þessi styrkur er
ekki mjög hár, en nægir nægjusöm-
um stúdent þó til að lifa af.
Þá er einn meginkostur á skóla-
kerfinu, ag menn, sem hyggjast
stunda vísindastörf, geta tengzt há-
skólanum strax á námsbrautinni. •—
Aukakennarastöður eru margar, og
prófessorarnir geta á þennan hát-t
alið upp samkennara sína og eftir-
menn. Ég er núna orðinn elzti prófess
orinn í deildinni. Hinir eru allir yngri
en ég, margir nemendur mínir.
Doktorspróf eru tvenns konar í Þýzka
landi, almennt doktorspróf, sem er
lokapróf úr háskóla, og æðra doktors
próf, sem þeir verða að hafa, sem
vilja fá prófessorsembætti. Þeir, sem
hafa það próf, geta strax ag því loknu
komizt annaðhvort í assistentstöður
eða orðið það, sem kallag er aspirant-
er. Þeir hafa ekkert fast starf, en fá
ákveðin laun, og er ætlazt til, að þeir
vinni að rannsóknum. Segja má, að
þeir séu í biðsal vísindanna.
— Og hvernig likar þér að vera í
Austur-Berlín?
— Þessu get ég svarað' meg orðum
Halldórs Kiljans. Ég hitti hann ekki
alls fyrir Iöngu, og þá spurði hann
mig þessarar sömu spurningar. Ég
svarað'i honum, að mér líkaði þar vel.
„Já“, svaraði skádið, „yður líkar vel
við þá ,og þeim líkar vel við yður,
og þá er allt í lagi“.
— Þú ert að vinna ag samningu
orðabókar í Þýzkalandi?
— Jú, þa'ð verk er þannig til orðið,
að í þýzkum skólum eru meðal liða
í kennslunni atriði, sem ekki munu
þekkjast hér. Þag eru annars vegar
seminarium eða rannsóknaræfingar,
þar sem nemendur leysa af hendi
ákveðin verkefni, og ég tel það
kennsluform mjög þarflegt. Annag af
þessu tagi, sem ekki tíðkast hér, kall
ast praktikum, þ.e. stúdentunum er
gert að vinna að ákveðnum raunhæf-
um verkefnum vissan tíma á sumrin.
Þetta atriði væri illframkvæmanlegt
hér á landi, því að stúdentar verða
hér flestir ag nota sumarið' til að
vinna fyrir sér, en í Austur-Þýzka-
landi eru háskólastúdentar á föstum
námsstyrk og þurfa því ekki sumar-
vinnu. í vor hafði ég hóp stúdenta,
sem þurftu að fá eitthvert slíkt verk-
efni til að vinna í sumar, og ég stakk
upp á því, að þeir söfnuðu orðum til
íslenzk-þýzkrar orðabókar, en skortur
er á slíkri bók. Stúdentarnir tóku
þessu fegins hendi, efuðust um, að
þeir fengju að öðíum kosti jafn-
skemmtilegt verkefni, áttu jafnvel
von á ag verða settir til ag þurrka
ryk af bókum einhvers staðar á bóka-
safni. Ég hafði þá samband við orða-
bókaútgáfu í Leipzig, sem tók ag lok-
um að sAr ag gefa bókina út. Hand-
ritið á að vera tilbúið' næsta vor. Og
ég held, að orðasöfnunin sé mjög gott
verkefni fyrir stúdentana. Orðabóka-
starf er afar laerdómsríkt og þrosk-
andi; í því starfi er ekki hægt að
komast hjá að gera sér nákvæma
grein fyrir merkingum orða í öllum
þeirra blæbrigðum. Það er ákaflega
góg skólun í vísindalegri hugsun að
vinna ag orðabók.
— Er mikill áhugi á málvisindum
í Þýzkalandi’
— Þjóðveriar hafa alltaf lagt mikla
stund á málíræði. Og meðal yngri
kynslóð'arianar er nú lögð mikil rækt
vig nútímamálvísindi. í Berlín hefur
til dæmis verið lögð mikil vinna í
smíði þýðingarvéla, rafheila, sem geta
þýtt úr einu máli á annað. Þá hafa
málfræðingar í ýmsum löndum með
sér samtök. Til er alþjóðafélag al-
mennra málvísindamanna, og hljóð-
fræðingar hafa einnig meg sér al-
þjóðasamtök. Alþjóðafélag hljóð'fræð-
inga hélt fyrsta þing sitt fyrir fáum
árum, og nú hefur forseti félagsins,
BertU Malmberg prófessor í Lundi,
stungig upp á því, að haldin verði
svadðaþing félagsins, þar sem
ákveðin efni verði tekin til meðferð-
ar. Fyrsta svæðaþin^ið verður haldið
í Bergen nú í september, og þangað
mun ég halda innan skamms. Á því
þingi á að ræða aksent, þ.e. tón og
áherzlu Norðurlandamálanna, eink-
um hina sárkennilegu hrynjandi í
norsku og sænsku. Hreinn Benedikts
son prófessor mun sækja þetta þing
annar íslenzkra manna, en ég mun
á þinginu flytja erindi um orðáherzl
ur í íslenzku.
— Svo vig víkjum okkar kvæði
í kross, þá hefur þú fengizt við ýmis
legt annag um dagana en vísinda- og
kennslustörf. Þú ert skáld, er það
ekki?
70ó
T í M I N N — SUNNUDAGSBLA0