Tíminn Sunnudagsblað - 01.09.1963, Blaðsíða 18

I
KA TADALUR OG
KATADALSFÓLK
Katadalur er einn af dölum
þeim, sem ganga inn í Vatnsnes-
fjall. Hann er langur og þröngur,
cpinn móti norSri og þótti þoku-
sæll á sumrum og snjóþnngur á
vetrum. Allur er dalurinn grasi
vaxinn upp á háfjöll, beggja vegna.
Lönd eru stór og fénað'arferð erfið.
í dalnum eru tveir bæir, Kata-
dalur austan ár og Egilsstaðir að
vestan. Lítið kemur dalurinn við
sögu fyrr en á fyrsta þriðjungi
19. aldar (Natansmál). í harðind-
unum 1880 fóru báðir bæir í eyð'i,
en byggðust skjótt að nýju. Um
aldamótin síðustu voru báðar jarð-
ir kot. Katadalur með sex dag-
slátta túni, sem gaf af sér 60
hesta. Á Egilsstöð'um var tún og
taða þó enn minna. Á báðum kot-
um voru þó jarðabætur hafnar —
ekki svo litlar á þeirrar tíðar vísu.
Þegar kemur fram um 1940 fara
að gerast í Katadal stórstígar fram
farir. Þá er Guðmundur Sigurðs-
son tekinn við föðurleifg sinni á-
samt konu sinni, frú Rögnu Levy,
Ijósmóður, Eggertsdóttur frá Ós-
um. Síðan hafa þau búið þar inu
mesta rausnarbúi.
Nú er tún í Katadal sléttað og
aukið í 18 dagsláttur, og gefur þag
af sér 300 hesta.
Vélgral'nir skurðir liggja norður
dalinn, samtals um 1300 metra
langir. Þar voru áður ótræðisflóar
— svelli lagðir á vetrum. Aðal-
skurðurinn, sem er um 1000 metr-
ar á lengd, liggur norður með
fiallshlíðxnni og tekur alla læki
og allt jarðvatn undan fjallinu og
veitir því niður í á. Við þetta mann
virki breytist stærðar landflæmi
í valllendi. Áður var það lítils nýtt
en nú tún og beitiland.
Pram af brúninni í Katadal fell-
ur fagur og vatnsmikill bergsvatns-
lækur, næstum jafn árið um kring.
Nú er hann virkjaður og þó hvergi
nærri til fulls. Fallhæð virkjunar
er um 120 metrar og skurðlengd
um 350 metrar. Orka er. 12 kíló-
vött. Bændurnir Guðmundur í
Katadal og' Bjarni á Egilsstöðum
leystu verkið af hendi — jneð
ígripum þó — frá 9. júní 1954 til
jóla sama ár. Steypuefni í stíflu
var flutt á klökkum upp hlíðina,
en rör borin og skurðurinn hand-
grafinn. Aðeins vandasömustu
verk unnu kunnáttumenn. Strjál-
býli veldur því að einungis tveir
bæir, Katadalur og Egilsstaðir,
geta notag þá miklu orku, sem
felst í þessu vatnsfalli. Nota þeir
hana til ljósa og hitunar. Bjami
á Egilsstöðum er sonur Jóhannes-
ar, sem bjó þar lengi — dáinn fyrir
fáum árum. Hann ræktaði þar,
ásamt börnum sínum, stærðar tún
við erfið skilyrði og bætti húsa-
kost.
Nú er Katadalur breyttur úr
koti í stórbýli Víða er ag visu mun
meiri heyskapur, en lítig þarf að
gefa þar, ef næst til jarð'ar, því
landgæði eru framúrskarandi.
Breytt veðurfar hefur og haft
furðumikil áhrif á dalinn. Sumar-
þokur hurfu ag mestu og sjaldan
tekur nú fyrir jörð á vetrum.
Heimilið í Katadal ex> annálað
fyrir dæmalausa gestrisni og mynd
arskap í einu og öllu. Húsakynni
eru góð og þar er haldinn bama- %
skóli nú orðið. Þau hjón eiga tvö I
böm, Ögn og Inga. Bæði era vel i
gefin og mannvænleg í alla stað'i.
Sá, sem tók saman línur þessar,
er uppalinn í Katadal frá 9 til 13
ára aldurs — fór þaðan aldamóta-
árið. Nn'.egt 50 árum síðar kom
hann ír dalinn ásamt konu sinni,
Unni Ásmundsdóttur, sem er að
hann heldur, ættuð frá Katadal.
Þau fóru fótgangandi síðasta spöl- H
inn — komu vestan að og stað- M
næmdust við ána og hikuðu þar ||
— bæði við' að vaða og koma heim á
á ókunnugan bæ. En þag var ekki ^
lengi. Heimafólk sá til ferða U
þeirra, og bóndinn kom og bar þau |
yfir ána og bauð þeim heim. Síðan 1
hafa þau þrívegis komið í dalinn. |
Og þessi fyrsti fundur varð tákn- I
rænn. Katadalsfólk hefur alltaf i
síðan borig þau á höndum sér, í 1
þessara orða fyllstu og beztu merk- S
ingu, og þau minnast þess með 1
ánægju og þakklæti. s

kom þar og spurði þau Jón og Gróu,
mannsins. Þau báru það, að hann
hefði komið þar að kvöldi, gist og
farið að morgni næsta dags. Vissu
þau siðast til, ag hann reig Kornsá
á kvíslum á eyrunum neðan við foss-
inn og lagði síðan á hálsinn. Aldrr-
fannst hold né hams af manni þess-
um, hesti hans né hundi. Þótti það
harla undarlegt. Voru dylgjur um
það, að maðurinn hefði verið rænd
ur og ráðinn af dögum. Var sá orð-
rómur aliþrálátur lengi í Vatnsdal.
ag þar hefði Kornsárfólk unnið að.
Nú líður svo meira en öld frá þvi
að sendimaðurinn frá Akureyri hvarf.
Var þó ekki gleymdur til fulls. þótt
enginn mundi eða visssi nafn hans.
Kornsár-Gróa og Jón maður hennar
voru heldur ekki með öllu úr sögunni.
Það ber til 1778, að Kornsá verður
sýslumannssetur og þótti býlinu ekki
litill vegsauki. Lárus Blöndal var
orðinn sýslumað'ur Húnvetninga, sat
fyrsta árið á Stóru-Borg í Víðidal, en
komst svo yfir Kornsá og flutti þang
að'. Honum þótti húsakynni þar ekki
sem hæfði stóru og mannmörgu
heimili og hófst þegar handa um að
byggja stórt og veglegt íbúðarhús.
Grafið var fyrir kjallara hússins á
gömlum öskuhól fram undan bænum.
Vig gröftinn var komið niður á gamla
dys og komu þar upp fúin manns-
bein og margir forngripir. Þetta
iþótti merkilegur fundur. Gamlir
menn rámkuð'u við sér, er fréttin um
þetta barst út, töldu ekki þörf á
miklum ágizkunum um það,. hver
þar hefði verið svo óvenjulega graf-
inn og lagður í sorphaug. Þarna væra
fundnar leifar sendimannsins frá Ak-
ureyri, er hvarf svo skyndilega með
gransamlegum hætti. Þegar betur
var að gáð og rannsakaðar þessar
beinaleifar og annað það, sem í dys-
inu fannst, reyndist fullyrðingin hald
laus. Haugbúinn var drjúgum eldri
en ætlað var, heiðinn maður frá sögu
öld íslandsbyggðar.
Það höfðu fleiri verið grafnir á
þessum stöðum en fornmaðurinn. —
Stutt frá legstag hans fannst önnur
dys. Sá, er þar hafði verig í mold
lagður var miklu fátæklegar og verr
til grafar búinn en granni hans, —
snauður að öllum gripum, en hest og
hund hafð'i hann þó fengið í gröfina
með sér. Annaðhvort voru beinin í
þessari dys yngri en í íimni, eða
höfðu geymzt betur, því að ekki vora
þau líkt því e:ns fúin. Það, sem
Framhald á 716. síSu.
714
T t M I N N — SUNNUHAGSBLAO