Tíminn Sunnudagsblað - 13.10.1963, Side 7

AÐ bafði erjaö jarCveglnn. Veraldleg-
lr og klrkjuleglr þjóðhöfðingjar voru
orðnir um þaC bil hálft annað hundr-
að, og þar að auki nálega sjötíu
borgríki og fjöldl rfkisriddana. í ofan
álag var svo aðalsstéttin orðin úr-
kynjuð og sá sér að verulegu leytl
farborða að hætti hreinna og beinna
ræningja. Við þessar aðstæður höfðu
andmæli Martems Lúters gegn mis-
notkun aflátssölu miklu víðtækari á-
hrif en hann hafði séð fyrir. Sjálfur
var hann baráttumaður í eðli sínu,
og áður en varði hafði hreyfing sú,
sem hann hafði vakið, hrifið hann
með sér. Deilan harðnaði, og í sennu,
sem hann háði við Jóhann Eck, há-
skólakennara í Leipzig, árið 1519,
hélt hann fram rétti einstaklings-
ins gagnvart páfa og kirkjuþingum,
ef hann styddist við ritninguna. —
Næsta ár skrifaði hann hvern bækl
inginn af öðrum: „Til kristilegs að-
als af þýzku þjóðerni", til klerkastétt
arinnar og til leikmanna. og nú var
ekki skorið utan af því, sem hann
vlldi segja: „Nú hjálpi oss guð og
gefi oss eina af básúnunum, sem
veltu múrum Jerikóborgar um koll.
svo að vér gctum blásið brott þessi
virki af hálmi og pappír, hegnt synd-
urunum og dregið vélráð djöfulsins
fram í dagsljósið". Páfastóllinn var
á hans máli hásæti djöfulsins, af-
hjúpað ræningjabæli og svikamylla.
Hinar nýju kenningar mótuðust
smám saman: Maðurinn réttlætist
ekki fyrir verkin, heldur trúna, ka-
þólska messan og sakramentin sjð
voru „baaýlonskt fangelsi", thbeiðsla
dýrlinga og belgra dóma skurðgoða
dýrkun, klausturlifnaður og einlífi
presta reginvilla, því að guðí var
þóknanlegr, og meiri dyggð að geta
börn. ef það gerðist í hjónabandi.
Það gerðist svo hin næstu ár, eft-
ir sennuna í Leipzig, að páfinn bann-
færðj Lúter og Karl keisari stefndi
honum til Worms, þar sem knýja
átti hann til þess að taka aftur um-
mæli sín. Habn hafnaði því, en keis-
arinn þorði eaki að taka hann hönd-
um vegna stuðn'ngs þjóðhöfðingja,
sem ósárt var um það, þótt veldi
páfastólsins í Róm værj hnekkt. —
Friðrik, sem kallaður hefur verið
vitri, kjörfursti í Saxlandi. lét síðan
ræna Lúter, er hann var á leið frá
Worms, og hélt vemdarhendi yfir
honum næstu mlssiri. Um þessar
mundir var lokið prentun ritningar-
innar á þvzkri tungu. Trúmálaólg-
an magnaðist um allan helming. —
Ógnþrungnir atburðir voru í aðsigú
V.
Þýzkur pvedikari, Geiler von Keis-
ersberg, hafð; sagt: ,,Það er jafn-
hættulegt að íá leikmönnum ritning-
una í hendur og að rétta barni hníf
til þess að skera með brauð”. Þessi
orð rættust. Kenning Marteins Lút-
Tiíilsíða flugrttsins, þar sem þýzkir
bændur báru fram kröfur sínar tólf.
ers um nið kristna samvizkufrelsi féll
í frjóan jarðveg hjá alþýðu manna,
en fordæming ritningarinnar á yfir-
stétt Gyðingalands og frásagnir henn
ar um oræðralag frumkristninnari
tendraði bál. í huga þýzku bænd-
anna rann draumurinn um andlegt
og veraldlegt frelsi saman í eitt, og
þeir sáu í hillingum svipaða sýn og
ensku bændurnir á dögum Jóns
Balls. Og þeir sáu lika glöggt, að þeir,
sem til þeirra höfð'u talað með Jesú
nafn á vörum voru ekki hóti betri
hinum síðklæddu Fariseum, sem létu
heilsa sér á torgunum.
Bræðralag og jöfnuður frumkristn
innar haíði mikið aðdráttarafl. Þús-
und ára rikið, samfélag heilagra, þar
sem enginn var kóngur nema guð og
rlfningin ein mælisnúran, var dýrð
legt í augum fólks. Þar völdu menn
sjálfir embættismenn sína og áttu
allt sameiginlegt, þar skyldu allir
vera prestar og allir vera frjálsir.
Þessar hugmyndir höfðu oft og víða
fest rætur, en nú bárust þær eins og
eldur I sinu um alla Mið-Evrópu, og
það voru ekki sízt handverksmenn-
imir, sem tóku þeim fagnandi.
í Zwickau i Saxlandi hafðj risið
upp söfnuður, þar sem leikmenn pre-
dikuðu og töluðu tungum. Þeir voru
af flokki skírara og höfnuðu barna-
skím, er ekki á sér neina fyrirmynd
í ritningunni Foringj þessarar hreyf-
ingar hét Tómas Miinzer. Hann lagði
mikla áherzlu á, að heimsendir væri
f nánd.
Söfnuðurinn i Zwickau fagnaði
mjög kenningu Marteins Lúters um
hið kristna frelsi og sendi tvo spá-
manna sinni er báðir voru vefarar
til Wittembergs, þar sem fundum
þeirra og Marteins Lúters bar sam-
an. Þetta /ar sögulegur atburður, því
að hér stóð Marteinn Lúter í fyrsta
skipti andspænis þeim vanda að
túlka, hvað fælist í hinu kristna
frelsi, sem liann boðaði. Ef hann
hefði verið spámaður af svipaðri
gerð og Múhammeð, hefði hann á
þessum árum farið í broddi fylking-
ara um löndin með miklar hersveit-
ir og látið vopnin tala máli sínu,
bæði við páfa og þjóðhöfðingja. Ef
hann hefði verið gæddur anda GalL
leans, hefði hann farið út á þjóðveg-
ina með bændum og vefurum og
ekki hikað við að tala máli snauðra
manna og kúgaðra, þótt leiðin lægi
að sjálfum Hausaskeljastað. Mar
tein Lúter skorti ekki kjark, ea
hann líktist hvorki Jesú né Múhanv
með. Uppþot og götuóeirðir voru.
honum ekki að skapi, þótt sjálfur
hefði hann margfaldlega brotið lög
sinnar tíðar. Svar hans var á þá leið,
að guð sendi ekki postula út í hehn-
inn, án þess að gæða þá mætti til
kraftaverka eða veita þeim löglegt
umboð yfirvaldanna."^Vefararnir frá
Zwlckau höfðu hvorugt þessara skil-
ríkja, og þess vegna var það ekki
guð, heldur njöfullinn, sem talaði I
gegnum skírarana. Þar með hafði
Marteinn I úter stigið fyrsta skrefið
frá því frelsi, sem hann hafði boðað.
og til þeirrar mótmælendakirkju, þar
sem bókstafstrú og yfirdrottnun þjóð
höfðíngjanna koœ í stað valds páf-
ans. Sú ganga var fullkomnuð árið
1555, þegar sérhverjum þegni var
boðið að aðhyllast trú sins herra.
Rökin fyrir því, að kirkjan átti að
gefa sig bióðhöfðingjunum á vald.
voru einföld: „Þjáning. þjáning,
kross, kross, kross og ekkert annað
er hlutskipti kristins manns“, sagði
Lúter. Sannkristinn maður átti að
láta „flá sig og svívirða" og þola
alll í trausti þess, að guð hjálpaðl
honum að lokum. Góðan þjóðhöfð-
ingja átti að álíta sem náð frá guði,
en vondan sem maklega syndarefs-
ingu, senda af himnum ofan. Um
Þetta var algengasta vopnlð þýzku
bændanna i uppreisn þcirra gegn aöl-
inum.
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
847