Tíminn Sunnudagsblað - 20.10.1963, Síða 9

1
I.
íslendíngsr hafa frá öndverðu lagt
mikla rækt við ættfræði; hún er einn
gildasti þátturinn í öllum þeim býsn-
um fróðleíks er hér var þulinn og
skráður a bækur að fornu og nýju.
Ber margt til Það virðist liggja beint
við að við byggíngu landsins hafi það
ósjálfrátt orðið kappsmál manna að
varðveita ætt sma og sögu hennar í
minni; sú var líka raunin að stað-
góð og almenn ættvisi var nokkurs
konar pólitísk nauðsyn á dögum þjóð-
veldisins; og segja má að hér hafi
skilyrði til hernar verið óvenju góð:
rík hneigð kynstofnsins til fróðleiks
og skrifta, sagnaskemi(itun í háveg-
um höfð, ætc'jdeilur, ættarsamheldni,
ættametnaður. Og fræðimenn hafa
bent á, að landnámsmenn séu yfir-
leitt ættaðir frá þeim hlutum Noregs
er helzt voru kunnir að ætta- og
sagnafróðleik, svo sem Hörðalandi,
Ögðum, Þelamörk. Snemma voru rit-
aðar á íslandi merkar ættfræðisyrpur
talin ort á 11.—12. öld; hvar þau eru
kveðin mun umdeilt. En séu þau
ort á íslanai eru þau virkilega sam-
boðin þeim fræðaiðkunum er hér
tóku að blómgast á því tímabili. í
kvæðinu fer Hyndla tröllkona til Val-
hallar fyrir hotanir Freyju og rekur
ætt Óttars úngá Innsteinssonar; or-
sökin er veðmál Óttars við Ángantý
nokkurn. Freyja krefur Hyndlu um
að rekja ætistofnana:
Nú iáttu forna
niðja talda
ok upp bornar
* y- ættir manna.
Kvrt er Skjöldunga,
hvat er Skilfinga,
hvat er Öðlinga,
hvat er Ylfinga,
hvat er höldborit,
livat er hersborit,
mesc manna val
und Miðgarði?
Síðan eru ættartölur meginefni kvæð-
Þorstein
frá Hamri
loks rakin til Fjölnis Freyssonar,
Njarðarsonar Svíakonúngs, Ýngvason-
ar Tyrkjakonúngs (Ari fróði) eða
Fjölais Yngvifreyssonar, Njarðar-
sonar (Snorri) ellegar þá Fjölnis
Freyssonar, Njarðarsonar, Freysson-
ar, Óðinssonar Ásakonungs, Bursson-
ar, Burrasonar (Flateyjarbók). Þannig
urðu kynkvíslir raktar til Óðins og
hans manna og þótti ærinn vegur að,
eftir að það komst í tízku; enda þægi-
legt um vik að rekja gegnum hina
kynsælu Oddaverja ættfeður flestra
sem síðar rnunu hafa orðið nokkur
undirstaða sagnaritunar: nálægt
miðri 12. öld getur höfundur Staf-
fræðiritgerða’- Snorra-Eddu um ,,lög
og ættvísi eða þýðíngar helgar eða
þau hin spal'.legu ræði er Ari Þor-
gilsson hefur á bækur sett af'skyn-
samlegu viti"; og Landnáma nefnir
ættfræðiritm Ölfusíngakyn og Breið-
firðingakyn. Víðast mun og ættafróð-
leik fornsagnanna furðu vel treyst-
andi þegar rakið er aftur til land-
námsmanna og jafnvel leingra, svo
og ættum og röðum konúnga; að
minnsta kosti er byggt á grónum
merg söguhefðar og ættaarfs, þótt á
ýmsu velti þegar leingra dregur í
forneskjuna: „Hvergi nema á íslandi
á svo að segia annarhver maður ætt-
artölu sína oft lengra aftur í tímann
en góðu hófi gcgnir“, segir Finnur
Jónsson í bókmenntasögu sinni. Ætt
Svía- og Noregskonúnga, Ýnglíngaætt,
varð loks rakin allt til Njarðar og
Freys, inní goðsögnina, og stórvaxnar
nafnarunur liggja aftur til „Ragnars
loðbrókar Sigurðarsonar hríngs,
Randvéssonar, Ráðbarðssonar" og
„Haralds hilditannar, Hrærekssonar
slaungvanbauga" og svo framvegis.
— Nokkuð sérkennilegt vitni um ætt-
fræðiáhuga að fornu eru Hyndluljóð,
sem varðveitt eru í Flateyjarbók og
isins, og koma þar fyrir fjölmargar
nafnkunnar kempur úr sagnaheimi
norðurþjóða; í öllu þessu er forn
kjarni: Gjúkúngar, Völsúngar, Har-
aldur hildicönn, og stefið bylur annað
veifið:
Allt er það ætt þín,
Óttarr heimski.
Sama eðlis og ættrakníngar Hyndlu-
ljóða eru þættir á borð við Fundinn
Noregr og Hversu Noregr byggðist
í Flateyjarbók; ægir þar mörgu sam-
an af forneskuifróðleik og er örðugt
víða að greina skil milli skáldskapar
kynslóðanna og trúrrar arfsögu; mik-
ill hluti efnis þessa mun hafa verið
til skráður þegar á 12. öld, en sitt-
hvað er þó allmiklu ýngra.
II.
Snemma bólaði á hneigð manna til
að rekja ættir sínar til hinna heiðnu
guða, og er þar nærtæk ættartala
Ýnglínga; en samkvæmt fræðum
Snorra Sturlusonar kom Óðinn að
austan til Svíþjóðar ásamt með liði
sínu, Ásum, er gerðust þar höfðíngjar
og urðu síðan átrúnaðargoð manna.
Þannig verður konúngaröð Ýnglinga,
sem annars þykir ekki svo fráleit,
íslendinga, og síðan Noregskonúnga
og Ýnglínga.
En í þættinum Hversu Nóregr
byggðist, er heldur betur að verið:
„Adam skapaði guð fyrst allra
manna. Seth var son hans, hans son
Enos, hans son Kaynaan, hans son
Malaleel, hans son Pharett, hans son
Enoch, hans son Mathusalem hinn
gamli, hans son Laamech. Þá var úti
hinn fyrsti heimsaldur. Hans son var
Nói, er örkina smíðaði, hans son
Japhet, hans son Japhan, hans son
Zechim, hans son Ciprus, hans son
Cretus eða Celius, hans son Saturnus
í Krlt, hans son Jupiter, hans son
Darius, hans son Erichonius, hans son
Troeg, hans son Ilus, hans son Lami-
don, hans son Priamus höfuðkonung-
ur, Munnon eða Mennon hét konung-
ur I Troju. Hann átti Troaanam, dótt>
ur Primai konungs. Hans son hét
Tror, er vér köllum Þór. Hans son
var Loricha, er vér köllum Hlórriða,
hans son Eridei, er vér köllum Eind-
riða, Hans son Vingiþórr, hans son
Vinginer, hans son Móði, hans son
Maagi, er vér köllum Magna, hans son
Seseph, hans son Beduigg, hans
son Atra, hans son Trinaan, hans
son Heremoth, er vér köllum Her-
móð, hans son Skjaldin, er vér
873
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ