Tíminn Sunnudagsblað - 20.10.1963, Blaðsíða 11

kom í veg fyrir ýmislegt það, sem öðr-
um Norffurlandaþjóðum varg fyrir í
sagnafátækt sinni, þegar þær tóku að
sinna fornum cnenntum. Skal hér að-
eins vitnaff til yfirl'its Páls Eggerts
Ólasonar uin þau frábæru vísindi:
„Úti í heimi höfðu menn lengi unað
við frásagnir í annálasniði (kronik-
ur), ajs svo miklu leyti sem annars
var lögð stund á sögu. . . . Samtímis
vioreisn fornmenntanna vaknaði og
þjóðerni manna og krafðist frásagna
um fyrri tíðir. Þar voru viða miklir
erfiðleikar fyrir hendi. Að vísu varð
þeirra ekki. vart á sumum tímabilum
sneð sumum þjóðum, þar er fyrir
hendi vpru nokkurn veginn efnis-
miklir frásagnabálkar, svo sem með
Dönum hið mikla sögurit Saxa; þegar
svo var ástatt, var rithöfundum nokk-
urn veginn auðvelt að fullnægja þess-
um t'veim höfuðboðorðum um hst og
gagnsemi. En þar er þraut slíkar
heimildir, voru höfundar í hinu
mesta öngþveiti. Dró þá þjóðernis-
ræktin suma út í hina mestu ófæru.
Einkum á þetta við um þá höfunda,
er sinna vildu frumsögu þjóðanna.
Beittu menn þá oft hinum fáránleg-
ustu affferðum, þyrluðu upp myrku
moldviðri, skældu orð og staðanöfn úr
fornritum og tengdu saman, allt eft-
ir þeirri niðurstöðu, sem menn vildu
komast að. Er svo í augum nútíma-
manna sem viti firrðir menn hafi ver-
ið aff verki, þar sem litiff er í mörg
eða flest rit sagnamanna á 16. öld. . . .
Og þó var þessum mönnum nokkur
vorkunn. Allir þekktu þessir menn
biblíuna; öllum var þeim kunnugt um
það, að þar var að finna samfellda
frásögn frá sköpun heims fram að
Kristsburði. Þar var rakið meff Gyð-
ingum ætterni frá fvrsta manni jarðar
niður t'il manna, sem uppi voru ur'
fæðing Krists. Norðurálfumenn vildu
ekki una því, að vera verr settir. Nú
bar þó svo vel í veiði, eftir ætlun
manna í þá daga og lengi síðan, að öll
var þessi saga og ætterni sameiginleg
fram til Nóa. En þá klofnaði mann-
kynið. Kyn Norðurál'fumanna skyldi
vera komið frá Jafet Nóasyni; niðjum
hans var þá hið mesta metnaðarmál
að sýna tengsl sín viff hann á sama
hátt sem Gyðingar höfðu megnag að
halda óslit'inni ætt frá Sem, bróður
hans; .... Beittu nú fræðimenn öllu
hugviti sínu til þess að brúa þetta
dýpi og vera ekki eftirbátar Gyðinga.
Þaðan eru runnar ættartölur fyrri
alda, sem einnig finnast með oss ís-
lendinguin, með tengslum vig Hektor
Trojukappa og aðra Trojumenn, Óffin
síðar o. s. frv. Biblían sjálf var heim-
ild að ættartölum milli Adams og
Nóa; heimildir að ættartölum þaðan
sköpuðu menn sér sjálfir meg alls
konar þvættingi, þjóðanöfnum í grísk-
um fornrilum, örnefnum heima fyrjr,
samanburði orða svo fáránlega rökt-
um til skyldleika, að nútímamenn
sundlar, er þeir sjá hugmyndaflugið
samfara niðurstöðunum, sem nálega
undantekningarlaust' eru fjarstæða
ein. Vig bar það, að menn hreinlega
fölsuðu heimildir, bjuggu til assýr-
iskar, egypzkar, forngrfskar og forn-
latneskar heimildir; var að þessu
kunnastur ítalskur fræðimaður, Ann-
ius úr Viterbo (d. 1502), sem lengi
var aff heimildum hafður um öll lönd.
í þetta eyddu menn mikilli vihnu og
miklum lærdómi; tengja skyldi sögu
allra þjóða við biblíuna; allt var ónýtt
ellegar. En þegar því var lokið og
komig niður að innlendum konunga-
röðum, þeim, er kunnar voru„ varð
allt léttara fyrir; þá mátti tína saman
viðburðina og skipa niður eftir stjórn-
arárum þeirra. — Með Norðurlanda-
þjóðum eru nokkurir þessarar teg-
undar fræffimanna. Kunnastir eru
Niels Pedersen (d. 1579) og sagna-
ritari Danakonungs Kláus Christoff-
ersen Lyskander, sem hélt fram og
fullkomnaði kenningar hans í riti
sínu, því, er út kom 1622 og hefir að
geyma sögu Ðana frá sköpun heims.
Niels Pedersen bjó beinlínis til ættar-
t'ölu Jóta (Og Dana) frá Gómor, syni
Nóa. Með Svíum innti svipað starf af
hendi Johannes Magnus, erkibyskup í
Uppsölum (d. í útlegð í Rómaborg
1544), þó að ekki beinlínis falsaði
hann neitt sjálfur frá rótum, og bók
hans sé að sumu leyti merk. Hann dró
ætt Svía frá Magog, syni Jafets, not-
^ði mjög Annius úr Viterbo og var
heldur en ekki snar í skýringum á
uppruna orða og staða (Sveinn skyldi
vera skylt Svíar, Ubbi skyldi sá heita,
er stofnað hefffi Uppsali, Siggi Sigtún
o.s.frv.)“
Af vandræðagángi þeim, er hér er
frá greint, leiddi það er Danir og síðan
Svíar uppgötvuðu, að á voluðu eylandi
í höfum norður voru varðveitt þrot-
laus fræði, og hófu að me'.ast um þau,
rupluðu bókum frá íslandi til úr-
vinnslu og prentunar og kölluðu þær
forndanskar eða gauzkar bókmenntir;
reyndust þó báðir illa læsir á þær,
sem von til var; en það er önnur
saga.
IV.
Þótt íslendinga henti þannig það
óþarfatiltæki að seilast ofboff lítið í
þessi útlendu falsvísindi, tíðkaðist
slík samsuða aldrei hér að því er
snerti innlendar ættir. Þess gerðist
ekki þörf. Ættagruflið til Adams,
Nóa, Óðms og Trójumanna á rót sína
í ýkjuhneigðinni, sem ávallt náði sér
niðri af fjarlægð tíma og rúms leyfði;
fróðleiksfýsnin rak að sínu leyti á
eftir, og henni varð að vissu leyti
svalaff með þessu. Raunar finnast
undantekningar, sem sýna, að menn
voru ekki fráhverfir því að gizka á
og fella í eyður innlendra ætta, þar
sem liffir höfðu máðst af pappírnum
eða glatazt úr minninu. Til dæmis að
taka var sú t'íðin að ætt Svalberð'ínga
(Jóns Magnússonar og sona hans,
Magnúsar prúða, Staðarhóls-Páls,
Jóns lögmanns, Sigurðar sýslumanns
á Reynistað, IColbeins klakks og
þeirra systkina) var rakin á þessa
leið til Borgarmanna, svo úr varð
karlleggu- til Hel'gu fögru:
1. Jón Magnússon á Svalbarði.
2. Magnús Þorkelsson á Svalbarð'i.
3. Þorkell (Galdra-Keli) Guð-
bjartsson, prestur í Laufási, d.
1483.
4. Guðbjarl'ur flóki Ásgrímsson,
prestur á Bægisá og Laufási,
d. fyrir 1430.
5. Ásgrímur Guðbjartsson, prest-
ur á Bægisá, d.. 1399.
6. Guðbjartur á Yt'ri-Bægisá.
7. Vermundur kögur Loðinsson iix
Færeyjum.
8. Loðinn Vermundarson.
9. Vermundur Steinsson.
10. Steinn Höskuldsson.
11. Höskuldur Hauksson.
12. Haukur Þorkelsson.
13. Þorkell Hallkelsson í Hraundal
og kona hans Helga fagra Þor-
steinsdóttir, Egilssonar Skalla-
grímssonar.
Viff athugun fræðimanna hefur
komið í ljós ag liðirnir Loðinn, Ver-
mundur, Steinn og Höskuldur eru allt
of fáir, sé tímatal's gætt, enda eru
þeir skáldskapur einn; ættartala Sval-
berðínga var hins vegar með réttu
rakin gegnum Ögmund Þórðarson í
Bæ í karllegg til Hriflu Þorsíeinsson-
ar, Egilssonar á Borg. Eyða hefur
komið í ættartöluna á einhverri
skræðu,,svo Ögmundur úr Bæ varð
að hinu'm miffur trúlega „Vermundi
kögur úr Færeyjum“, og síðan hefur
verið ort í eyðuna og Hriflu Þor-
steinssyni loks breytt í Helgu, systur
sína. Um þetta má nánar lesa í ritgerð
Steins Dofra, Rannsóknir eldri ætta,
í Blöndu VII.
V.
Allt fram á þennan dag hefur áhugi
fyrir ættfræði verið mikill hér á
landi, og skal það ekki lastað; því
verður ekki neitag að fyrir rannsókn
á persónusögu eða almennri þjóðar-
sögu skiptir ættfræði allmiklu máU.
Hins vegar má geta þess, að raus
sumra manna um ættir sínar beinist
stundum útá annarleg svið, sérstak-
lega þegar þess er gætt að sé rakið
nokkra ættliði aftur í tímann, koma
ættir íslendinga yfirleitt einhvern
veginn saman og verða þá gjaman
raktar til sömu ættfeðra; samt munu
enn uppi þeir menn, sem halda að
það sé eitthvað sérst'akt aff vera kom-
inn af Agli- Skallagrímssyni, Jóni
Arasyni, Birni Jórsalafara. Ef til vill
væri mönnum nær aö. telja sér til
Framhald á 886. síðu.
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
875