Tíminn Sunnudagsblað - 26.01.1964, Blaðsíða 12

ur að störfum uppi í Görðum. Og
til fundar við hann og sögu
bygg'ðarinnar, forna og nýja, er
förinni heitíð þetta vorbjarta
kvöld.
Ekki er langt upp að Görðum og
ekki á niikinn bratta að sækja, en
víðsýnt er þaðan og útsýn fögur:
Reykjanesskagi í suðri og Snæfells-
nes í norðvestri, til vesturs Faxaflói,
víður og blár, að baki Akrafjall og
og skiptir skemmtilega litum 1 rauðri
birtu kvöldsins. Nær eru græn tún og
bláir vogar og byggðin á Skipaskaga,
sem teygir sig fram i Flóann til suð-
vesturs. Við lítum til suðurs. Ströndin
frá Ytra-Hólmi að Akranesskaupstað
blasir við. Krossvíkin er lygn að sjá,
enda stígur reykurlnn frá háum reyk-
háf sementsverksmiðjunnar nærri því
10, er Akrafjall stendur á, ásamt bróð-
ur sínum, Þormóði. Ekkl getur Land-
náma þess, hvar hann bjó, en Ólafur
B. Bjömsson heflr fært nokkur rök
að þvi í sögu Akraness, að hann hafi
búið á Ytra-Hólmi. Hins vegar fær
hann Jörundi, syni sínum, land aB
Jörundarholti, þar sem nú heita Garð-
ar. — Landnáma segir, að þeir bræður,
Þormóður og Ketill, hafi verið írskir,
og Jörundur heldur i heiðri þann irska
sið að gerast einsetumaður á efri ár-
um. Nokkuð virðist kristnin hafa illa
haldizt við í ættinni, því að af Land-
námu má sjá, að sonar-sonarsonur
Jörundar hins kristna er enginn ann-
ar en garpurinn Þorgeir Hávarsson,
sem segir frá í Fóstbræðrasögu og
Gerplu Halldórs Kiljans Laxness, og
þótti hann lítt kristilegur í orðum og
gerðum, þó að kristni hefði verið í lög
tekin á fslandi um hans daga. Mun

Það er löngu kvöldsett, ’ þegar
við leggjum leið okkar inn Jað-
arsbakka — fram hjá iþrótta-
leikvangi Akurnesinga í átt að
Görðum, hinu forna hefðarsetri.
Kvöldsól roöar Jökulinn, og þó
að jafnvel hinir starfsfúsustu
Akurnesingar séu flestir til hvílu
gengnir — utan þeir er gera vél-
um sementsverksmiðjunnar
kleift að breyta hráefni íslenzks
láðs og lagar í gull — býður okk-
ur í grun, að enn muni einn mað-
beint upp í loftið. Það er furðuvíðsýnt
af svo lágum sjónarhóli og undarleg
gróðursæld allt um kring. Ekki er kyn,
þó að hér hafi gerzt saga — og sögur.
Frá Görðum á Akranesi er fyrst sagt
í Landnámu: „Jörundur hinn kristni
var sonur Ketils Bresasonar. Hann bjó
í Jörundarholti, það er nú kallað í
Görðum. Hann hélt vel kristni til
dauðadags og var einsetumaður í elli
sinní. Sonur Jörundar var Kleppur,
faðir Einars, föður Narfa. Hávarr hét
annar sonur Klepps, faðir Þorgeirs."
Ketill Bresason, faðir Jörundar hins
kristna, nam Akranes allt, það er nes-
fátt hafa verið fjarlægara garpi þeim
en munklífi með föstum og bænahaldi,
enda segir um þá fóstbræður í sögu
þeirra, að „meir hugðu þeir jafnan að
fremd þessa heims lífs en að dýr ð
annars heims fagnaðar."
Garða á Akranesi er annars að litlu
getið í íslendingasögum. Þeir eru að-
eins nefndir í Bjarnar sögu Hitdæla-
kappa og Þórðar sögu hreðu, og í
Harðar sögu og Hólmverja er þeirra
lítillega getið í sambandi við liðsafnað
Harðar Grímkelssonar.
Á óld þeirri, sem kennd er við
Sturlunga, koma hins vegar Garðar
| nokkuð við sögu. Þar búa þá náfrænd-
| ur þeirra Sturlusona, og eru þeirra
I merkastir Þórður prestur og goðörðs-
maður Böðvarsson og Þorleifur, sonur
hans. Þórður prestur var bróðir Guð-
nýjar, móður Snorra Sturlusonar og
þeirra bræðra. Þórður mun um skeið á
yngri árurn hafa verið prestur í Saur-
bæ á Hvalfjarðarströnd. Tókust þar
ástir með honum og Snælaugu Högna-
dóttur frá Bæ í Borgarfirði, og gifti
Högni í Bæ honum stúlkuna. Áður en
Snælaug kynntist Þórði presti hafði
hún eignazt barn og kennt það verka-
manni föður síns, Gunnari, er nefnd-
ur var nautatík. Er þau Þórður höfðu
nokkra tíð verið samvistum og eignazt
einn son, andaðist Hreinn Hermunds-
son frá Gilsbakka í Noregi. Hafði
Hreinn verið í Bæ, þegar Snælaug
átti bamið. Þegar andlát hans fréttist
til íslands, lýsir Snælaug hann föður
að barninu. En þeir Hreinn og Þórður
prestur voru fjórmenningar að frænd-
semi. Er þetta gerðist, var Þorlákur
Þórhallsson, er síðar nefndist hinn
helgi, biskup í Skálholti. Hélt hann,
sem kunnugt er, allra biskupa einarð-

Fyrsta skóla- og samkomuhús á Skipaskaga, hlaðið úr grjóti, reist 1879. Þetta hús
eyðilagðist í eldi 1947. Myndin er af likanl, eign byggðasafnsins. —Myndin og
teikningar, sem fyigja þessari grein, eru ailar gerðar af séra Jóni M. Guðjóns-
syni.
84
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAA