Tíminn Sunnudagsblað - 11.10.1964, Qupperneq 4

VII.
Það er upphaf þessa máls, að í
^Reykjavík var danskur steinsmiður,
er hét Liiders og hafði hingað komið,
er hegnlngarhúsið var reist. Stundaði
hann ýmiss konar byggingarvinnu og
til dæmis bauðst hann til þess árið
1884 að þurrka upp Reykjavíkur
tjöm fyrir 7115 krónur og tuttugu
aura. Meðal annars gróf hann og
hlóð brunna.
Einn brunna þeírra, sem hann
hlóð, var svonefndur bakarabrunnur.
Þegar hann gróf fyrir honum, kom
hann niður á logagyllt lag, sem hon-
um þótti næsta furðulegt. Ekkert var
þó að þessu hugað, en Luders varð
þetta minnisstætt og sagði stundum
frá þessu ævintýri síðar á ævinni.
Eftír á mun sá grunur hafa læzt að
honum, að gullæð væri á botni
brunnsins bakarans.
Nú liðu mörg ár. Nýrri öld var
íagnað í Reykjavík. Frönsku húsin
voru flutt af Austurvelli inn á Eyj-
ólfsstaðablett, íslenzkur ráðherra
tók sér bólfestu við tjörnina, og
Tómas Jónsson„ sem seinna varð
kunnur matvörukaupmaður, stýrði
fyrstur manna bíl á moldroknum göt
um höfuðstaðarins. Alltaf var eitt-
hvað nýtt að gerast: Þó var það ekki
sizt, er árið 1905 bar í skauti sínu.
Þá var loftskeytastöð reist við Rauð-
ará á túni Jóns Jenssonar yfirdóm-
ara, og þó að dálítið ólag væri á
virunum efst á stönginni í upphafi,
þá streymdu hingað skeytin
frá stöðinni í Poldhu í Corn-
wall. Enn þá meiri athygli vöktu þó
'önnur skeyti, sem komu með öðrum
hætti og lengra að: Híngað var kom-
inn spiritismus með þráðlaust sam-
band við annan heim, jafnóyggjandi
flóði og fjöru. Og nú veit bærinn, að
það er heldur dauft yfir sönglífinu
hinum megin, svo óvænt sem það
er, því að Jónas heitinn Helgason
organísti hefur sjálfur verið vitni um
það á miðilsfundi.
Þó eru ekki talin öll stórmerki árs
ins 1905. Þá var Reykjavík orðin svo
mikill bær, að vatnsþrot var fram
undan — bákarabrunnurinn, sem
Liiders gróf, nálega þurrausinn
flesta daga. Líkt var á komið um
aðra brunna, og þar að auki lék
sterkur grunur á, að taugaveikisýkl-
ar væru í vatninu. Þess vegna hafði
verið hafin vatnsleit haustið 1904 suð
ur í mýrarkrikanum vestan undir
Öskjuhlíðinni. Var borað þar með
jarðbor, sem danskur maður stjórn-
aði. Oft þurfti að hvessa borana, og
voru þeir þá sendir til eins af járn-
smiðum bæjarins, Ólafs Þórðarsonar.
Nú þegar Ólafur fékk borana föstu-
daginn 31. marz, veitti hann athyglí
kynlegum, gylltum rákum á einum
nafrinum, og þegar hann gætti betur,
fann hann á honum gylltar agnir í
hrufum í stálinu. Ólafur rýndi lengi
á þetta og þóttist ekki betur sjá en
þetta væru gullagnir. Morguninn eft-
ir barst sú fregn sem eldur í sinu
um allan bæinn, að gull hefði fund-
izt suður við Öskjuhlíð. Menn báru
járnsmíðinn fyrir því, að svo mikið
af gulli hefði loðað við nafarinn, að
hann hefði getað flísað það af hon-
um með vasahnífnum sínum.
Vatnsbólið, sem leitað hafði verið
að, var orðið að gullnámu.
Á þessum árum voru gullgrafara-
sögur mjög í tízku og löngum marg-
rætt um gullæði. Það átti rót sína
að rekja til Kaliforníu og Klondyke
í Alaska og þess orðspors, er fór af
lífinu þar, höppum manna og hrak-
förum. Gullfundurinn við Öskjuhlíð-
ina féll því í frjóan jarðveg. Kerl-
ingar skelltu á lær sér á götuhornum,
og virðulegir borgarar stjákluðu með
hátíðlegum alvörusvip um forug
strætin í öllu ákafari samræðum en
hæfði hinum upphafna semingi
heldristéttarmanna á almanna-
færi. Nú rifjaðist það upp, hvað Liid-
ers hafði séð á botni bakarabrunns-
ins, og sú ályktun var nærtæk, að
gulllag dyldist í jörðu niðri undir
höfuðstaðnum og nágrenni hans og
væri grunnt á því.
Þetta spurðist ekki einungis milli
húsa í Reykjavík. Enskur-togari var í
Reykjavíkurhöfn, er þessi kvittur
gaus upp, og það fór ekki hjá því,
að Englendingarnir yrðu þess vísari,
hvað gerzt hafði. Með þeim bérust
tíðindin til Englands og þótti nú við
búið, að hingað myndu streyma gull-
leitarmenn úr fjarlægum löndum.
Var ekki laust við, að það ylli nokkr-
um kvíða hjá ístöðulitlu fólki, svo
herfilega sem hátterni slíkra náunga
var lýst í sögum og sögnum.
Eins og nærri má geta var þegar
farið að hyggja að því, hvort það
myndi í rauninni gull, er litað hafði
nafarinn. Kom á daginn, að á 118
feta dýpi myndi vera tveggja þum-
lunga þykkt gyllt lag. Þeir, sem trú-
litlir voru á gullævintýrið, létu sér
til hugar koma, að þetta væri brenni-
steinskís eða þá kannski kopar. Var
leitað til gullsihiða í bænum, er einna
líkastir þóttu til þess að ráða þessa
gátu, og síðar voru sýnishorn send
úr landi tíl rannsóknar.
Þegar tæp vika var liðin frá fund-
inum, tók bæjarstjórnin málið í sín-
ar hendur. Var kosin gullnefnd, sem
átti að annast rannsókn málsins, og
var Bjöm Kristjánsson oddviti henn
ar, enda manna fróðastur um málma
og málmsambönd. Varð það tillaga
nefndarinnar, að stofnað skyldi hluta
félag til þess að nýta námuna og því
látið í té námuréttindin í fimmtíu ár.
Hlutabréfin áttu að kosta fimmtíu
krónur hvert og bæjarbúar sitja fyr-
ir kaupunum, en útlendum mönnum
því aðeins hleypt í spilið, að ekki
fengist nægjanlegt fé innan lands.
Bærinn áskildi sér fimm hundruð
krónur í leigu á ári og ágóðahlut,
þegar hagnaðurinn færi fram úr
fimm af hundraði hlutafjár. Þetta
staðfesti svo stjórnarráðið, er jafn-
framt -gekkst fyrir því, að tekið var
að undirbúa sérstök námalög.
Um réttaleytið um haustið var
hlutafélagið Málmur stofnað af níu
mönnum, og var Sturla kaupmaður
Jónsson formaður þess. Keyptu stofn
endur sjálfir talsvert hlutum, og með
al almennings var brátt uppi fólur
og fit. Að skömmum tíma liðnum
hafði verið heitið hundrað þúsund
krónum, en við það mark hafði hluta
940
T 1 M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ