Tíminn Sunnudagsblað - 27.08.1967, Blaðsíða 6

Brands Sæmundssonar, Hólabisk
ups 1163-1201, og er hann
talinn stofnandi þess. Ábúandi og
eigandi jarðarinnar um það leyti,
sem hún var fengin, líklega gef-
In, til klausturs, var Ólafur Þor-
steinsson goðorðsmaður, N sonur
Þorsteins rangláts (d. 1149) á
Grund í Eyjafirði. Var hann af
hinni gömlu Esphælingaætt, einni
göfugustu ætt í Eyjafirði, sem
rakin er til Hámundar heljar-
skinns, tviburabróður Geirmund-
ar heljarskinns, sem öllum er
er kunn-ur, og dóttur Helga magra
landnámsmanns. Annar sonur Þor
steins rangláts var Ketill prestur
á Grund (Grundar-Ketill), tengda-
faðir Páls biskups, sem átti Her-
dísi Þorvaldsdóttur beiskalda,
þess er setti klaustur á eignarjörð
sinni í Hítardal. Ólafíxr í Saurbæ
eða þeir bræður hafa líklega gef-
ið jörðina til klaustursstofnunar.
í annálum segir við 1202: Dáinn
Ólaf-ur Þorsteinsson kanoki. Er
þetta enginn annar en Ólafur í
Saurbæ. Hefur hann gerzt kanoki
í klaustrinu í Saurbæ, því að
hæg voru heimatökin. Þar í
klaustrinu hefur verið haldin Á-
gústínusarregla, og hefu'r stofnun
klausturs í Saurbæ því verið und-
anfari stofnunar Ágústínusar-
klaustursins á Möðruvöllum í
Hörgárdal. En ekki er vitað um
annars konar regluhald í klaustr-
um hérlendis en Benedilkts- og
Ágústínusarreglu.
Fyrsti ábóti Saurbæ-jarklaust-
urs var Þorkell Skúmsson (d.
1203). Föðurmóðir hans var Ingi-
björg Arnardóttir, Ánssonar,
Þórissonar farmanns í Miklagarði
(þess sem deildi við Gretti Ás-
mundsson sterka), Skeggjasonar
landnámsmanns, Böðólfssonar,
Grímssonar, Grímólfssonar af Ögð
um. Næst var þar ábóti Eyjólfur
Hallsson, áður prestur á Grenjað-
arstað, merkur maður. Var hann
þar 1206—12 eða í sex ár. Hans
er að nokkru getið í málaferlum
út af fé Guðmundar Eyjólfssonar,
bónda á Helgastöðum í Reykjadal,
siðar munks á Þverá (Guðmundar
saga dýra). Guðmundur
góði Arason Hólabiskup vildi fá
Eyjólf til biskups á Hólum fyrir
sjálfan sig, en Eyjólfur afþakkaði
þá sæmd. Boð þetta sýnir álit
Guðmundar á Eyjólfi, en hann
var stórættaður maður, sonur
Halls prests á Grenjaðarstöðum,
síðar ábóta á Þverá, Hrafnssonar
lögsögumanns, Úlfhéðinssonar.
Þess er getið, að þrír ábótar voru
með Guðmundi Hólabiskupi,
þegar hann ætlaði að ríða af staðn
um á Hólum fyrir Víðinessbardaga
árið 1209. Hafa þeir sjálfsagt ver-
ið ábótarnir á Þingeyrum, Þverá
og í Saurbæ. Kona eða fylgikona
Eyjólfs var Guðrún, dóttir Olafs í
Saurbæ, kanoka þar, Þorsteins-
sonar. Er því engin furða, að Ey-
ólfur skyldi ráðast þar til for-
stöðu. Synir þeirra voru Jón I
Möðrufelli í Eyjafirði og Guðmund
ur, og eru þaðan ættir.
Seinasti ábótinn, sem getið er i
S&urbæ f Eyjafirði, var Þorsteinn
Tumason (d. 1224), líklega ábóti
frá því um 1212 og til dánardæg-
urs. Hann var af hinni mfklu
Ásbirningaætt, launsonur Turna
Kol-beinssonar, höfðingja Skag-
Skagfirðinga og bróðir KolbeinS
skálds á Víðimýri, Tumasonar.
Sonur Þorsteins ábóta var ívar
munkur, ef til vill í Saurbæjar-
klaustri, þótt munksnafnið bendl
heldur til þess, að hann hafi verið
í Benediktsklaustri, og þá líkast
til á Þverá. ívar þessi er líklega
sá, sem lagði með sér Sandlhóla-
reka á Tjörnesi til Þevrárklaust-
urs. Getið er um rekana í máÞ
daga frá 1270, og árið 1318 er þar
nafn bróður ívars. Fleiri ábóta er
ekki getið í Saurbæ. Hefur klaustr
ið lognazt út af af einhverjum or-
sökum eftir um 30—40 ára starfs-
tíma. Um miðja 13. öld býr Þor-
varður nokkur í Saurbæ, merkur
bóndi, og kem-ur við deilur og ófrið
manna. Af máldögum Saurbæjar-
kirkju má ýmsum get-um leiða að
því, hver ítök og eignir hafa fylgt
klaustri og kirkju og verndardýr-
lingum að upphafi. En þar gátu
þó hafa orðið miklar breytingar,
eftir að klausturlífi lauk þar.
Saurbær var síðar eitt þekktasta
prestsetur í Vaðlaþingi og norðan-
lands. Sátu þar í kaþólskum sið
höfuðklerkar, sem sumir hverjir
urðu ábótar á Þingeyrum og Þver-
á. Nafndýrlingar Saurbæjarkirkju
voru á 14. öld og síðar heilagur
Nikulás og heilög Sesselja. Kunna
þau að hafa verið í upphafi vernd-
ardýrlingar kirkju og klausturs í
Saurbæ. Tímans móða og glataðar
heimildir leyna sögu og endalok-
um Ágústinusarklaustursins í Saur
bæ, en annað klaustur af kanoka-
reglu átti eftir að verða frægt í
landssögunni um aldaraðir,
klaustrið á Möðruvöllum i Hörgár-
dal, sem tekið hefur við af Saur-
bæjarklaustri. En yfirmenn þess
fengu þó ekki að bera titilinn á-
bóti sem í Saurbæ, heldur priors-
nafnbót. Lýk ég hér að segja frá
Ágústínusarklaustri í Saurbæ í
Eyjafirði sællar minningar.
Hér skal að lokum getið um
klausturstofnun Jóns Loftssonar I
Odda að Keldum á Rangárvöllum.
Mun lítt þurfa að kynna hinn
Torfkirkjan í Saurbæ f Eyjafirði. Hún var reist árið 1858 og er nú friðlýst og
í umsjá þjóðminjavarðar.
726
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ