Tíminn Sunnudagsblað - 27.08.1967, Blaðsíða 7

Keldur á Rangárvöllum. Takl® eftir tröðunum, sem liggiia helm aS bænum.
mikla höíðingja i Odda, mestan
mann í landinu um sína daga, sem
segja má, að gegnt hafi hlutverki
hæstaréttar í landinu. Hann var
afkomandi Sæmundar fróða í
Odda og dóttursonur Magnúsar
berfætts eða berbeins Noregs-
bonungs. Jón var vel lærður
innan lands og utan í klerk-
legum listum, djákni að vígslu
og söngmaður mikill í heil-
agri kirkju. Jón er frægur mjög
fyrir það, að hann stöðvaði Þor-
lák biskup helga í staðakröfum.
Er þeir Þorlákur biskup voru
staddir á Höfðabrekku í Mýrdal
og vígja átti þar kirkju nýgerða,
mælti Jón: „Heyra má ég erki-
biskups boðskap, en ráðinn er ég
í að halda hann að engu og eigi
hygg ég að hann vilji betur né
viti, en mínir foreldrar: Sæmund-
ur hinn fróði og synir hans.“
Sýna þessi ummæli stórlæti hins
íslenzka bónda, hver svo sem rétt-
ur hans var í þeim málum. Átti
Jón síðar í miklum deilum við
blessaðan Þorlák, en fylgikona
hans var Ragnheiður, systir Þor-
láks. Átti Jón með henni börn,
meðal annarra Pál Skálholtsbisk-
up og Orm Breiðbæling á Breiða-
bólstað. Unni Jón Ragnheiði með
ærslum og vildi heldur hverfa til
Þórsmerkur í útlegð en skilja við
hana. Hér verða ekki raktar freK-
ar deilur þeirra biskups og Jóns,
en fná þeim segir gerla í Odda-
verjaþætti (prentuðum í Biskupa-
sögum).
Á seinustu árum sínum bjó Jón
Loftsson búi sínu á Keldum og
reisti þar kirkju, helgaða Páli post
ula, og klausturhús. Hefur þar
verið hafinn klausturlifnaður um
það leyti, sem Jón andaðist á Keld-
um, 1. nóvember 1197. Er sagt,
að Jón hafi látið bera sig í bana-
sóttinni út í dyr á Keldum, þar
sem hann sá til kirkjunnar og
mælt: „Hér stendur þú, kirkja
mín, þú harmar mig, en ég harma
þig.“ (Þorlákssaga). Klaustrið var
helgað Jóhannesi skírara, en ekki
er vitað, hvers konar regluhald
þar hefur átt að vera. Talið er, að
Póll biskup, sonur Jóns, hafi vígt
klaustrið og líklega príor þar, sem
hefur verið Sveinn sá príor, er átti
innsigli það, sem fundizt hefur á
Keldum og ber nafn hans og að
sumra áliti staðarins á Keldum,
en áðrir hafa lesið þar á: Sveinn
príor Pálsson. Sæmundur í Odda,
sonur Jóns Loftssonar, hefur hald-
ið við kirkju og klaustri á Keld-
um um sína daga, en hann dó árið
1222. Eftir hans dag er sagt, að
synir hans hafi skipt klaustrinu
sem sínu erfðagózi og annar þeirra
(þ.e. Andréas í Eyvindarmúla) tek-
ið helminginn af klausturhúsum
og flutt til sín. Sumir telja, að
skálinn, sem enn er við lýði á
Keldum, sé leifar klaustursins á
staðnum, og hefur þetta þá verið
hlutur Hálfdánar Sæmundssonar
á Keldum. Engum getgátum verð-
ur komið við um klausturlifnað á
Keldum þau fáu ár, sem líkindi
eru fyrir, að þar hafi bræður ver-
ið. Helgidómaskrín fagurt með kop
arþynnum myndskreyttum fylgdi
Pálskirkju á Keldum, og hefur ein
hver hinna tignu Oddaverja líklega
gefið það, ef til vill Páll biskup
í Skálholti, Hálfdán eða Sig
hvatur á Keldum, sonur hans, ein
hvern tíma á 13. öld. Skrínið er
í þjóðminjasafni Dana.
Lýk ég hér frásögu af kiaustri
heilags Jóhannesar skírara á Keld-
um og vendi mínu kvæði i kross.
(Helztu heimildir: Biskupasögur,
íslenzkar æviskrár, Annálar, Saga
Oddastaðar og Keldur eftir Vigfús
Guðmundsson, Saga íslendinga I
eftir Jón Jóhannesson, Landnáma).
TíldlNN - SUNNUDAGSBLAÐ
727