Tíminn Sunnudagsblað - 27.08.1967, Síða 8

Sigurður Jónsson frá Brún:
Hugleiðingar
Fámennai p.toðu — ug paö þóti
ekki séu mannfærri en aðeins til
tölulei’a fámennai — þarfnast all-
ar sárlega þýðinga erlendra rita og
þeirra sem bezt gerðra og
fjölbreyttastra
Mannfæðin ein veldur því, að
slíkum þjóðíélögum er með öllu
leiðarlaust að ala upp og mennta
þann fjölda lærdómsmanna og
skálda, sem þarf til þess að flytja
þjóðinni i frumriti það allt sem
hnr þarf á að halda af fræðslu
un lambúð manna innan start
svjð* eða -tofu og um heppilef
vlðh'orf gagnvart efnislegum vandf
málum, svo sem verksháttum, fjái
máium og oðru þvi, sem mikil
vægt þykit Því verður að leita
annárra, sem kunna að hafa fund
íð farsællega vegu yfir þá og þá
t" æiuna æia af þeim og kenna
þeim í staðtnn. ef til er annað, seir
þ vvnni frekar að korta.
• atvir.numálum iiggur þett;
lu. i fyrir, einkurn hér á landi
þat sem ílestöll tæki daglegs
Ííís eru aðfengin og kunnátta af
ffestu tagi til hvers. sem er. sómn
leiðis, en engu minna þarf siðlega
og menningarlega víðsýni, sem oft
fæst greiðlegast af kynningu við
óvenjuleg skilyrði og ókunna hætti
sem skáldskapur. heimspeki og
saga annarra geta veitt.
Ný tegund saumavélar þarf t.d
með sér notkunarreglur nema
kennari fylgi. og þær notkunar
reglur eru ekki öllum notendum
skifjanlegar á frummálinu Þæi
þarf að þýða. svo að gagni komi
Sh'kar þýðingar verða að vera ná
kvæmar Jg tæmandi. Þar er fyrsta
boðorðið að flytja allt og fara rétt
með hvert einasta atriði, og eru
þó þýðingar af slíkri gerð öðrum
auðveldari. Búast má að vísu við
nokkurri nýyrðasmíð, og er það
verk hugsaniegt bæði vel unnið
og illa, þar sem nýyrði geta verið
hvort sem heldur viU gegnsæ op
sjálfskýrð og eins og torlesið k‘ú*
ur, sem er laust í minni og hvert
orð hrein ráðgáta. Líkt má takast
til Jneð setningabyggingu, sem
bæði getur orðið greið og auðskil-
um þýðingar
in og eins flækt og óljós. Skiliu
þó meira á milli feigs og ófeigs
þegar kemui til mannlegra efna
svo sem skáldskapar, heimspeki og
geðhrifa. En þýðingar slíkra rita
skyldu einmitt vera aðalumræðu
efni þessa máls, þar sem meira er
vert um manngöfgun af góðum
bókmenntun en auðgun þá, sem
fá má af lærdómi tæknirita. Er
og viðfangsefni bókmenntanna
vandasamara og fjölþættara á sama
hátt og tilfinningalíf manna og hug
arfar er stórum dularfyllra og
margbrotnara en nokkur rafreikn
ír, enda miklu áhrifameira. Mun
það engum dyljast, að heim
speki nazista á fjórða tug þessarai
aldar var meira umhugsunarefnj
en nokkurt það reikningsdæmi.
sem galdravélar nútíma stærðfræð
inga hafa átt að leysa úr. Hefði
mikill hluti mannkyns skilið þjóð-
félagskenningar Hitlers til nokk
urrar hlítar, jafnótt og þær voru
settar fram, þá hefði margur sá
lifað langa ævi, sem ungur dó
herfilegum dauða, og þá hefði
margt gott verk verið unnið, sem
enn er ógert, og margt illvirki
hefði þá heimurinn sloppið við.
Þvílíka eyðingu af völdum
grimmdar og frekju, þvilíka rækt
un góðleiks og víðsýni styðja og
framkvæma góðar bækur og önn
ur listaverk og eiga þó hljómlist
og myndlist nokkrar sjálfgerðai
leiðir til sérhvers sjáandi manns
og heyrandi, en bókmenntir þarf
að þýða, ef þær eiga að verka
utan síns upphaflega málsvæð
is.
Lesmál fagurra bókmennta
má flokka á marga lund. Hét
verður gengið út frá skipt
ingu þeirra í tvær deildir: laust
mál og liðaða ræðu og þó aðeinr
fengizt við bókmenntir skyldra
þjóða sökum fullkomnari vanþekk
ingar á öðru fjarlægara. Þar sem
um tæknirit og forsagnir er að
ræða, er sjálfsögð skylda þýð
andans að þýða svo nákvæmlega
sem getan leyfir, en við fagrar
listir er þó sk'dda sú bæði teygjan
legri og víðtækari, jafnvel undan
látssamari en við áðurtalin verk.
Bæði eru fleiri úrlausnarefni, þeg
ar rætt er um sálarlíf og við-
brögð lifandi vera, og eins er það
mál ekki eingöngu flutt með mælt-
um orðum eða rituðum, heldur
kemur mjkið af áhrifum þeirra
með ábendingum. líkingum og öf-
ughljóðan við annað í menningu
þeirra, sem sömdu hin upphaflegu
verkin, og má þá vel svo fara. að
þeim endurtóni nái enginn maður
á öðru máli og það sökum þess
eins, að hugsun sú, sem upphafs-
málsgreinin minnti á, var óþekkt
á nýja málsvæðinu. Varð þá þýð-
íngin eins og söngur á fjallstindi,
bergmálsvana þar, þótt sömu tón-
ar vektu heila kóra af enduróm-
um niðri i óölum. Koma þar
til bæði orðalíkingar, sagnaminni
og bragarhættir Ijóða, ef um þau
er að gera. Þrásungið sálmalag ger
ir þannig alvörulausa gamburvísu,
ef undir því er ort, að drjúgurn
hlægilegra aflagi en hún annars
myndi þykjat Má þvi til sönnnn-
ar minna á alkunnar druslur eins
og: Aldrei skal ég eiga flösku
eða: Ólafur karlinn aumi, sem
báðar voru fyrr á árum notaðjr
við æfingar sálmalaga og gerðujt
við það hálfu kjánalegri en beint
eftir orðanna hljóðan. Þýdd á ónn
ur mál yrðu erindi þessi stórum
minna spaugileg heldur en á is-
lenzkunni, nema svo vildi til. jö
þau hittu jafnmargsungið sáln'a-
lag í nýja staðnum til þess að
gæða efni þeirra einnig þar við-
bót af spotti og glottaraskap.
Sennilega er óvíða á byggðu bóli
jafnmikil nauðsyn á þýðingum er-
lendra bóka og á íslandi.
Þjóðin er sér um tungumál og
svo fámenn. að henni er hneisu-
laust að vera ekki einfær um mund
un hugmyndaheims í hlutfalli við
verksvið og aðkallandi vandamál,
hvort heldur eru verkleg eða fjár-
hagsleg eða þau, er snerta sambúð
manna og hugarfar.
Undraland með mjög sérstæð
lífsskilyrði gerir harðar kröfur
til víðsýni og þekkingar á áttum
og leiðum til afkomu, og sundur-
slitið strjálbýli með hraðvaxandi
borg og þorp á öðru leiti heimtar
bæði olnbogarými og sambúðar-
kunnáttu, ef Jífinu á að vera lif-
andi þar.
Hvað olnbogarýmið og trufl-
unarlaus heimilisbragur ein-
bykkra manndómsmanna eins og
n'iðmundar Stefánssonar á Kirkju
728
f I M • b N - SUNNUDAGSRLAÐ