Tíminn Sunnudagsblað - 10.09.1967, Blaðsíða 14

Við göngum inn með bölt-
anum og komum að Mor&á, er
rennur um dal, sem ber nafn árinn
ar og sameinast svo Skeiðaró.
Skógarteygingar eru drjúgan spöl
inn með ánni, og handan hennar
blasir við einn þeirra þriggja
skóga á íslandi, sem nafngreind-
ir eru í landafræðinni, sem ég las
í barnaskóla: Bæjarstaðaskóg-
ur. Hann er ekki mikill að flatar-
máli, en trén eru há, mörg um
tíu metra, og beinvaxin. Upp-
blástur er mikill á þessum slóð-
um, og mun hafa gengið allmjög
á skóglendið af þeim sökum. Ann
ars er skógurinn í hrörnun, trén
eru flest orðin gömul og feysk-
in, og nýgræðingur nær iitt
að skjóta upp kolli. Geta til þess
legið ýmsar ástæður, en ágangi bú
fjár er ekkj um að kenna, því
að skógurinn hefur verið afgirtur
um langt árabil.
Vestan Morsárdals eru Skafta-
fellsfjöll, mikið fjalllendi. Sagt er,
að tröllkonur hafi verið þar fram
á nítjándu öld og gert sér dælt við
Öræfinga, þegar þeir voru í skóg-
arferðum. En mannabyggð var forð
um þarna undir Jökulfelli, skammt
frá Bæjarstaðaskógi, og var þar
hálfkirkja. Talsverðar skógartorfur
eru þar og volgar uppsprettur
tvær. Morsárjökull, alllangur skrið
jökull, en ekki ýkja breiður, er
fyrir botni dalsins. Steypist
hann fram af fjallsbrún, og
berast þaðan dunur og dynkir, þeg
ar jökulfillur hrynja. Landslag er
þarna tilkomumikið og ómaksins
vert fyrir ferðalanga, sem hafa
sæmilegan tima til umráða,
að ganga inn í Morsárdal. En
þangað er talsverður spotti frá
bænum og seinfarið, og þeir, sem
vilja komast í Bæjarstaðaskóg,
verða að vaða Morsá.
Við göngum til baka um
Skaftafellsheiði, ofan skógar. Við
höfum nú notið hinnar einstæðu
náttúrufegurðar staðarins um
stund, og á heimleið er ekki úr
vegi að rifja upp fáein átriði úr
sögu bæjarins. Þingstaður var á
Skaftafelli, en nú sjást þar engin
merki þinghalds, enda kann það að
hafa varað stutt — þess er ein-
ungis getið á síðari hluta tíundu
aldar. Miklar búðarústir eru á
Leiðvelli í Meðallandi, og má vera,
að þar hafi verið þingað síðar.
En allt um það geymist minning
þinghaldsins á Skaftafelli í heiti
sýslnanna og íbúa þeirra. Einn og
sami sýslumaður er yfir hinu
forna Skaftafellsiþingi, en annars
er hæpið að tala um Skaftafells
sýslur sem eina heild nú orðið.
Sýslurnar teljast hvor til síns
kjördæmis, og erfitt er um sam-
göngur á milli þeirra, eins og áður
getur. Það er ærnum erfiðleik-
um bundið fyrir sýslumanninn
í Vík að komast til eystri hluta
lögsagnarumdæmis síns: hann
verður að fara með bíl til Reykja-
víkur og fljúga þaðan til Hafnar
eða Fagurhólsmýrar, En þessi
þingaskipun hefur kannski ekki
verið óeðlileg á sínum tíma, því að
skaftfellsku vötnin hafa þá ekki
verið slíkur farartálmi sem síðar
varð.
Kunnastur þeirra ábúenda, sem
verið hafa á Skaftafelli, mu.i vera
Einar Jónsson, sem uppi var á
átjándu öld. Hafa geymzt um hann
ýmsar sagnir. Einar var þjóðhagi
og smíðaði til að mynda ágætar
byssur. Sagan segir, að hann hafi
eitt sinn veðjað við danskan skip
stjóra, sem sigldi á Djúpavog, um
það, að til væri byssa á íslandi, sem
jafnaðist á við byssu skipstjóra. Að
ári liðnu fundust þeir aftur, og
hafði Einar þá smiðað sér vandaða
byssu. Þreyttu þeir þá með sér
skotkeppni, og bar Einar sigur úr
býtum, hæfði jafnan í miðju skot-
marksins. Er sagt, að skipstjóra
hafi líkað miður. — Önnur sögn
er það, að Einar hafi gert við
brotið akkeri af útlendu fiski-
skipi, og ýmisleg skipti kvað hann
hafa átt við tröllkonu eina í Skafta-
feílsfjöllum. Árið 1748 felldi hann
bjarndýr, og var slíkt fádæmi
á þessum slóðum. — Son átti Ein
ar, er Jón hét og var einstakur
hagleiksmaður sem faðir hans og
enn fremur mjög vel menntur til
bókar af sjálfum sér.
Svo líða tímar, og augu
manna taka að ljúkast upp fyrir
því, að Skaftafell á engan sinn
líka, og hafa skrif vísindamanna,
jafnt innlendra sem erlendra,
sjálfsagt átt drjúgan þátt í því. En
náttúrufræðingar hafa mjög sótt
til Skaftafells, enda eru jölclar
þar í rfæsta nágrenni, dýralíf og
gróðurfar fjölskrúðugt (tæplega
tvö hundruð tegundir háplantna
hafa fundizt þar). Má geta þess, að
sænskir vísindamenn hafa sam-
ið heila bók um gróður og skor
dýralíf á Skaftafelli. Og þar kom,
fyrir fáum árum, að Náttúru-
verndarráð beitti sér fyrir því,
að ríkið keypti jörðina og að hún
yrði friðlýst og gerð að þjóðgarði.
Jalcob bóndi og . synir bans
eru að fara að hirða hey, þegar
okkur Pál ber að garði á Böltan-
um. Sums staðar á túninu er erfitt
að koma við vélum sakir bratta,
og túnrækt heima fyrir er að
sjálfsögðu skorður settar, en Skafta
fellsmenn hafa leyst vandann
með því að taka land til
ræktunar austan Skaftafellsár.
Hirðing af heimatúninu er ^angt
komin, og segir Jakob sumarið
hafa verið gott til heyskapar.
Á meðan unnið er að hirðing-
unni, fræða þeir feðgar okkur
um málefm sveitarinnar. íbúar í
Unnið að hirðingu á túninu á Skaftafelli. Ljósmynd: I.S.
782
TÍM.INN - SUNNUDAGSBLAÐ