Tíminn Sunnudagsblað - 21.01.1968, Blaðsíða 2

>qtur í skjánum
Þegar norðaustanþræsingar
koma á auða jörð, versnar skyggni
hér Við Faxaflóa til mikilla muna.
Loftið fyllist móðu, og yfir austur-
fjöllunum hvilir mógrár mökk-
ur. Það er mistur, segja menn og
kæra sig kollótta. Hver skyldi
nenna að velta vöngum yfir svo
algengu fyrirbæri? Einhvern tíma
rignir, og þegar styttir upp á ný,
verður loftið aftur tært og skir-
dræpt og skyggni betra en í
nokkru öðru landi í Norðurálfu.
Alla jafna ofbjóðum við ekki
heilafrumunum með þenkingum
um orsakir og afleiðingar þeirra fyr
irbæra, sem við verðum vitni að,
nema þá helzt, ef þau snerta sjálf-
an helgidóminn, „buddunnar ldf-
æð“. En það verður þá Idka að
vera buddan okkar sjáltfra. Þó að
mistrið sé gróðurmold landsins á
leið á haf út — jarðvegur, sem
myndazt hefur á þúsundum árum
að ganga úr vistinni fyrir fullt og
allt — það raskar ekki ró okkar
til neinna muna, þessara jafnlyndu
manna.
Við vitum reyndar öll, að gróið
land er ekki nema brot aí því, sem
það var, er menn settust hér fyrst
að. Um það eru til sagnfræðileg-
ir vitnisburðir og margs konar
heimildir skráðar, og vísindalegar
rannsóknir hatfa staðfest þetta á
seinni árum. Holtin hér í kringum
Reykjavík eru óhugnanlega nakin
og engin þurrð á berangri í Mos-
fellssveitinni. Með rannsóknum á
jarðlögum hafa sönnur verið færð-
ar á, að svo var ekki í fyrndinni,
og það hetfur meira að segja tekizt
að leiða að því fullgild rök, hvenær
birkiskógur eyddist á þessum svæð
um og uppblástur hófst.
Sennilega hefur mest kveðið að
eyðingu skóga og uppblástri lands
á hinum fyrstu öldum íslands-
byggðar. Líkur benda til þess, að
bændur hafi sums staðar beinlín-
is brennt skóga í grennd við bæi
sína, og fljótt hefur landið látið
stórlega á sjá við skógarhögg og
ágang útigangspenings, sem fjölg-
aði með vaxandi byggð. Jatfnvægi
hins óbyggða lands var raskað.
En eyðingin hélt áfram, slikir
sem búskaparhættir voru, og öld
eftir öld gekk á hið gróna land,
otftast hægt og bítandi, en stund-
um með ofsalegum hætti. Guð-
mundur bóndi Árnason á Múla á
Landi dó árið 1950. Hann talaði
við mann, er mundi það, er sam-
felldur skógur, sem aðeins gengu
inn í tveir sandgeirar við Skarðs-
tanga, var milli Þjórsár og Rang-
ár, allt frá því sunnan og vestan
við Búrfell og fram á Merkurbrún.
Annar bóndi, Ólafur Sigurðsson í
Húsagarði, sem lézt árið 1933,
hafði sjálfur farið á þessa mörk
í bernsku með föður sínum til
skógarhöggs eða kolagerðar. En
Landsveit er það byggðarlag á
landinu, er sætt hefur hvað hræði-
legustu búsifjum af völdum upp-
blásturs.
En nú segja menn kannski:
Þetta var nú hér áður fyrr, þegar
menn fóru svo níðangurslega með
löndin. Og víst var þetta „hér áð-
ur fyrr“. En með því er ekki öll
sagan sögð. Líkur eru til þess, svo
sterkar að nálgast vissu, að enn sé
gróðurlendið að minnka. Á síðustu
áratugum hefur gróðurtorfan ver-
ið að flettast af afréttunum upp
atf Árnessýslu, þar sem steinar
með moldarlit hafa borið órækt
vitnj um jarðvegsfokið á þeim slóð
um. Fyrir ekki ýkjalöngu voru
uppblástursgeirar að saga sig
fram af brúnum Haukadals. f
grennd við ýmsa kaupstaði, þar
sem menn eiga margt sauðfé, er
landið í örtröð og jafnvel heil fjöll
eins og moldarhaugar á að líta í
þurrviðri á sumrin. Víða leikur
grunur á, að afréttir séu ofsetnir
á sumri nog búi jafnvel við þann
átroðning, að framtíðarnot þeirra
kunni að vera í bráðri hættu. Jafn-
vel í heimahögum sumra jarða eru
sýnileg alveg ótvíræð merki mik-
illar afturfarar.
Við skyggnumst undan hattbarð
inu og sjáum, að það er mistur
í lofti: Bölvað sandfok er austur
undan núna. En synd væri að
segja, að menn geri sér tíðrætt
um það, hvaða háski þetta er. Þó
er þetta eitt hinna stóru mála, sam
bærilegt við viðgang fiskistofn-
anna í sjónum við strendur lands-
ins. Og hér getum við ekki kennt
útlendingum um skakkaföllin. Hér
eigumst við einir við, og ef við
horfum á það aðgerðadaufir, að
jarðvegurinn fjúki á haf út og
gróðurlendið fari minnkandi, þá
eru sökudólgarnir engir aðrir en
við sjálfir.
Fyrri kynslóðir léku landið hart
aí illri' nauðsyn og lítilli þekkingu.
Þeir beittu það miskunnarlaust
vegna fóðurskorts, hjuggu skóg-
ana til þess að geta soðið .matinn
og eldað Ijáina og ritfu upp hrís
og kvist í kringum verstöðvarnar,
Framhald á 70. síðu.
Víða um land má siá, hvernig veður og vindar eru að afmá margra metra þykkar
gróðurtorfur. Þessi er ofan af 'Hóisfiöllum.
50
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ